Hepimizin bildiği üzere akut miyokard infarktüsü, stroke ve kardiyak arrest birçok insanı etkilemekte ve ciddi mortalite ve morbiditeye yol açmaktadır. Bu konuyla alakalı olarak Circulation’da, acil kardiyovasküler bakımda mobil cihazlar ve sosyal medyanın kullanımını anlatan yeni bir makale gördüm. Çok ilgi çekici bir yazıydı. Biraz konuyla alakalı araştırma yaptım ve bunları sizinle paylaşmak istedim.

Giriş

Halkın eğitimi için birçok çaba sarf edilmesine karşın hala acil kardiyovasküler ve serebrovasküler bakımda büyük boşluklar mevcuttur. Örneğin yapılan çalışmalarda hastane dışı kardiyak arrestlere ilk müdahalede gecikmeler mevcuttur (1). AMI’da kapı-balon zamanlarında çok ciddi gelişmeler olmasına karşın, hastaların semptomları başladıktan sonraki hastaneye başvuru sürelerinde hala bir gelişme kaydedilememiştir (2). Stroke için de ne yazık ki benzer şeyler geçerlidir, kapı iğne zamanı çok gelişmiş olmasına rağmen, hastanın veya yakınlarının semptomları anlayıp başvurmalarındaki gecikme tedavide önümüzdeki en büyük engeli oluşturmaktadır (3).

Toplumun eğitimine rağmen oluşan bu gecikmeleri önlemek için AHA 2020 kardiyovasküler bakım hedeflerine mobil cihazlar ve sosyal medyanın etkin kullanımını dahil etmektedir. Bunların kullanımı ile hem çok daha büyük kitlelere fotoğraf, resim veya videoyla ulaşma imkanı sağlanacak, hem de bilginin kişiye kendi coğrafyasına uygun, kendi dilinde, yetenekleri ve bilgisi doğrultusunda daha kişisel olarak ulaştırılması hedeflenecektir.

Mobil Cihazlar

Mobil cihazlar; özellikle akıllı telefonlar, tabletler, gözlükler ve saatleri günlük yaşantıda sıklıkla kullanmaktayız. Hatta son Pokemon çılgınlığından sonra telefondan kafamızı kaldıramaz hale geldik. Peki bu cihazları kardiyovasküler bakımın faydasına nasıl sunabiliriz. Kardiyak arrestte en kritik adım 112 sistemini aktive etmektir. 112 sistemini aktive ettikten sonra ambulansın olay yerine intikali, Türkiye’de il merkezlerinde 5-10 dk arasındadır. Bu esnada vatandaşların hastaya müdahale etme oranlarını arttırmak için mobil cihazların kullanımı stratejileri geliştirilmiştir.

CPR Eğitimi

Mobil cihazlar bu konuda bize yeni bir ışık tutmaktadır. Programlanan aplikasyonlar sayesinde temel yaşam desteği ve erken CPR’ın önemi hakkında eğitimler verilmekte ve video desteği ve oyunlarla ilgi arttırılmaya çalışılmaktadır. European Resuscitation Council işbirliğiyle İngiltere’de geliştirilen Lifesaver App bu uygulamalara en iyi örnektir. Ancak genel olarak bu konuda bugüne kadar geliştirilen aplikasyonlar oldukça sınırlıdır. Mevcut programların daha fazla geliştirilmesi gerekmektedir.

Gerçek Zamanlı CPR Koçluğu

Şu an CPR koçluğu ülkemizde sadece 112 sisteminin yönlendirmesi doğrultusunda sözel olarak gerçekleşmektedir. Ancak akıllı telefonlar için sözel yönlendirmesi olan CPR aplikasyonları geliştirilmekte olup yönlendirmelere görseller ekleyen CPR için metronomu ayarlayan programlar geliştirilmiştir. Yine ne yazık ki Türkçe bir program henüz geliştirilmiş değildir. Bunla alakalı yaptığım birkaç program incelemesinde CPR Assistant©; acil sistemini aktive etmekte, koordinat belirlemede ve CPR’ı asiste etmekte, başarısı oldukça iyi bir program olarak karşımıza çıkmaktadır. Ayrıca İsveç’te bir aplikasyon ile ilgili yapılan çalışmada 500 metre uzaktaki gönüllülere kardiyak arrest konusunda bilgi verilip CPR’a başlanma süreleri değerlendirilmiş ve aplikasyon ile uyarı giden gönüllülerde sağkalım %62 iken aplikasyon olmayan grupta %48 olarak tespit edilmiştir (4).

