Türkiye’de geçtiğimiz yıllar içerisinde acil servislere başvuran hasta sayısı giderek arttı ve acil servisler yetersiz kalmaya başladı bunu hepimiz biliyoruz. Acil servislerde hizmet sunumunda yaşanan problemlerle beraber şiddet olguları da arttı. Artan şiddet olguları hekimlerde çalışma alanlarında güvenlik kaygısı oluşturmaktadır. Bu durumun acil servislerde çalışmak isteyen hekim sayısında azalmaya yol açtığını düşünüyorum. Bunu söylediğimde bazıları şüphe ile yaklaşıyor ama yakın zamanda yaptığımız bir çalışmanın sonuçlarına göre acil tıp uzmanlık eğitiminden istifa eden hekimler şiddet/güvenlik kaygısı’nı en sık istifa nedeni olarak bildirildi (katılımcıların %63.4’ünün istifa gerekçesi). Bize göre ülkede hekimlere yönelik hekimlere yönelik şiddet acil tıp uzmanlığının gelişiminin ve acil servislerde staf kadroların bulunabilmesinin önünde ki engellerden birisi. Bu nedenle 2 yıl kadar önce Türkiye’de acil servislerde çalışan hekimlerin şiddete maruziyeti ve bu durumu etkileyen faktörleri ve şiddetin önlenmesi için önerilerini değerlendirmek için bir çalışma yapmayı planladık. Nihayet bu çalışma yayınlandı ve ben bu yazıda bu çalışmanın sonuçlarını sizlerle paylaşmayı istedim. ¹

Bu çalışma için 25 sorudan hazırladığımız anketi bir web sitesine yükledik (www.surveey.com). Tüm hekimlere tek bir yöntemle ulaşılması mümkün olmadığından hekimlere mail ve sosyal medya yardımıyla ulaştık. Ayrıca bir web sitesi (asistanhekim.org) hekimlere anketi duyurdu.

Çalışmamıza toplam 713 hekim katıldı. Hekimlerin %34’ü Acil tıp asistanları, %24.7%’i acil tıp uzmanı, %20.9’u pratisyenler, %10.4’ü akademisyen ve %9.4’ü acil tıp dışında uzmanlık alanlarından uzman hekim ve asistanlardan oluşuyordu.

Şiddet sıklığı nedir? Hangi tip şiddete maruz kalıyorlar

• Hekimlerin %78,1’i son bir yıl içerisinde şiddete maruz kaldığını ve %65,9’u son bir yıl içerisinde birden fazla şiddet olayı yaşadığını bildirdi.
• Acil serviste çalışan hekimlerin %8.1’i her şiftte, %28,2’si hemen her şiftte şiddete maruz kalıyor.
• Hakaret ve tehdit en sık karşılaşılan şiddet tipleri.
• Acil serviste çalışan hekimlerin %29.3’ü fiziksel şiddete maruz kaldıklarını ve %5.6’sı ise ateşli silah ya da delici/kesici aletle şiddetle karşılaştıklarını söylüyor.

Hangi hekimler daha fazla şiddete maruz kalıyor?

• Eğitim araştırma hastaneleri ve 1-2. basamak devlet hastanelerinde çalışan hekimlerin daha fazla şiddete maruz kaldıkları saptandı.
  • Devlet hastanelerinde çalışan hekimler özel hastanede çalışanlardan 6.5 kat fazla şiddete maruz kalıyor.
• Acil tıp dışında ki branşlardan asistanlar en fazla şiddete maruz kalan hekimlerdi. Pratisyen hekimler ve acil tıp asistanları diğer riskli gruplardı.
• Otuz yaş altında ki hekimler; 1-5 yıldır acil serviste çalışanlar, sadece nöbet tutarak çalışan hekimler en fazla şiddete maruz kalan hekimlerdi.
  • 30 yaş altındaki hekimler 40 yaş üstüne göre 5.6 kat fazla şiddete maruz kalıyor
  • 1-5 yıldır acil servislerde çalışan hekimler 10 yıldan uzun süre çalışan hekimlerden 5.3 kat fazla şiddete maruz kalıyor
• Acil servise başvuran hasta sayısı arttıkça acil servislerde hekimlere yönelik şiddet artıyor.
• İstatistiksel fark olmasa da Doğu Anadolu bölgesinde çalışan hekimler daha fazla şiddete maruz kalıyor.
• Şiddetin tipleri ile demografik veriler, acil servis ve hastanelerin özellikleri karşılaştırıldığında anlamlı fark bulunamadı.
• Yetişkin-çocuk aciller arasında fark bulunmadı. Çocuk aciller de şiddet açısından riskli.
• Şiddet oranı triyajda hastaların beklediği acillerde hastaların hiç beklemediği acillerden farklı değildi.
  • Bu ilginç bir sonuç aslında. Yani şiddet olaylarının hastaların beklemesi ile ilgisi yok!

