“Bir liderin ilk sorumluluğu gerçeği tanımlamaktır. Sonuncusu teşekkür etmektir. Arada, lider bir hizmetçidir. ”
–Max De Pree

Acil serviste liderlik

Liderlik, bir kişinin (“lider”) amaçlarını ve misyonunu gerçekleştirmek için bir grubu veya kuruluşu yönetmesi, etkilemesi ve dahil etmesi sürecidir. Bunu yapmak için lider, insanlarla, çevreyle ve her ikisiyle de çalışma, etkileşim ve bütünleşme gibi çeşitli konuları, iç ve dış faktörleri ve lider olduğu sektör veya alan üzerinde etkisi olan unsurları anlamalıdır. Bugün, sağlık politikaları acil bakımın nasıl sunulup yönetildiği de dahil olmak üzere sağlık hizmetinin şeklini değiştirdiği gibi sağlık hizmeti ortamını da karmaşık hale getirmektedir. Bu tür ortamlarda ise disiplinli, çalışkan, etkili ve vizyon sahibi liderler yüksek performans gösteren ekipler oluşturmak ve liderlik etmek için kritik öneme sahiptir.

Acil tıp(EM), diğer birçok uzmanlıktan farklı olarak son derece hızlı bir şekilde gelişmektedir. EM uygulaması, karmaşık durumları yönetmek için benzersiz yeterlilik gerektirir. Bu durumlar yaşamı tehdit edici, akut ve acil olabilir, bu nedenle hızlı ve doğru karar verme, zamanında değerlendirme, yönetim ve uygun düzenleme için yetenekler olmalıdır.^​1​

Peki tüm bu durumların karşısından acil servise hem klinik hem de idari/yönetim liderliğini göstermede liderlik edebilecek kişi kimdir?  Bu kişinin şüphesiz sürekli esnek olması ve her gün kendini revize etmesi, acil bakım sağlaması, hayat kurtarması, acil servisi koordine etmesi ve yönetmesi için bir çok özelliğe sahip olması gerekir.

Acil servis, klinik ve idari/yönetiminde uzmanlaşmak için çok kritik bir ortam oluşturmaktadır. Ayrıca iyi bir çıraklık modeli nedeniyle esasen zengin bir öğrenme ortamıdır. Bu nedenle acil servisler yönetim ve idari liderlik için önemli bir  ortam oluşturur.^​2​

Liderlikle ilgili birçok tanım ve görüş bulunmaktadır. Bazıları daha genelken, diğerleri belirli meslekler veya disiplinlere özgü olma eğilimindedir. Liderlik gelişimi terimi, bireysel liderler geliştirmenin yanı sıra bir organizasyon içindeki liderler için kapasite oluşturma çabasını kapsar. Liderlik gelişimi aynı zamanda bir organizasyonda performans iyileştirme, planlama ve organizasyonel değişim gibi birkaç kilit işlevi de gerektirir. Bu nedenle, uygun ve organize liderlik geliştirme girişimlerine sahip olmak, kuruluşlara, sağlık hizmetlerine kesinlikle yardımcı olabilir, vizyonlarını ilerletebilir.^​3​

Yüksek kaliteli sağlık hizmetleri, mükemmel işbirliğine ve disiplinler arası çalışmaya giderek daha fazla gerektirmektedir. Hekim liderliği, sistem hakkında derinlemesine bilgi sahibi olurlarsa, sağlık sistemlerinin performansını stratejik olarak optimize edebilirler.  Hekim liderliği, sağlık kurumlarında kritik öneme sahiptir ve birçoğu, güçlü bir şekilde inandıkları ve tutkuyla bağlı oldukları bir amaç peşinde koşarlar. Bu açıdan, geleceğin doktorlarını ve liderlerini beslemeye ve ilham vermeye yardımcı olacaklardır.^​4​

