Bonzai, jamaica, Spice, K2, Dream, Black mamba, Jamaican Gold, Black magic…

 Son yıllarda giderek artan hızda karşılaştığımız bu maddeler, bugüne kadar bir çok insanı mağdur etmiş, ve etmeye de devam etmektedir.  İnternet yoluyla 3 gramlık paketleri, 80-90 liraya kadar çıkabilen fiyatlarla satılan “bonzai” vb. sentetik kannabinoidler, sokak aralarında 5-10 lira karşılığında kolayca elde edilebilmektedir. Aşağıdaki yazıda, birçok farklı kanal üzerinden, kolayca temin edilebilen bu maddelere ilişkin tıbbi bakışa yer verilecektir. 

Bu bileşikler neden önemli?

• İnternet dahil bir çok yerden kolayca temin edilip, bitki materyaline sprey şeklinde sıkılarak satılabilmekte.
• İstanbul ve çevresinde Ağustos 2010 – Mart 2012 arasında incelenen 1200 bitkisel bileşenin %98.3’ü sentetik kanabinoid idi.
• Yapılan bir anket çalışmasında, 12. sınıf öğrencilerinin %11.4’ünün bu maddelerle tanıştığı saptanmış.
• Kimyasal olarak farklı olduklarından madde tarama testlerinde tespit edilemezler. Bu sebeple, düzenli idrar takibi gerektiren ehliyet, denetimli serbestlik, adli tıp vb. durumlarda caziptir.
• Alınan ürünün, içine hangi bileşik yada maddelerin karıştırıldığı bilinemediğinden alışılagelmiş bulgulardan farklı klinik ile karşılaşabiliriz.

Cannabis sativa/indica (kenevir) bitkisinden elde edilen ve binlerce yıllık kullanım öyküsü olan doğal kannaboidler halk arasında “esrar” ya da “marihuana” olarak bilinmektedir. En bilinen aktif maddesi olan Δ9tetrahidrokanabiyol’ün 1964 yılında izole edilmesi  ve 80’li yıllarda da kannabinoid reseptörlerinin (CB1 ve CB2) bulunması, günümüz sentetik kannabinoidlerinin gelişiminin önünü açmıştır. Başlangıçta terapotik amaçlı üretilseler de, 2004 yılından itibaren, yasal boşluklardan da faydalanılarak uyuşturucu madde piyasasında kendine yer edinmiştir. Ülkemizde, emniyet güçleri tarafından ele geçirilen ilk sentetik kannaboid JWH-018’dir (Mayıs 2010).

Mevcut halleriyle bu kimyasallar ESRAR değildir. “Esrar gibi” ya da “bitkisel ürün” olarak sunulsalar da, gerçek olan; bitki parçaları üzerine püskürtülmüş  kimyasallar olduğudur.

Ülkemizde sıklıkla bonzai ve jamaika olarak anılan yasadışı maddeler, bir dönem tüm dünyada olduğu gibi bizde de serbest şekilde satılabilmekte idi. Kimi zaman banyo tuzu, kimi zaman bitki besleyici ve kimi zaman da tütsü adı altında piyasa verilen bu sözde “Bitkisel kaynaklı ürün”, 2011 yılıyla beraber yasaklılar sınıfına alınmıştır. Buna karşın, bu yasakları delmek üzere; SENTETİK olmalarının verdiği avantajı da kullanarak yasaklanmış olan şekline bir başka kimyasal yapı eklenerek, “yeni ürün” çalışmaları yapıldığı bilinmektedir. Bu durum, kolluk kuvvetlerinin elini zayıflatmakla kalmayıp, hastanın kliniği üzerinde de ciddi değişikler oluşturabilmektedir. Zira, kullanıldığı belirtilen “bonzai” içinde ne tip bir bileşik olduğunun bilinmemesi; hastada oluşacak klinik tablonun, çoğu zaman öngörülememesine yol açar.

Etki mekanizması ve etki süresi

Sentetik kanabinoidler, etkilerini CB1 ve CB2 reseptörleri üzerinden gösterir. CB1 reseptörleri glutamat ve GABA nörotransmisyonunda rol alırken; anksiyete vb. psikoaktif reaksiyonlar, analjezi, görsel-işitsel algı değişiklikleri, motor fonksiyon yetersizlikleri ile hafıza-zaman problemleri ortaya çıkışında etkindir. Sentetik kanabinoidlerin CB1 reseptörlerine afinitesi ve dolayısı ile etki güçleri değişken olmakla birlikte; sıklıkla, Δ9tetrahidrokanabiyol’ün afinite ve gücünden fazladır. (ör. 100 kat daha fazla etki gücü olan HU-210) Etki süresi, sıklıkla 8 saatin altında olsa da, 24 saati geçen süreler de bildirilmiştir.

Sentetik kanabinoid bileşiklerinden örnekler

Klinik Bulgular

2012 yılında yayınlanan bir çalışmada, tek bir SK bileşiğine maruz kalan 1353 hastada en sık rastlanan semptomlar sırasıyla; Taşikardi (%40), ajitasyon (%23.4), kusma (%15.3), sersemlik/letarji (%13.5), konfüzyon (%12), bulantı (%10), halüsinasyon (%9.4), hipertansiyon (%8.1), baş dönmesi (%7.3) ve göğüs ağrısı (%4.7) idi. Ancak bazı yayınlar, bu semptomların tersi olarak; sedasyon, hipotansiyon, bradikardi ve solunum depresyonu bulguları ile gelen başvuruları bildirmektedir.

