Editör: Serkan Emre Eroğlu

Hocam biz sadece hastamızın sondasını değiştirecektik…

Eminim hepimizin başına, acil servisin en yoğun dönemlerinde araya giren ve bu repliği tekrarlayan hasta yakınlarıyla karşılaşmışızdır. Belki 3. basamak hastanelerde daha az karşılaşılıyorsa da 2. basamak hastanelerde her gün böyle hastalar görmek mümkün. Belki çok yoğun anlarda biz hiç görmeden bir sağlık memuru ya da çömez asistan tarafından bu işlem tamamlanıp giden hastalar da oluyordur. Peki bu hastalarda periyodik olarak üriner kataterleri değiştirmek gerekli mi? Bu işlemin enfeksiyon kontrolünde bir faydası var mı? Bu yazıda bu soruların cevabını arayacağız.

Kısa süreli kateterizasyon: 30 güne kadar uygulanan üretral kateterizasyonlar

Uzun süreli kateterizasyon:  30 günden daha uzun süreli üretral kateterizasyonlar

Kateterle ilişkili üriner sistem enfeksiyonu: Üriner kateteri olan veya son iki gün içinde kateteri çıkarılmış olan hastalarda gelişen üriner sistem enfeksiyonları kateterle ilişkili olarak değerlendirilir

Periyodik sonda değişimi, enfeksiyonu önlemek açısından hekimler tarafından sıkça uygulanan ve hastalar tarafından da talep edilen bir uygulama.

Literatüre bakıldığında hem HICPAC (Healthcare Infection Control Practices Advisory Committee) ve CDC (Centers for Disease Control and Prevention) işbirliğiyle yayınlanan hem de IDSA’nın (The Infectious Diseases Society of America) yayınladığı kılavuzlarda periyodik olarak sonda değişiminin enfeksiyonu önleme açısından faydası olmadığı ortaya konulmuş. Hatta sonda torbalarının bile rutin değişikliğinin gereksiz olduğu saptanmış. Öyle ki, sık mesane sondası değişiminin enfeksiyonu artırdığına yönelik olabileceği dahi söylenmiş.  İdrar sondalarının ve torbalarının sadece enfeksiyon, tıkanıklık ya da hasar olması durumda değişim önerilmektedir.

Katater bakımı ile ilgili yayınlanan bir kılavuzda ise silikon ve hidrofilik lateks sondaların 12 haftaya kadar dayanabildiği ancak bu süre içinde bu sondaların genellikle tıkandığı belirtilmiş. bu sondaların da yukarıda belirtilen durumlar olduğunda daha erken değiştirilmesi gerektiğinden bahsedilmiş. Her sonda için üretici önerilerine de dikkat edilmesi gerektiği ve önerilen sürelerden daha fazla bu sondaların kalmaması gerektiği de belirtilmiş.

Üriner kataterleri tıkanan hastalar (cerrahi sonrası takılan hastalar hariç) Acil servise tıkanıklık nedeniyle başvurduklarında; mesane irrigasyonu, enfekte materyalin mesaneye tekrar itilmesini önlemek amaçlı önerilmemekte, bu hastaların kataterleri mutlaka değiştirilmelidir.

Rutin sonda değişimi, her hastaya değil ama sık sık katater tıkanıklığı yaşayan hastalar için bir strateji olabilir. Bu yöntemin amacı da hastayı gereksiz bir acil servis başvurusunun önüne geçmek olmalıdır. (Yani bu hastalara periyodik sonda değişimi yapılacaksa dahi bu acil servislerde değil ya rutin poliklinik kontrolleri sırasında ya da evde bakım hizmetleri tarafından verilmelidir.)

Yapılan çalışmalarda yoğun acil servis iş yükünden dolayı temizliğe daha az dikkat etme, uygun olmayan teknikle takma, dikkat eksikliği gibi  nedenlerle acil serviste mesane katateri takılan hastalarda daha fazla katater ilişkili üriner sistem enfeksiyonu olduğu saptanmıştır. Üriner katatere bağlı bakteriürili hastalarda bakteriyemi riski arttığı saptanmıştır.

Antibiyotik ya da gümüş kaplı sondalar daha güvenli görünüp, bu tarz sondası olan hastalar acil servise sonda değişimi için daha az başvuruyor ya da hekimler tarafından daha az acil servislere yönlendiriliyor.  Yine literatüre bakıldığında gümüş ya da antibiyotik kaplı sondalar kısa vadede bakteri üreme sayısını azaltsa da uzun vadede kateter ilişkili üriner sistem enfeksiyon ihtimalini azaltmamaktadır. Ayrıca bu kataterlerin maliyeti çok yüksek olduğundan bu amaçla kullanımı gereksizdir.

Sonuç olarak silikon ve hidrofilik lateks kateterler uzun süre kullanılabilse de literatürde bu kateterlerin değişimi için net süre kesin olarak tanımlanamamaktadır. Bu konuda üreticilerin önerisini dikkate almak mantıklı görünmektedir. Daha mantıklı olanı ise bu kateterleri bir sorun olmadığında süresinden önce değiştirmemektir. Bu hastalar mesane kateterlerini değiştirmek için periyodik olarak acil servise başvurduktan sonra sonda değişiminin gereksiz olduğunu anlatıp hasta ve hasta yakınlarını ikna etme elbette çok zor ancak hekimlerin hastaları bu şekilde yönlendirmesi hem acil servis iş yükünü bir nebze azaltacak hem de hastaların gereksiz yere hastaneye gelmelerini azaltacaktır.

Kaynaklar

1. Gould CV, Umscheid CA, Agarwal RK, Kuntz G,  Pegues DA. Guideline for prevention of catheter-associated urinary tract infections 2009. Infection Control & Hospital Epidemiology, 2010 31(04), 319-326.
2. Hooton TM, Bradley SF, Cardenas DD, Colgan R, Geerlings S E et all. Diagnosis, prevention, and treatment of catheter-associated urinary tract infection in adults: 2009 International Clinical Practice Guidelines from the Infectious Diseases Society of America. Clinical infectious diseases. 2010 50(5), 625-663. (1).
3. Unal S, Editör in Chief. Üriner Sistem İnfeksiyonlarını Önlenmesi Kılavuzu. Hastane İnfeksiyonları Dergisi. 2012, 16-1
4. Lam TB, Omar MI, Fisher E, Gillies K, MacLennan S. Types of indwelling urethral catheters for short‐term catheterisation in hospitalised adults. The Cochrane Library. 2014
5. Palka MA. Evidenced based review of recommendations addressing the frequency of changing long-term indwelling urinary catheters in older adults. Geriatric Nursing. 2014, 35(5), 357-363
6. Clinical Nurse Specialis. CDHB Nursing Policies and Procedures. 2013, 06