Drone’lar diğer adıyla insansız hava araçları son yıllarda pek çok alanda kullanılmaya  başlandı. Bugünlerde çoğu elektronik eşya mağazasından temin edilebilinen drone’lar kullanıma öncelikle askeri alanlarda başlandı.

Tabii ki teknolojik gelişmelerin tıp alanına entegrasyonu ise kaçınılmaz bir durum. Son yıllarda hem sivil hem askeri drone’ların kullanımının artması (fotoğrafcılık, yarış, güvenlik, taşımacılık/teslimat vb.) drone’ların sağlık sisteminde kullanılmaya başlanmasına ön ayak oldu.^​1​ Medikal alanda drone kullanımı sağlık sisteminin her yerinde karşımıza çıkacak gibi duruyor.

Drone’ların kullanıma girdiği en önemi sektör hastane öncesi medikal sistemler oldu. CPR yapabilecek ‘bystander’ lara sesli ve görüntülü yardım yapmaktan başlayıp, olay yerine çeşitli medikal malzeme ve cihaz ulaştırmaya varan kapsamlı bir kullanım alanı oluşmuş durumda.

Sağlık hizmetleri bir zincirdir.

Zincirler ancak en zayıf halkası kadar güçlüdür.

Peki hastanelerde drone’ları görecek miyiz? Yakın gelecekte acillerin içinde uçan drone’ları görmek bizi heyecanlandıracak olsa da hastane içi kullanım alanları kısıtlı gibi. Yinede teknolojik ilerleme, hastalardan alınan tetkiklerin taşınmasından, kan ürünlerinin transportuna kadar kullanabileceğine yönünde.

Drone’ların literatürde medikal amaçlı kullanımına bir göz atalım.

• Olay yerine AED ulaşımının kolaylaştırılması^​1​
• İlaç/Doku, Kan ürünleri ulaşımı^​2​
• Travma kiti vb. medikal malzeme ulaşımı^​3​
• Teletıp (telemedicine)^​4​
• Arama-Kurtama operasyonlarına katkı^​5​

Hastane öncesi sistemlerde drone’ların bu kadar yaygın araştırılmasının en büyük kazanımları vakaların olay yerinde gerekli tıbbi müdahaleye daha hızlı ulaşabilecek olmaları.

Şoklanabilir ritmlere daha hızlı defibrilasyon, katastrofik kanamalara daha çabuk kontrol gibi faktörler drone’lar yaygınlaştığında bildiğimiz tüm mortalite oranları üzerinde etkili olacaktır.

Vakalara AED Ulaşımı: Hastane öncesi olaylarda şoklanabilir ritmi olan hastalara defibrilasyon cihazının ulaşımının ne kadar önemli olduğunu düşününce drone’ların bu ekipmanlara kentsel bölgelerde %32, helikopter, ambulans gibi araçların ulaşamadığı kırsal bölgelerde ise %93 daha hızlı ulaşımı sağlayabileceğini artık biliyoruz.

İlaç/Doku, Kan Ürünleri Ulaşımı: Organ ulaşımının sağlanmasında drone kullanımına yönelik çalışmalar çarpıcı şekilde detaylı; uçuş sırasında oluşan vibrasyon ve bunun taşınan dokuya etkisini; uçuş öncesi ve sonrası dönemde alınan biyopsilerle incelemelere varan kompleks çalışmalardan, ilaç ve kan ürünleri ihtiyacı olan zorlu bölgelerde bulunan sağlık merkezlerine ilaçların geleneksel yöntemlere göre hızlı sürede ulaştırıldığının gösterilmiş.

Telemedicine/Telesurgery: CPR gereksinimi olan hastaların yanındaki sağlık eğitimi olmayan kişilere kamera ve ses yardımıyla resüsitasyon başlanmasının ve AED kullanılmasının sağlanmasının ötesinde drone’lar aracılığı ile yapılabilecek ameliyatlar artık hayal dünyasında değil. Operatör/cerrah ile drone arasında sadece 20milisaniyelik gecikme ile yapılabilecek girişimler bilim-kurgu olmaktan çıkıp hayatımıza girmeye başladı bile.

Arama Kurtarma Operasyonları: Boğulma vakalarından, dağlık arazilerde gerçekleştirilen arama kurtarma operasyonlarının tümünde drone kullanımı mağdurlara ulaşımı hızlandırmakta.

Dünyada medikal amaçlı drone kullanımı gelişmiş/kentsel bölgelerde olay yerine AED ulaştırmak ile kalmıyor, kamera ve ses cihazları olan drone’larla olay yerindeki sağlık eğitimi olmayan kişilere canlı yardım yapılabilmekte, kırsal alanlarda ise ilaç, travma kiti vb. ekipman ulaşımı ya da arama kurtarma çalışmalarını kolaylaştırmak amaçlı kullanılıyor. Tabii ki bu kullanım farklılıkları drone’ların çeşitliliğini (uçuş mesafesi/hızı/taşıma kapasitesi) gerektirmekte. Bu nedenle onlarca farklı çeşit boyut ve özellikte drone’lar görmekteyiz.

Ülkemizde ise Antalya’da pilot bölge olarak kullanılmakta olan medikal drone çalışmalarında 12 pilot ve 3 cihaz ile her arama kurtarma çalışmasında bir insansız hava aracı kullanılmakta.
Termal görüşlü cihazların askeri alandan medikal kullanıma adapte edilmesiyle bu çalışmalarda hız kazanma planlamaları da mevcut.

Yasal düzenlemelere gelince; tabii ki insansız araçlarının kullanımı regüle edecek yasalar ve düzenlemelerde mevcut. Uluslararası düzenlemeler haricinde Türkiye için de bu teknolojiye yönelik düzenlemeler getirildi.

Teknolojinin sağlığa entegrasyonu her zaman ilgi çekici bir taraf sağlaması ve bu konudaki çalışmalara yön vermesiyle giderek artan trendde çalışmaların karşımıza çıkması heyecan verici. İnsansız hava aracı ve cerrahi robotlar ile uzaktan yapılabilecek cerrahi ‘telesurgery’ çalışmalarının literatürde boy göstermesi bunun en güzel örneklerinden.^​6​

Teknoloji ve günlük hayatın entegrasyonu devam ederken, acillere bu durum nasıl yansır diye düşünmemek elde değil.

Dronların acil servis içerisinde kan tüplerini taşıdığı günleri görmek dileği ile…^{​7​,​8​}