Acil servislerde güvenlik önlemleri

• Acil servislerde şiddete karşı önlem olarak en fazla güvenlik personeli var (hekimlerin %93’ü çalıştığı acil serviste güvenlik personeli bulunduğunu %7’si bulunmadığını bildirdi)
• Hekimlerin %6’sı acil servislerinde şiddete karşı herhangi bir önlem olmadığını bildirdi
  • Bu hekimlerin fiziksel şiddete maruziyeti daha fazlaydı
• %91.4’ü acil servislerinde içeri girişleri engelleyici önlem olmadığını bildirdi
• Acil serviste güvenlik önlemleri ile hekimlerin son bir yılda şiddete maruziyetleri arasında ilişki bulunmadı
• Herhangi bir güvenlik önlemi ile (metal dedektörü, kamera, polis vs) fiziksel şiddet ya da ateşli silah/delici kesici aletle şiddet arasında ilişki bulunmadı

NOT: Bu şaşırtıcı bir sonuç değil. Farklı ülkelerde güvenlik önlemleri ile şiddetin azaltılmasına yönelik çalışmalarda herhangi bir yöntemin etkinliği gösterilememişti. Örneğin acil servisin girişine konan X-Ray cihazları ile daha fazla silah acil servise girmeden yakalanmış ama şiddet olguları azalmamış. Keza Dokuz Eylül Üniversite Hastanesi’nde biz de denedik kısa süre sonra hasta ve yakınlarını cihazdan geçirmenin neredeyse imkansız olduğunu gördük.

Kim şiddete eğilimli?

• Hekimlerin 480’i (%67,2) hastaların sağlık durumlarının şiddet eğilimini artırmadığını,
•  649’u (%89.8) kişilerin sosyokültürel durumlarının ve 559’u (%78.4) eğitim düzeylerinin şiddet eğiliminde en önemli özellik olduğunu düşünüyordu

NOT. Önceki çalışmalarda Alkol ve ilaç kullanımı ve hasta bekleme süreleri acil servislerde şiddetin üç önemli nedeni olarak bildirilmişti. Çalışmamızda hekimler kişilerin sosyokültürel durumları ve eğitim düzeylerini öncelikli nedenler ve alkol ve madde kullanımını üçüncü neden olarak bildirmiştir.

Şiddete maruz kalan hekimler ne yapıyor/kime güveniyorlar?

• Şiddete maruz kalan hekimlerin ne yaptıkları sorgulandığında hekimlerin %49.6’sı bir şey yapmayıp çalışmaya devam ettiklerini,
  • %33’ü kısa süre ara verdikten sonra çalışmaya devam ettiğini,
  • %54.1’i beyaz kod verdiklerini,
  • %37.2’si ise kolluk kuvvetlerine şikayet ettiğini bildirdi.
• Hekimlerin %69,4’ü yaşadığı şiddetin tipinin kişiyi şikayet edip etmeyeceğini değiştireceğini bildirdi.
• Hekimler şiddete maruz kaldıklarında en fazla çalışma arkadaşlarına güvendiklerini (%54.8) bildirdi.
  • Hastane idarecileri, sağlık bakanlığı ve adli birimlere güven oldukça azdı (sırasıyla %1.4; %0.3; %7.8).
  • Hekimlerin %97.3’ü şiddete karşı yasaların yetersiz olduğunu düşünüyordu.