Solunum sıkıntısı çeken bir hastanın ne zaman entübe edileceği, kardiyak arrestte bir yenidoğanın yönetimi, çoklu travmalı bir hastanın stabilizasyonu veya yaşamı tehdit eden bir aritminin ani defibrilasyonu gibi klinik karar verme becerileri ve yetenekleri lider eşliğinde yönetilmesi gereken acil klinik durumlardan bazılarıdır. Bu yüzdendir ki acil serviste çalışan personelin kesintisiz ve verimli hizmet etmesini sağlamak için acil tıpta idari ve yönetim becerileri de çok önem kazanmaktadır.^​5​

Bir kriz meydana geldiğinde, acil serviste çalışanlar kayıplarla ilgilenir.  Acil servis hekimi “kaos” içinde bu yönetimi yapmalı ve devam eden tüm kargaşa ve dikkat dağıtıcı şeylere rağmen hasta tanı ve tedavisini yönetmelidir. Olay veya kriz sırasında ve sonrasında bilgilendirme ve iyileşme süreci boyunca ekiplerine liderlik etmek zorundadırlar.  Bunun gibi bir liderlik aynı zamanda “kaos”la başa çıkmak, emir vermek ve bu “kaosa” çözüm bulmakla ilgilidir. Çok yoğun bir canlandırma odasının gözetimi ile eşzamanlı acil durumların ele alınması, karmaşık bir durumu sistematik, yönetilebilir ortam haline getirme ve daha birçok görevi basitleştirme işlevi acil servis liderinin olmazsa olmaz özelliği olmalıdır.^​6​

“Yönetim işleri doğru yapmaktır; liderlik doğru şeyleri yapmaktır. ”
–Peter Drucker

Acil servis liderliğinde kriter ne olmalıdır?

Acil servis, kıdemlilerin gelişebileceği ve yeni başlayanların yeteneklerini geliştirebileceği benzersiz bir ortamdır.  Bir acil servis doktorunun geliştirilmesinde klinik yeterlilik temel olduğundan, idari ve yönetimsel liderlik becerilerinin gelişimi, yeterli eğitim açısından bazen önemsiz görünebilir. Bu bağlamda sıklıkla yapılan varsayımlardan bazıları şunlardır:

• Bir acil servis hekimi kıdemli hale geldikçe bu liderlik becerileri “otomatik olarak” mevcut olacaktır.
• Acil servislerde liderlik becerileri zamanla gelişecektir ve acil serviste ne kadar uzun süre çalışırlarsa, o kadar fazla liderlik becerisine sahip olacaklardır.
• Liderlik gizli bir yetenektir.  Eğitim için ayrılmış zamana ihtiyaç olmadığı varsayılır, olay anında çağrıldıklarında sadece rolü üstlenme eğiliminde olabilirler.
• Acil servislerdeki doktorlar arasında bilinçli olarak daha genç liderler aramayan öğretim üyeleri, daha genç meslektaşlarında aramaları gereken özelliklerin farkında olmayabilirler.

Bu nedenle, bilinçli bir seçim olması gerekir.

Acil servis liderlik eğitiminde başarılı olmak için tek bir öğrenme stratejisi yeterli değildir. Deneyimsel öğrenme, destekleyici bir ortamda rehberlikle birlikte liderlerin becerilerini geliştirmelerini sağlama da değerlidir. Günün veya gecenin herhangi bir saatinde, tek başına veya gruplar halinde ortaya çıkabilen çeşitli öngörülemeyen acil durumlar vardır.  Acil servis liderleri ve yöneticileri idare edebilmeli, müzakere edebilmeli ve gözetim sağlayabilmelidir.  Bu tür ortamlarda, olay akış organizasyonun nasıl gerçekleştireceğini anlamak ve görmek için daha tecrübeli birilerine ihtiyaç vardır.^​7​

Genel olarak doktorlar, hasta bakımının tanı, tedavi ve idari yönlerinde eğitilir, ancak liderliği üstlenmenin ve sunmanın teorik ve pratik yönleri üzerinde çok fazla eğitim verilmemektedir. Acil servis doktorlarına her zaman performanslarına odaklanmaları, mükemmelleşmeleri ve başarmaları, kendi klinik kararlarından sorumlu olmaları ve geri bildirimde bulunmaları öğretilir. Resmi veya yarı resmi liderlik eğitiminin bazı benzerlikleri olsa da teorik müfredat genellikle resmi olarak çok yapılandırılmış ve planlanmış bölüm liderliği ve yönetim unsurlarını içermez.^​8​ Bu yüzdendir ki tıp camiası, genel olarak resmi idari liderlik ve yönetim eğitimine yetersiz yatırım yapma eğilimindedir.

