Nazogastrik sonda ya da tüp uygulaması, acil servislerde sık başvurulan bir yöntem olmakla birlikte tanı ve tedavi açısından çok değerlidir. Hepimizin sık sık uyguladığı bu yöntemi gelin yakından inceleyelim.
Nazogastrik Tüpün Tarihçesi
Nazogastrik tüpler, insanlarda ilk kez beslenme amacıyla kullanılmıştır. İlk uygulama, 17. yüzyılda cerrahi profesörü Aquapendente tarafından gerçekleştirilmiş, gümüş tüp kullanılmıştır .1790 yılında ise John Hunter bir hastayı yılan balığı derisinden yapılmış delikli esnek bir tüp aracılığıyla beslemeyi başarmıştır.1,2
1884 yılında, Kussmaul tarafından nazogastrik tüp, ilk kez dekompresyon amacıyla kullanılmıştır.3
1921 yılında, Abraham Levin, gastrik beslenme için bugün hâlâ temel tasarım olarak kullanılan esnek ve lastikten tek lümenli tüpü geliştirmiştir 4. Ancak Levin tüpünün, ilk plastik malzemesi sorunlara yol açtığı için zamanla kullanılan malzemelerde değişiklikler yapılmıştır.
- İlk olarak polietilen,
- Sonra polivinil ve silikon,
- Son aşamada ise daha dayanıklı ve biyouyumlu olan poliüretan kullanılmıştır.1,4
1930’larda, Avustralya ve İngiltere’de modern hemşirelik eğitiminde nazogastrik tüp yer bulmuş ve kullanım bilgisi yaygınlaşmıştır.
Günümüzde nazogastrik tüpler, teknolojik gelişmelerle birlikte daha güvenli ve etkin bir şekilde , hem tanısal hem de terapötik amaçlarla tıbbi uygulamalarda yerini korumaktadır.2
Nazogastrik Tüpler: Çap, Yapı ve Kullanım Özellikleri1,3
Ölçü Birimi: French (Fr)
- French (Fr) ölçü birimi, tüp çapını ifade eder.
- 1 Fr = 0.333 mm
- Kullanılan tüpler genellikle 6–18 Fr arasında değişmektedir.
Not: Büyük partiküllerin aspirasyonu amaçlanıyorsa 16 Fr veya daha geniş lümenli tüpler tercih edilmelidir.
Önerilen Kullanım:
- 6–10 Fr: İnce, pediatrik veya uzun süreli beslenme amaçlı,
- 12–14 Fr: Standart enteral beslenme veya drenaj,
- 16 Fr ve üzeri: Büyük partiküllerin aspirasyonu, gastrik lavaj veya acil durum drenaj işlemleri, amacıyla kullanılabilir.
Ayrıca Sengstaken-Blakemore tüpü ve Minnesota tüpü: Mide ve özefagus varis kanamasını durdurmak amacıyla kullanılır. Daha detaylı bilgi için sitemizde yer alan Sengstaken-Blakemore Tüpü Nasıl Takılır? yazımıza göz atabilirsiniz.
Sonda Boyutu (Fr) Seçimi ve Anlamı
1 French (Fr) = 0.33 mm dış çap
Çap seçimi endikasyona ve hastaya göre yapılır:
| Fr Çapı | Kullanım Alanı |
| 5 – 8 Fr | Prematüre, pediatri, uzun süreli enteral beslenme |
| 8 – 12 Fr | Standart enteral beslenme, ilaç uygulamaları |
| 12 – 16 Fr | Gastrik dekompresyon, sıvı/partiküllü içerik drenajı |
| 16 – 18 Fr | Gastrik lavaj (zehirlenme vb.) veya kalın içerik drenajı |
Sonda Uzunluğu ve Mezura Ölçümü 1,3
- Ölçüm: Burun ucu → Kulak memesi → Ksifoid çıkıntı şeklinde yapılır. Bu üç anatomik nokta arasındaki mesafe, sonda yerleşimi için güvenli uzunluğu belirler. Bu ölçüm, yaklaşık olarak mideye kadar olan uzunluğu sağlar.
- Ölçülen uzunluk ortalama olarak erişkinlerde 50 – 70 cm (mide girişine kadar), pediatrik grupta 30 – 50 santimetredir.
- Uzunluğa göre mezura işaretleri sondalar üzerinde mevcuttur. Doğru ölçüm, yerleşim sonrası komplikasyonları önlemek açısından kritik öneme sahiptir.