Farklı bir çalışma da, sentetik kanabinoid kullanıcılarının hissettikleri durumu anlatması üzerine yapılmıştır ki; bu çalışmanın bildirdiği klinik bulgular;

Tanısal testler

Sentetik kanabinoidler, standart laboratuvar kanabinoid testleriyle yapılan taramalarda saptanamamaktadır. Bununla birlikte, bu bileşiği ve metabolitlerini saptamak üzere, kalitatif ve kantitatif tespit için analitik metodlar geliştirilmektedir. Bu testlerden kramotografik olanları, hem uzun sürede sonuç vermekte, hem de pahalı iken; daha ucuz ve hızlı sonuç veren immünoassay çalışmaları ise, sınırlı sayıda sentetik kanabinodi tespit edebilmektedir. JWH-018, JWH-073, JWH-250 ve JWH-019 şu an taranabilen bileşiklerden birkaçıdır.

İstanbul Adli tıp kurumu kimya ihtisas dairesinde, JWH 018, JWH-073 ve bu maddelerin türevleri olan JWH-018-n-pentanoik asit, JWH-018-5-hidroksipentil, JWH-073-n-bütanoik asit ve JWH-073-4-hidroksibütil kalitatif ve kantitatif olarak analiz edilebilmektedir.

Takip ve Tedavi

Semptom veren maruziyetlerin çok büyük bir kısmı, hayatı tehdit etmeyen klinik bulgularla seyretmekle beraber; kimyasal bileşiğin formül ve dozundaki farklılıklar, bu tabloyu her an değiştirebilir. Nöbetler, ciddi klinik sonuçlar arasında en çok gözlenenidir. Bazı olgu sunumlarında bildirilen genç yetişkinlerde dahi ortaya çıkan akut koroner sendrom durumları da diğer ciddi tabloyu oluşturur. Yine, olası rabdomiyoliz gelişimine karşı da dikkatli olmak gerekir.

Mevcut haliyle acil değerlendirmemizdeki esas, semptomatik yaklaşımdan ibarettir. Bu amaçla, IV hidrasyon ve benzodiyazepin uygulamaları sık başvurulan tedavi araçlarıdır.

Bununla birlikte, lipofilik moleküller olmaları sebebiyle, acil yaklaşımda Intralipid Emülsiyon (ILE) Tedavisini kullandıklarını bildiren yayınlar mevcuttur. Bu yayınlardan biri de ülkemizden olup, Çevik ve arkadaşları tarafından kaleme alınmıştır. Bu yayında, Glasgow koma skoru (GKS) 9 olan ve Bonzai kullandığını ifade eden 17 yaşındaki bir hastaya ILE tedavisi uygulandığı belirtilmiş; bu tedavi ile gerek hemodinamik dengede, gerekse GKS’de düzelme (GKS=9) saptandığı belirtilmiştir. Basım sürecindeki yazı, Acilci.net yazarlarından Dr. Güneysel ve Taşyürek hocamızında içinde bulunduğu ekip tarafından kaleme alınmıştır.

Intravenöz lipid emülsiyon (Intralipid^®); Önceleri, total parenteral beslenme amaçlı kullanılan bir solüsyondu. O yıllarda, bu ilacın Acil Tıpta kullanımının planlanmadığını söylemek yanlış olmaz sanırım.

Bununla birlikte, yaklaşık son 20 yıldır bu maddenin lokal anestetik maddeler ile zehirlenmelerde antidot olarak kullanımı söz konusur.

ILE tedavisi nasıl yapılır?

Önerilen protokol: 1.5 ml/kg veya 100 ml %20 lipid bolus uygulanmasını takiben, tam bir fikir birliği olmamakla birlikte 0.25-0.5 mL/kg/dk infüzyondur.

ÖNEMLİ NOT: Yukarıdaki metinde, konuyla ilgili yazının yayınlanma tarihinde güncel literatürde olan ve yazarın dikkatini çeken önemli noktalara yer verilmiştir. Yazı, herhangi bir makale veya kılavuzun birebir çevirisi olmayıp yazarın yorumlarını içermektedir ve sağlık profesyonellerine yöneliktir. Tıp sürekli gelişen ve değişen bir alandır; tıbbi uygulamalarınızda güncel literatürü esas almanız tavsiye edilir.

Kaynaklar

1. Harris CR, Brown A. Synthetic cannabinoid intoxication: a case series and review. Journal of Emergency Medicine 2013; 44: 360-6.
2. Yeni nesil psikoaktif maddeler sempozyumu. Adli Tıp Kurumu. 26 Kasım 2013. Url adresi: http://www.atk.gov.tr/Pdf/psikoakifmaddeler.pdf (Erişim tarihi: 08/06/2014)
3. Hoyte CO, Jacob J, Monte AA, Al-Jumaan M, Bronstein AC, Heard KJ. A characterization of synthetic cannabinoid exposures reported to the National Poison Data System in 2010. Annals of Emergency Medicine. 2012; 60: 435-8.
4. Evren C, Bozkurt M. Sentetik kannabinoidler: son yılların krizi. Düşünen adam Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Dergisi. 2013; 26: 1-11.
5. Gurdal F, Asirdizer M, Aker RG, Korkut S, Kucukibrahimoglu EE, Ince CH. Review of detection frequency and type of synthetic cannabinoids in herbal compounds analyzed by Istanbul Narcotic Department of the Council of Forensic Medicine, Turkey Journal of Forensic and Legal Medicine. 2013; 20: 667-2.
6. Vandrey R, Dunn KE, Fry JA, Girling ER. A survey study to characterize use of spice products (synthetic cannabinoids). Drug and Alcohol Dependence 2012; 120: 238-41.
7. Cevik SE, Tasyürek T, Guneysel O. Intralipid emulsion treatment as an antidote in lipophilic drug intoxications: a case series. The American Journal of Emergency Medicine. (available online 21 May 2014) DOI: 10.1016/j.ajem.2014.05.019

Yazar