Otomatik Eksternal Defibrilatörlerin Yerini Gösterme

En yakın otomatik eksternal defibrilatörlerin yerini ve kullanımını gösteren oldukça iyi uygulamalardır. Ancak birçok aplikasyonu telefonumda denedim ve çıkardığım sonuç, Türkiye’de OED yerini gösteren bir programın henüz varolmadığıdır.

Kardiyak Arresti Erken Algılama

Mobil cihazlarımıza entegre giyilebilir teknoloji ile bu mümkün olabilir mi? Hastanın nabız, solunum sayısı, cilt ısısı, vücut postürü gibi biyometrik değerlerini algılayıp mobil cihaza aktaran ve bu yolla tanıksız arrest durumlarında acil sistemini aktive eden bir teknoloji geliştirilebilir mi? Mobil teknolojilerin şu anki gelişmeleri ışığında bu senaryo çok uzak görünmüyor.

AMI Bakımında Mobil Cihazlar

Mobil cihazlarda sıklıkla semptomları değerlendiren aplikasyonlar karşımıza çıkmakta ancak bunlar hastaların veya yakınlarının semptomları iyi değerlendirememesinden ötürü yeterli başarıyı elde edememiştir. 2 derivasyon içeren kılıflar ile hastaların EKG’lerini değerlendiren aplikasyonlar geliştirilmiştir. Ancak bunlarla alakalı yeni çalışmalar yapılması gerekmektedir. Profesyoneller içinse ambulansta çekilen 12 derivasyonlu EKG’yi kardiyoloğa göndererek hastanın uygun merkeze yönlendirilmesini sağlayan çalışmalar yapılmaktadır (5).

Stroke ve Mobil Cihazlar

Stroke da, aynı AMI ve kardiyak arrestte olduğu gibi zaman kaybını minimuma indirmeye çalıştığımız durumlardan birisi.. Amerikan Stroke Cemiyeti bu konuyla alakalı olarak “Spot a Stroke F.A.S.T”  isimli bir kampanya başlattı. İnternet üzerinden videolar ve ücretsiz bir aplikasyon geliştirildi. Kullanıcının stroke semptomlarını değerlendirmesini sağlayan ve stroke şüphesi halinde 911 sistemini aramayı sağlayan entegre bir sistem kuruldu. Ancak bu sistemin başarısı henüz teyit edilmedi (6).

Genel olarak mobil sistemler oldukça kullanışlı görünmekle birlikte henüz geliştirilmeye ihtiyacı olan sistemlerdir. Giyilebilir teknolojiler ve aplikasyonlardaki gelişmelere çok daha iyi yerlere geleceği ve müdahale sürelerini kısaltacağı aşikar. Biz ise bu sisteme hala çok uzak görünüyoruz. Ancak İngilizce destekli programlar bizde de şu an için kullanılabilir, ama toplumun geneline ulaşmak için bunlarla alakalı yazılımları kendimiz geliştirip kendi acil sistemimize entegre etmemiz müdahale hızımızı artıracaktır.

Sosyal Medya

Dünyada sosyal medya çok yoğun olarak kullanılmaktadır. Türkiye’de son açıklanan rakamlara göre yaklaşık 40 milyon insanın aktif olarak sosyal ağları kullanmakta olduğu bilinmektedir. Obezite, depresyon gibi bazı sağlık konularında eğitim amaçlı sosyal medya kullanılmaktadır. Peki bunu kardiyovasküler bakımı insanlara anlatmakta ne kadar yeterli ve etkin kullanıyoruz?

Sosyal platformlarda oluşturulan sağlık gruplarında kanser ile ilgili gruplardan sonra en sık olan grup kardiyovasküler hastalıklar ve stroke ile alakalı oluşturulan gruplardır. Bu gruplar incelendiğinde semptomlar, yapılması gerekenler ile bilgiler ve tedavi yöntemleri ile bilgi veriyor, aynı zamanda sorulan sorulara da cevap veriliyor. İlk planda acil servis açısından çok anlamlı gözükmese de, doğru bilgi ile bilinçlendirilmiş hastalar acilde işimizi oldukça kolaylaştırmaktadır.

