Travma Hastalarında Helikopter Ambulans Sistemi Kullanımı

Dünyada gelişen teknolojiyle birlikte hava ambulanslarının hizmete girmesiyle birlikte Türkiye de bu gelişmelerden nasibini aldı. 28 Ekim 2008’den itibaren hava ambulansları hastane öncesi acil hizmetlerinde kullanılmaya başlandı. Ülkemizde bugüne kadar askeri kurumların bünyesinde hizmet veren hava ambulansları, kara ve hava kuvvetleri yanında Sahil Güvenlik Komutanlıklarına bağlı arama ve kurtarma helikopterleri ile hizmet vermekteydi. Şu anda Türkiye genelinde Sağlık Bakanlığına bağlı 2 adet Ankara, 2 adet İstanbul, Antalya, Kayseri, Diyarbakır, Erzurum, İzmir, Çanakkale, Bursa, Afyon, Konya, Adana, Samsun, Trabzon ve Van olmak üzere toplam 17 adet helikopter ambulans hizmet vermektedir.

Helikopter ambulans hizmetlerinin (HAS) travma hastalarında kullanımının amacı, gerekli hallerde az kullanımının önlenmesi ve hayatı tehdit eden ciddi travmalarda hayat kurtarıcı müdahalelerin erken yapılabilmesi için gerekli durumların belirlenmesidir. Gereksiz hallerde minör travmaların ayırt edilmeleriyle, bu hastaların yer ambulansı ile sevk edilmeleri sağlanabilir.

Aşağıdaki soruların yanıtları HAS ihtiyacını belirlemede faydalı olabilir:

• HAS, hastane dışında kaybedilen zamanı azaltabilir mi?
• Nakledilecek hastane uygun mu?
• Hasta yer ambulans hizmetine erişemiyor mu?
• Transport rotası ve hava koşulları nelerdir?
• Hastanın kilosu HAS için engel teşkil eder mi?

Travmatik yaralanmalar sonrasında kesin tedavinin hızla yapılması hastaların sağ kalım oranlarını artırmaktadır. Travma hastalarında hızlı müdahalenin faydasının gösterilmesi, hava ambulans hizmetinin de faydalı olduğunu düşündürmüş ve yapılan çalışmalarda da bu düşüncenin doğruluğu gösterilmiştir. Ancak bu noktada tüm hastaların mı yoksa seçilmiş hastaların mı helikopter ambulans ile nakledilmesinin faydalı olacağı sorusu ortaya çıkıyor. 2005 yılında Diaz ve arkadaşları tarafından yapılan bir çalışmada helikopter ve yer ambulansının hasta nakil hızını karşılaştırılmış. Bu çalışmada travma merkezinden 16 km’den (10 mil) daha uzak mesafedeki ilk müdahaleleri yapılmayan ve 72 km’den (45 mil) daha fazla mesafede ilk müdahalesi yer ambulans ekibi tarafından yapılan travma hastalarının helikopter ambulans tarafından taşınmasının daha hızlı olduğu gösterilmiş. Bu yüzden, şehirlerde travma alanı ile travma merkezi arasındaki mesafe kısa olduğunda hava ambulansları faydalı olmayabilir.

Hastane öncesi acil hizmet çalışanları, yer ambulans hizmetleri için belirlenen triaj kurallarını helikopterden fayda görebilecek hastaları belirlemek için de kullanabilir. Travma merkezine mesafe uzak olduğunda 1. ve 2. adımdaki kriterleri karşılayan hastalar HAS ile hızlı bir şekilde taşınmalıdır. Ancak şehirlerde travma merkezi ya da 3. basamak hastane mesafesi kısaysa HAS’ın avantajı ortadan kalkar. 3. ve 4. adımdaki kriterleri karşılayan hastaların travma merkezine nakledilmeleri tartışılmalıdır. Bu hastaların öncelikle 1. ya da 2. basamak bir hastanede değerlendirildikten sonra, gerekliyse 3. basamak bir hastaneye sevk edilmesi önerilmektedir.