Endikasyonlar
2023 ESPEN ve ASPEN kılavuzlarına göre: 1,3,5
Tanısal Amaçlı:
- Mide içeriği aspirasyonu
- GİS kanaması varlığında içerik takibi
Terapötik Amaçlı:
- Gastrik dekompresyon (ileus, intestinal obstrüksiyon, GİS cerrahisi sonrası)
- Enteral beslenme (oral alamayan hastalarda)
- Gastrik lavaj (zehirlenmelerde seçilmiş vakalar)
- İlaç uygulaması
Kontrendikasyonlar 1,3
| Kesin Kontrendikasyonlar | Göreceli Kontrendikasyonlar |
| Kafa tabanı kırığı | Özofagus varisleri |
| Kribriform plate fraktürü | Üst GİS tümörü / stenozu |
| Ciddi yüz kırıkları | Koagülopati |
| Ciddi nazal obstrüksiyon veya septal deviasyon | Servikal omurga instabilitesi |
| Anaplastik tiroid tümörü veya invazif boyun tümörleri | Bilinç kapanıklığı (aspirasyon riski nedeniyle dikkat) |
Uygulama Temel Adımları (Özet)
- Endikasyon ve kontrendikasyonlar gözden geçirilir.
- Hasta semi-Fowler pozisyonuna alınır.
- Uygun boyut ve tipte sonda seçilir (erişkin için 12-16 Fr).
- Ölçüm yapılır: burun – kulak memesi – ksifoid hattı.
- Lubrikasyon sonrası burun deliğinden ilerletilir.
- Yutkunma eşliğinde mideye kadar ilerletilir.
- Yer kontrolü yapılır.
- Aspirasyon ve pH kontrolü (pH <5 mide yerleşimini destekler).
- Gerekirse radyolojik doğrulama (beslenme amaçlı kullanımlarda önerilir).
- Sabitleme ve günlük bakım planı oluşturulur.
Nazogastrik Sonda Komplikasyonları
- Nazal Mukozal Yaralanma
- Sondanın yerleştirilmesi sırasında nazal mukozanın travmatize olması.
- Kılavuz önerisi: Lubrikasyon ve nazal anatomiye dikkat edilerek yerleştirme yapılmalı. 1
- Epistaksis (Burun Kanaması)
- Travmatik yerleştirme veya koagülopati varlığında gelişebilir. 3
- Aspirasyon Pnömonisi
- Sondanın yanlış yerleşimi veya mide içeriğinin geri kaçması sonucu aspirasyon riski.
- Özellikle bilinç kaybı veya yutma refleksi zayıf hastalarda dikkat edilmeli. 1,3
- Malpozisyon (Trakeobronşiyal Yerleşim / Akciğere Kaçış)
- Sonda yanlışlıkla solunum yollarına yerleşebilir.
- Yerleşim sonrası mutlaka doğrulama yapılmalıdır (pH testi veya görüntüleme). 2,3
- Özofajit, Gastrit
- Uzun süreli sonda varlığı, mukozal irritasyon ve inflamasyona yol açabilir. 1
- Uzun Süreli Kullanımda Ülserasyon
- Nazal, özofajiyal veya gastrik mukozada basınç nekrozu ve ülserasyon riski artar. 3
- Enfektif Süreçler
- Sonda çevresinde veya mide mukozasında bakteriyel kolonizasyon ve enfeksiyon gelişebilir.
- Özellikle uzun süreli kullanımda aseptik tekniklere dikkat edilmelidir. 1
KAYNAKLAR
- 1.ASPEN Board of Directors. ASPEN Enteral Nutrition Handbook. 3rd Ed. Silver Spring, MD: American Society for Parenteral and Enteral Nutrition; 2023. ISBN: 978-1-930876-49-3. Accessed Via: ASPEN Board of Directors. ASPEN Enteral Nutrition Handbook. 3rd ed. Silver Spring, MD: American Society for Parenteral and Enteral Nutrition; 2023. ISBN: 978-1-930876-49-3. Accessed via:; 2023:ASPEN Board of Directors. ASPEN Enteral Nutrition Handbook. 3rd ed. Silver Spring, MD: American Society for Parenteral and Enteral Nutrition; 2023. ISBN: 978-1-930876-49-3. Accessed via:
- 2.Mohamed Elfadil O, Velapati SR, Patel J, Hurt RT, Mundi MS. Enteral Nutrition Therapy: Historical Perspective, Utilization, and Complications. Curr Gastroenterol Rep. Published online May 24, 2024:200-210. doi:10.1007/s11894-024-00934-8
- 3.Lochs H, Dejong C, Hammarqvist F, et al. ESPEN Guidelines on Enteral Nutrition: Gastroenterology. Clinical Nutrition. Published online April 2006:260-274. doi:10.1016/j.clnu.2006.01.007
- 4.HARKNESS L. The History of Enteral Nutrition Therapy. Journal of the American Dietetic Association. Published online March 2002:399-404. doi:10.1016/s0002-8223(02)90092-1
- 5.Sánchez-Rodríguez D, Marco E, Ronquillo-Moreno N, et al. ASPEN-AND-ESPEN: A postacute-care comparison of the basic definition of malnutrition from the American Society of Parenteral and Enteral Nutrition and Academy of Nutrition and Dietetics with the European Society for Clinical Nutrition and Metabolism definition. Clinical Nutrition. Published online February 2019:297-302. doi:10.1016/j.clnu.2018.01.017