AHA’nın oluşturduğu #WeAreHeart hashtagi üzerinden kardiyovasküler hastalıklar üzerinden bilgi verilmekte ve önerilerde bulunulmaktadır. Benzer örnekler incelendiğinde, bunların acil kardiyovasküler bakım üzerindeki etkinlikleri çok etkin gözükmemekte.. Türkiye’de ise ne yazık ki bununla alakalı girişim neredeyse yok denecek kadar azdır.

Sağlık hizmeti sunucularının eğitiminde de sosyal medyanın kullanımı oldukça gündemde ve popüler Takao ve ark.ları stroketa twitter üzerinden konsültasyon ve tedavi önerileri alınmasının faydaları ile alakalı bir çalışma yapmış ve belirgin faydasını göstermişlerdir (7). Ayrıca Acilci.net gibi FOAMed sitelerinin sosyal medya üzerinden paylaşımları beğenilmekte ve paylaşılmaktadır (Yaşasın FOAMed).

Sonuç olarak acil kardiyovasküler bakımında sosyal medya kullanımı daha fazla yaygınlaştırılmalı, mobil cihazlardaki aplikasyonlar ise gelişen giyilebilir teknolojinin de nimetlerinden de faydalanarak daha etkin bir hale getirilerek daha etkin bir bakım sağlanması için kullanılabilir. Türkiye ile alakalı genel bir değerlendirme yapacak olursak, ne yazık ki biz bu gelişmeleri oldukça geriden takip etmekteyiz. Özellikle mobil cihazlar ile alakalı olarak Türkçe tabanlı bir uygulama olmaması ciddi bir eksik oluşturmaktadır. Sosyal medyada ise yeni yeni var olma çabası içerisinde olduğumuz bir gerçek. FOAMed de ise Acilci.net ile artık dünyada adımızı duyurmaya başladık. Artık üretileni kullanmayı bırakıp üretmeye ve insanlarımızı eğitmek için teknolojik gelişmeleri kullanmamız gerekmektedir.

Bilgi sizinle olsun…

Editör: Dr. Nurettin Özgür DOĞAN

Referanslar

1- Travers AH, Rea TD, Bobrow BJ, Edelson DP, Berg RA, Sayre MR, Berg MD, Chameides L, O’Connor RE, Swor RA. Part 4: CPR overview: 2010 American Heart Association guidelines for cardiopulmonary resuscitation and emergency cardiovascular care. Circulation. 2010;122(suppl 3):S676–S684. doi: 10.1161/CIRCULATIONAHA.110.970913.

2- Moser DK, Kimble LP, Alberts MJ, Alonzo A, Croft JB, Dracup K, Evenson KR, Go AS, Hand MM, Kothari RU, Mensah GA, Morris DL, Pancioli AM, Riegel B, Zerwic JJ. Reducing delay in seeking treatment by patients with acute coronary syndrome and stroke: a scientific statement from the American Heart Association Council on Cardiovascular Nursing and Stroke Council. Circulation. 2006;114:168–182. doi: 10.1161/ CIRCULATIONAHA.106.176040.

3- Greenlund KJ, Neff LJ, Zheng ZJ, Keenan NL, Giles WH, Ayala CA, Croft JB, Mensah GA. Low public recognition of major stroke symptoms. Am J Prev Med. 2003;25:315–319.

4- Ringh M, Rosenqvist M, Hollenberg J, Jonsson M, Fredman D, Nordberg P, Järnbert-Pettersson H, Hasselqvist-Ax I, Riva G, Svensson L. Mobilephone dispatch of laypersons for CPR in out-of-hospital cardiac arrest. N Engl J Med. 2015;372:2316–2325. doi: 10.1056/NEJMoa1406038.

5- Aufderheide TP, Kereiakes DJ, Weaver WD, Gibler WB, Simoons ML. Planning, implementation, and process monitoring for prehospital 12-lead ECG diagnostic programs. Prehosp Disaster Med. 1996;11:162–171.

6- American Heart Association, American Stroke Association. Learn more stroke warning signs and symptoms. http://www.strokeassociation.org/ STROKEORG/WarningSigns/Learn-More-Stroke-Warning-Signs-andSymptoms_UCM_451207_Article.jsp#.VzVRvZErKM8. Accessed June 10, 2015.

7- Takao H, Murayama Y, Ishibashi T, Karagiozov KL, Abe T. A new support system using a mobile device (smartphone) for diagnostic image display and treatment of stroke. Stroke. 2012;43:236–239. doi: 10.1161/ STROKEAHA.111.627943