HAS ile hasta nakillerinde en tartışmalı durum pnömotoraksı olan hastalardır. Bu hastalarda yükseldikçe basınç azalmasına bağlı pnömotoraks hacmi genişleyebilir. 2000 m  (8000 ft) yükseklikte pnömotoraks hacmi arttığı, bu riskin 5500 m (18000 ft) yükseklikte belirgin hale geldiği gösterilmiştir. Helikopterlerin uçtuğu yüksekliklerde ise pnömotoraks alanının büyümesine dair çok fazla veri yoktur. Bu hastalar eğer alandan alınıyorsa oksijen tedavisi verilerek ve hastanın klinik durumuna göre hastaneye nakledilebilir. Hemodinamik durumları stabil olmayan ve ileri derecede nefes darlığı olan hastalara tüp torakostomi uygulamak gerekebilir.  Hastaneler arası nakledilecek hastalara ise nakil öncesi tüp torakostomi uygulamak akıllıca olacaktır.

Travma dışı hastalarda HAS Kullanımı

Travma dışı hastalarda HAS kriterleri, travma hastaların aksine net değildir. Medikal hastalarda HAS kullanımının çoğunu kardiyak hastalar oluşturur. Diğer hasta grupları; akut inme, obstetrik hastalar ve yenidoğanları içermektedir.

Hastaneler arası hasta nakli

Hastaneler arasında hasta naklinde HAS kullanılmasının mortaliteyi azalttığı gösterilmiştir. HAS ile nakledilecek hastaların nakil öncesi hemodinamik olarak stabil olması gereklidir. Bu hastalara entübasyon ve mekanik ventilasyon desteği, multiple intravenöz yol, vazopressör ilaç desteği ve transfüzyon gibi girişimler yapılmalıdır. Ayrıca nakledilecek hastanedeki ilgili hekim ile görüşülmeli, boş yer ve hastanın sorunuyla ilgili girişimi yapacak olan personelin durumu da öğrenildikten sonra nakil işlemlerine başlanılmalıdır.

Sonuç

• HAS, uygun kullanıldığında çok faydalı ve maliyet-etkindir.
• HAS,travma merkezinden 16 km’den daha uzak mesafedeki ilk müdahaleleri yapılmayan ve 72 km’den (45 mil) daha fazla mesafede ilk müdahalesi yer ambulans ekibi tarafından yapılan travma hastalarında çok faydalıdır.
• Hastaneler arası HAS ile hasta nakillerinde hekimlerin birbirleriyle görüşmeleri; boş yer ve personel durumu hakkında bilgi alınması esastır.
• Her ülke kendi koşullarına göre HAS kullanım kriterlerini belirlemelidir.
• Türkiye’de de Sağlık Bakanlığı benzer kriterleri belirlemiş ve bir genelge olarak yayınlamıştır. Genelgeye buradan ulaşabilirsiniz.

Kaynaklar

1. Doucet J, Bulger E, Sanddal N, Fallat M, Bromberg W, Gestring M. Appropriate use of helicopter emergency medical services for transport of trauma patients: guidelines from the Emergency Medical System Subcommittee, Committee on Trauma, American College of Surgeons. J Trauma Acute Care Surg. 2013 Oct;75:734-41.
2. Knotts D, Arthur AO, Holder P, Herrington T, Thomas SH. Pneumothorax volume expansion in helicopter emergency medical services transport. Air Med J. 2013 May-Jun;32(3):138-43.
3. Brown JB, Stassen NA, Bankey PE, Sangosanya AT, Cheng JD, Gestring ML. Helicopters and the civilian trauma system: national utilization patterns demonstrate improved outcomes after traumatic injury. J Trauma. 2010;69:1030Y1034
4. Diaz MA, Hendey GW, Bivins HG. When is the helicopter faster? A comparison of helicopter and ground ambulance transport times. J Trauma. 2005;58:148Y153.
5. Tintinalli’s EM 7th edition
6. www.saglik.gov.tr