Giriş

Acil serviste hangi alanda çalışıyor olursanız olun, kontrastlı görüntüleme yapma ihtiyacı hep olacaktır. Kontrast madde vererek yapılacak görüntülemede en acil ve önemli yan etki anaflaksi olsa da, kontrast nefropatisi ilk akla gelen ve çekinilen konu olagelmiştir. Emziren annelerde ise siz görüntülemeye gönderirken hastanın ” Hocam ben emziriyorum, çocuğa zararı olmaz değil mi?” sorusuyla düşüncelerin bulanıklaştığı deneyimler yaşadığınız olmuştur.

Emziren annelerde bazen iyotlu veya gadolinyum bazlı kontrast madde gerektiren görüntüleme çalışmaları gerekli olabilir. Kontrast maddenin anne sütü ile bebeğe geçmesi ve bebeğin bağırsaklarından emilerek olumsuz etki yaratması endişesi annede de, hekimde de olabilmektedir.

Terminoloji: Kontrast maddeler ve kontrast ortamı

Konu ile ilgili klavuzlar ya da yayınlarda kontrast maddeler (contrast agents) ve kontrast ortamı (contrast medium) terimleri kullanılmaktadır.

Kontrast madde, herhangi bir yöntemle üretilen görüntülerde kontrastı değiştiren bir maddedir. X-ışını, MR ve ultrason kontrast bileşikleri için kullanılabilen genel bir terimdir.

Bir kontrast ortam, X-ışını huzmelerinin iletimini değiştirerek X-ışını görüntülerinde kontrastı değiştiren bir maddedir. Bu terim, X-ışını kontrast bileşikleri için ayrılmıştır, örneğin iyot bazlı, baryum, hava ve karbondioksit.^​1​

İyot Bazlı Kontrast Maddeler

İyot bazlı kontrast maddeler bilgisayarlı tomografi, anjiyografi ve geleneksel radyolojik işlemlerde kullanılırlar. Vücut boşluklarına direk verilebilirler (Gastrointestinal sistem, genitoüriner sistem gibi). Suda çözünen ve suda çözünmeyen olarak iki gruba ayrılırlar. Bütün iyotlu kontrast maddelerde bir benzen halkasına 3 iyot atomu bağlanmıştır. Monomerlerde 1 adet 3 iyot, dimerlerde ise 2 adet 3 iyot atomu bağlanmıştır. İyot bazlı kontrast maddeler iyonik ve iyonik olmayanlar olarak ikiye ayrılır. İyonik maddeler suda çözünüp negatif-pozitif iyonlara ayrılırlar. Su molekülünün negatif ve pozitif iyonlarını çekerler. İyonik olmayanlarda ise bu ayırım olmaz. İyot bazlı kontrast ajanlar iyonik olup olmamaları ve içerdikleri iyot atomu sayısına göre 4 gruba ayrılırlar.

1. İyonik monomerik kontrast ajanlar (yüksek ozmolariteye sahip)
2. İyonik dimerik kontrast ajanlar (düşük ozmolariteye sahip)
3. Non-iyonik monomerik kontrast ajanlar (düşük ozmolariteye sahip)
4. Non-iyonik dimerik kontrast maddeler (izo-ozmolardır)

İyotlu X-ışını Kontrast Ortamı (İyonik ve Non-İyonik)

İntravenöz olarak verilen iyotlu kontrast ortamının plazma yarı ömrü yaklaşık 2 saattir. Normal böbrek fonksiyonuna sahip kişilerde verilen iyotlu ortamın kandan neredeyse %100’ünün eliminasyonu 24 saat içinde tamamlanır. Yağda çözünürlüğünün düşük olması nedeniyle iyotlu bileşiğin %1 kadarı anne sütüne geçer. ^{​2​ ​3​} Anne sütü alan bebek, sütteki iyotlu maddenin %1 kadarını bağırsağından emer. Denilebilir ki anneye verilen kontrastlı ortamın %0.01’i bebek tarafından sistemik olarak alınır.^​4​ Bu durumun potansiyel riskleri direk toksisite ve allerjik duyarlılıktır ki ikisi de teorik düzeydedir ve raporlanmış değildir.

Annenin sütüne geçen ve bebeğin bağırsağından emilen kontrast maddedin aneye verilen miktarın çok düşük bir yüzdesi olduğundan Amerikan Radyoloji Derneği Kontrast Madde Kitapçığı’nda da, Avrupa Ürogenital Radyoloji Topluluğu klavuzunda da böyle bir madde alan annenin bebeğini emzirebileceği belirtilmektedir. ^​1,5​

Eğer emziren annenin yine de endişesi varsa kontrast maddenin IV uygulanmasından 24 saat sonrasına kadar bebeğini emzirmemesi önerilebilir. Bu süre zarfında sütünü sağmalıdır. Bir diğer öneri de kontrast madde verilmeden önce yapabiliyor ise sütünü sağmasıdır. Uygun koşullarda saklanmış ise kontrast madde verilmeden önce sağdığı sütü bebeğine verebilir.

Gadolinyum

Periyodik tablonun 3-B grubunda nadir toprak elementler yani lantanit serisinde yer alan gadolinyum manyetik özellikleri nedeniyle önemlidir. Gadolinyum tek başına in vivo kullanıldığında oldukça toksiktir, kemik dokuya ve karaciğere dağılır, hızlı biçimde karaciğer nekrozuna yol açar. Gadolinyumun yüksek düzeyde toksik olması nedeniyle kontast ajan içerisinde şelat adı verilen diğer moleküllerle birlikte komplike bir
yapıda bulunur. Şelat kelimesi yunanca pençe anlamına gelen ‘chele’ kelimesinden gelmektedir. Bütün +3 gadolinyumlu kontrast ajanlar gadolinyum iyonu içeren şelatlardır.^​6​

Gadolinyum Bazlı Kontrast Maddeler

Godolinyum içeren kontrast maddelerin de İyotlu bileşikler gibi normal böbrek fonksiyonu olan bireylerde plazma yarılanma ömrü 2 saattir ve 24 saatte neredeyse tamamı kandan temizlenir. Anne sütüne geçen gogolinyumlu bileşiklerin büyük bir çoğunluğu stabildir ve şelatlı bir formdadır.

Anneye verilen intravasküler dozun % 0,04’ünden daha azı ilk 24 saatte anne sütüne geçer.^​7​ Bebeğin aldığı kontrast maddenin% 1’den azı gastrointestinal sistemden emildiği için, anne sütünden bebek tarafından emilen beklenen sistemik doz, anneye verilen intravasküler dozun %0.0004’ünden azdır.

Çok düşük dozlarda bebeğe geçen bu maddelerin direk toksik etkileri ve allerjil duyarlılık yaratması terik düzeydedir ve raporlanmamıştır. Bu nedenle godolinyum alan emziren annelerin bebeklerini emzirmelerine ara vermelerini gerektirecek bir kanıt olmadığından önerilmemektedir. ^​1,5​

Tüm bu bilgilere rağmen anneler endişe duyabilir ve emzirme ile ilgili sorular sorabilir.Eğer anne emzirmeye ara vermeyi düşünüyorsa 12-24 saat süre yeterlidir. Bu süre içinde süt salgılamasının baskılanmaması için anneye sütünü sağmasını tavsiye etmelisiniz. Eğer olanak varsa bir pompa ya da özel aletler yardımıyla IV gadolinyum verilmeden önce anne sütünü sağabilir ve uygun saklama koşulları sağlanabilirse bebeğine verebilir.

Öne çıkan görsel: Paula Edith www.devianart.com