Liderler, sadece “bireysel uzman” olmaktan, disiplinler arası ve meslekler arası gruplardan yararlanan bir modele geçmeyi öğrenmelidir; bu sayede, bilgiyi bütünleştirebilecekler, önceden tahmin edebilecekler, benzeri görülmemiş zorlukları birlikte çözebilecekler ve aynı zamanda, verimli, yüksek kaliteli hasta bakımı sağlayabileceklerdir.

Acil serviste liderlik, geri adım atmayı ve sorunları daha yüksek düzeyde incelemeyi, dolayısıyla sorunları geniş ve sistematik olarak görme becerisini gerektirir. Bu tür bir liderlik, gerçek ihtiyaçların ve kullanım için mevcut kaynakların anlaşılmasını ve tanınmasını gerektirir. Bir diğer benzersiz özellik ise, karmaşık durumları zamanında analiz edebilme ve hızlı bir şekilde bilgiye dayalı karar verebilmedir.^​9​

Goldman ve arkadaşları  Acil Servis uygulaması için doktorlara yönelik dokuz liderlik becerisi tanımlamıştır.^​5​

• Öncelik verme,
• Organize etme,
• Yönetme,
• Çoklu görev,
• İletişim,
• Karar verme,
• Uyarlanabilir olma,
• İddialı olma
• Duygusal esnekliğe sahip olma şeklinde sıralanmıştır.

Bu nedenle, liderleri beslemek ve geliştirmek ve uygun araç ve platformları kullanmak için bir yol haritası veya çerçeve belirlemek kritik öneme sahiptir. Bu şekilde acil servis doktorlarını acil servis ve hastane liderlerine dönüştürmek için daha büyük fırsatlar olacak.

Kriz anında liderlik

Acil servislerin lideri tercihen aşina olan ve kritik ve kriz durumlarıyla başa çıkabilen kişiler olmalıdır. Bu nedenle, Krizde Liderlik veya meta-liderlik olarak da bilinen kavramı anlamak için yararlıdır. Bu model, Harvard Halk Sağlığı Okulu ve Kennedy Hükümet Okulu’ndan örnek alınarak yapılmıştır. Liderliğe ve eğitimine beş boyuttan bakmanın önemini vurgular:

• Kişi: Liderler, genel olarak ve özellikle krizlerle yüzleşen ve krizlerle uğraşanların yüksek derecede duygusal zekaya, öz farkındalığa ve öz düzenlemeye sahip olması gerekir.
• Durum: Krizler genellikle büyük ölçekli, çok karmaşık durumlardır ve yönetilmek ve çözümleri sıralamak için organize ve yapılandırılmış bir yol gerektirir.
• Alanı yönetmek: İyi liderler saygı kazanabilir, komuta alabilir ve personeline ve departmanlarına liderlik edebilir. Herkese saygı duyarlar ve insanlarına mükemmelliğe ilham verebilirler.
• Liderlik: Liderler, uygun zamanda patronlarına ve üstlerine de liderlik edebilirler.
• Karşıya geçme: Acil servis liderleri özellikle diğer servislerden ekiplerle bağlantı kurabilmelidir. Bunun aynı zamanda, tüm dahili ve cerrahi hastaların bulunduğu acil serviste yapılan işle de ilgisi vardır.

Bu beş unsur ve yorum, yüksek risk ve yüksek stres durumuyla karşılaşan birçok ortamda liderlerin kapsamlı araştırmalarından ve gözlemlerinden gelmektedir.

