• İstirahat edin, ilk 3 gün sadece tuvalet gibi zorunlu ihtiyaçlarınızı giderin, sakın ayağınızın üzerine basmayın.
• 10 gün boyunca ayağınızın üzerine ağırlığınızın tamamını vermeyin.
• Ayağınızı eleve tutun kalp hizasından yukarıda dursun.
• Elastik bandaj ile saralım.
• Her saat başı 10 dk buz uygulayın (24 saat-48 saat boyunca).
• Ağrı kesici (NSAI ilaç) alın.

Lateral ayak bileği burkulması ile başvuran ve yukarıdaki önerilerin yapıldığı hastanın gözünde bu kompleks öneriler sayesinde artık ne yaptığını bilen doktor haline geldik. Peki, gerçekten ne yaptığımızı biliyor muyuz? Bu konudaki en güncel kılavuz ne diyor? RICE efsane mi tabu mu? Bu tartışmayı literatür ve ağırlıklı olarak da bu konuda Journal of Athletic Training dergisinde yakın zamanda yayınlanan (2013) en güncel kılavuz üzerinden yapmak istedim. Her ne kadar temelde sporcuları hedef alan bir kılavuz olsa da, diğer hastalar için de bu öneriler uygulanabilir. Kılavuzun tamamına BURADAN ulaşabilirsiniz.

Ayak bileği burkulması sonrası soğuk kompres-buz önermeli miyiz?

Bu konuda yeterli kanıt yok, ancak uygulanmaması konusunda da kanıt olmadığından bu öneriyi yapmakta sıkıntı yok. Yani ayak bileği burkulmasına soğuk kompres önerilebilir. Ne sürede ne aralıkla uygulanacağına dair de yeterli veri elimizde bulunmadığından bu konu da net değildir. Erken dönemde 10 dk soğuk uygulamanın yapılabileceği ve gerekirse daha sonra 3-5 dk’lık bir uygulamanın eklenebileceği belirtilmekte (Kanıt düzeyi C). Ancak bundan sonraki dönemde (24-48 saat) uygulamaya dair bir öneri yok. Yani erken dönemde 10 dk’lık bir soğuk kompres yeterli gibi görünmekte ancak daha uzun sürelerdeki önerilerin yanlışlığına dair de veri yok. Hastamıza işkence etmek istiyorsak sonraki 48 saat boyunca her saat başı 10 dk soğuk uygulama önerilebilir. Şaka bir yana uzun dönem soğuk uygulama önerisi için yeterli kanıt bulunmamaktadır. Sonuç olarak erken dönemde 10 dk, belki kısa süre sonra 5 dk soğuk kompres yeterli olacaktır. Ancak buzun cilde direk temasındansa araya ıslak havlu ve benzeri bir kumaş koymak olası cilt hasarını önleyecektir.

Elastik bandaj ile kompresyon?

Bu konuda da yeterli veri olmadığı hatta aksi yönde veri olduğu da belirtilmekte. Ancak evrensel kabul edilebilirliğine dayanarak ayak bileği burkulmalı hastalara elastik bandaj önerilebilir denmektedir (Kanıt düzeyi C). Unutmamalı ki bu öneri için yeterli kanıt bulunmamaktadır, biraz hastaya bir şeyler yapmış olmak kabilinden bir öneri olacaktır.

Burkulan bacağın elevasyonu faydalı mı?

Bu öneri için de yeterince kanıt olmasa da önerilebileceği kılavuzda belirtilmektedir (Kanıt düzeyi C).

NSAI ilaç vermeli mi?

Evet vermeli. Ağrıyı azalttığı, ödemi azalttığı ve fonksiyonel iyileşmeyi hızlandırdığı gösterilmiş (Kanıt düzeyi A). Ancak bir çalışmada NSAI kullananlarda daha geç iyileşme, daha uzun süren şişlik ödem olduğu belirtilmiş. Bu durum ağrı kesici ile ağrı olmadığı-azaldığı için hastanın ayak bileğini yeterince iyileşmeden zorladığı sonucuna bağlanmış. Sonuç olarak oral ya da topikal NSAI ilaçlar hem ağrıyı azaltmada hem de erken dönem fonksiyonellik kazanmada olumlu katkılarından dolayı bu hastalara önerilmektedir.

Ayak bileği burkulması sonrası ilgili bileğin immobilizasyonunu önermeli miyiz?

Grade I ve II ayak bileği burkulmasına istirahat-immobilizasyon önermeyelim. Çalışmalar göstermiş ki erken dönem mobilizasyon önerilen hastalar 10 gün istirahat önerilen hastalara nazaran daha erken normal fonksiyonel kapasiteye ulaşmışlar (Kanıt düzeyi A). Grade III hastalarda ise durum karışık. Erken dönem mobilizasyon öneren çalışmalar da var ancak ağırlıklı olarak istirahat-atel öneren çalışmalar mevcut. Sonuç olarak Grade I ve II burkulmalarda erken dönemde hastaların ayakları üzerine basabilecekleri önerilmekte, Grade III burkulmalarda ise istirahat ve gerekirse atel daha mantıklı denmektedir (Kanıt düzeyi B) (hatırlatma; grade I burkulmada ligamentte hasar var belirgin yırtık yok, grade II’de ise parsiyel ligament yırtığı var, grade III’de ise tam ligament yırtığı söz konusudur). Hatta grade I ve II burkulmalarda ROM egzersizlerinin iyileşmeyi hızlandırdığı da çalışmalarla gösterilmiştir.

Sonuç ve Özet

Alıştığımız öneriler NSAI ilaçlar hariç pek de faydalı öneriler değiller gibi görünmektedir. Ayak bileği burkulması ile gelen hastalara NSAI önerisi endikedir. Soğuk kompres, elastik bandajla kompresyon ve elevasyon tartışmalıdır ve faydalı oldukları konusunda kanıtlar yetersizdir. Aksi yönde kanıt olmadığından yine de uygulanabilirler. Soğuk kompres uygulanacaksa erken dönemde 10+5 dk‘lık uygulama yeterli görünmektedir. Burkulan ayağın immobilizasyonu grade I ve II burkulmalarda önerilmiyor, aksine erken dönemde hastanın ayağın üzerine ağırlığını verip yürümesi öneriliyor. Tabi bu, hastaların zıplayacağı hoplayacağı anlamına gelmez. Grade III hastalarda da benzer öneri yapan yayınlar olsa da immobilizasyon ve atel şimdilik doğru öneri olacaktır.

Bir acil tıp büyüğünün uluslar arası bir kongrede bu konuya dair söylediği sözü buraya yazmak istiyorum. Konuyu en iyi bu cümle özetliyor çünkü:

Eğer hastanıza hiç bir şey yapmamış görünmek istemiyorsanız RICE önerin ama pek faydalı olmadıklarını bilin. Mümkünse erken dönemde mobilizasyon tavsiye edin.

Joe Lex