Liderlik modelleri

Liderliğin birçok tanımı vardır. Tek bir açıklama kavramı tam olarak kapsayamaz. Acil servis lideri, işi sırasında genellikle çeşitli liderlik tarzlarını kullanmak zorunda kalmaktadır. Belirli liderlik modeli veya davranışı türleri, belirli durumlar için daha uygundur. Acil serviste bu durumlar çok ve çeşitli olabilir.

Acil serviste tek başına veya kombinasyon halinde yaygın olarak kullanılan liderlik modellerinin bazı örnekleri şunları içerir:

• Direktif liderlik: Yönlendirici liderlik, daha çok öğretici, yönetsel bir liderlik tarzıdır. Bu, acil serviste tanı ve tedavide aktif rol almayan personeli denetleyen liderler için uygundur, bu nedenle beklenen belirli görevleri yerine getirirken daha fazla yönlendirme ve gözetim gerektirirler.
• Katılımcı liderlik: Bu, liderin hedef belirleme, problem çözme veya günlük çalışma, personel ve meslektaşları ile birlikte ve yan yana çalışmasını içerir. Nihai karar genellikle hala liderdedir.
• Güçlendirme liderliği: Bu, personelin katılımını sağlamay ve onları güçlendirmeyi içerir. Ayrıca onlara katkıda bulunma, performans gösterme, yenilik yapma veya yaratma fırsatı vermeye inanan liderler tarafından uygulanmaktadır. Gizli yetenekleri açığa çıkarabileceği için bu tarzın faydaları vardır ve bu şekilde yeni liderlerin ortaya çıkmasına da olanak sağlar. Bu liderlik tarzını uygulayan liderler, genellikle personelin yetiştirildiğini, büyüdüğünü ve becerilerini ve yeteneklerini geliştirdiğini görmek isteyecektir.
• Dağıtılmış liderlik: Bu, karar almanın ekip içinde yayılmasına ve dağıtılmasına yardımcı olur. Örneğin, bölüm başkanı, diğerlerini, belirli zorluklar veya konularla ilgili karar vermeleri için alt gruplara liderlik etmeleri için yetkilendirebilir. Küçük ekiplerin veya bireylerin belirli hedeflere nasıl ulaşılacağına karar vermelerine izin vermekle ilgilidir.
• Diplomatik liderlik: Bu tarz genellikle nispeten aynı kalibre ve yeteneklere sahip insanları veya ekipleri içerir ve müzakereyi, zorlukları ve çatışmaları çözmeyi içerir, ancak aynı zamanda ilişkinin sürdürülmesi ve korunması gerektiğinin bilincindedir. Aynı zamanda lider/ler’in esnekliği ve güveni ile ilgilenmeyi de içerir.

Hangi liderlik tarzının en etkili olduğunu ve ne zaman farklı bir liderlik modeline ya da bir liderlik modeli kombinasyonuna başvurulacağını belirleyen birçok faktör vardır. Böylece, deneyimli bir acil servis lideri, ortam yönetilmesinde veya krizin çözülmesinde farklı liderlik tarzlarına karar verebilir ve uygulayabilir.

Son söz

Herkes gerçek anlamda lider olduklarını hissetmeyebilir, ancak Acil Servisteki herkes kişisel yetenekler göstererek, ekibin diğer üyeleriyle çalışarak liderlik sürecine katkıda bulunabilir. Her doktorun veya ekibin diğer üyelerinin eylemi, hizmeti iyileştirebilir ve acil müdahalenin yönünü belirlemeye yardımcı olabilir. Ekip liderliği ve liderin becerileri önemlidir ve hasta güvenliği üzerinde doğrudan bir etkiye sahiptir.

Acil servislerdeki oluşabilecek kriz durumları ve ayrıca zorluklar göz önüne alındığında, gelecekteki acil servis doktor liderleri için liderlik eğitimi şansa bırakılamaz. Kanıta, sağlam teoriye ve çok sayıda deneyimsel öğrenmeye dayanması gerekir. Bu liderler, yüksek özverili, hasta merkezli, teorik ve pratik eğitimi tamamlamış, insani hassasiyetleri yüksek liderlik profilini karşılayabilecek hekimler olmalıdır.

Kaynaklar