Hekimlerin Çözüm önerileri

•  Hekimlere şiddete karşı üç çözüm önerileri sorulduğunda
  • %72,8’i şiddete karşı cezaların artırılması gerektiğini,
  • %62’si ise sağlık bakanlığı ve idarecilerin tutumlarını değiştirmeleri gerektiğini ifade ettiler.

Sonuç olarak

• Türkiye’de acil servislerde hekimlere yönelik şiddet hekimlerin çalışma ortamlarında sık karşılaştıkları ve tekrarlayan önemli bir sorundur.
  • Yaşanan şiddet olaylarının bildirilme oranı düşüktür.
• Türkiye’de hekimlerin yaşları, pozisyonları, acil serviste çalışma tecrübeleri, nöbet tutuyor olmaları, acil servislerine hasta başvuru sayısı, çalıştıkları hastane, acil servislerine hasta başvuru sayısı ve nöbet tutuyor olmaları şiddet olasılığını değiştirmektedir.
  • Ülkenin diğer hekimlerinden farklı olarak acil servislerde çalışan hekimlerin şiddete maruziyeti açısından cinsiyet farklılığı yoktur.
  • Daha önceki çalışmalarla karşılaştırıldığında acil serviste çalışan hekimlerin diğer hekimlerden daha fazla şiddete maruz kaldığı görülmüştür.
• Çalışmamızda ülkemizde acil servislerde çalışan hekimler arasında asistanlar ve pratisyen hekimlerin en fazla şiddete maruz kalan hekim grubu olduğu belirlenmiştir.
• Ankete katılan hekimlerin hekimlerin şiddet tecrübelerinin sorgulandığı ve birden çok seçim yapabildikleri maruz kaldıkları şiddetin tipi sorusuna %94.5’i hakaret, %82.5’i beden dili ve bakışlarla şiddete maruz kaldıklarını %76.4’ü ise tehdit edildiklerini bildirmiştir. Yine ‘yaşadığınız şiddetin tipi kişiyi şikayet edip etmeyeceğinizi etkiler mi’ sorusuna hekimlerin 493’ü (69,43 %) evet yanıtını vermiştir. Tüm bu sonuçlar hekimlerin bu çalışmada belirlenenden daha sık şiddete maruz kaldıklarını ancak hakaret ve tehdit gibi şiddet tiplerini şiddet olarak değerlendirmediklerini düşündürmektedir.
  • Şiddet acil servislerde çalışılan işin bir parçası olarak değerlendirilmekte ve tolere edilmektedir.
• Bu çalışmada hekimlerin %54.1’i (n=386) yaşadıkları şiddet nedeniyle beyaz kod verdiklerini bildirmiştir. Hekimlerin halen yarıya yakını yaşadığı olayı bildirmemektedir. Sağlık çalışanlarının bir şeyin değişmeyeceği düşüncesi ve işlerini kaybetme korkusu gibi nedenlerle yaşadıkları şiddet olaylarının çoğunu raporlamadıkları daha önceki çalışmalarda bildirilmişti.
  • Sağlık çalışanlarının şiddete sıfır tolerans göstermeleri ve bildirimde bulunması için teşvik edilmesi gerekmektedir.
• Herhangi bir güvenlik önleminin şiddet oranlarını azalttığına dair bir bulguya ulaşılamamıştır
• Acil serviste çalışan hekimlerin yaş grupları ve tecrübeleri değerlendirildiğinde hekimlerin çoğu 40 yaş altında ve 10 yıldan kısa süredir acil serviste çalıştığını bildirmiştir.
  • Bu daha tecrübeli hekimlerin acil serviste çalışmaktan kaçındığını düşündürmektedir
• Acil serviste şiddetin azaltılmasına yönelik çalışmalar tek bir sorun üzerine odaklanmamalı, sağlık yöneticileri, yasa düzenleyiciler, güvenlik ekipleri ve çalışanlar acil servislerde sağlık çalışanlarının güvenli çalışabilmeleri için şiddetin nedeni olan tüm sorunlara yönelik ortak çalışmalar yapmalıdır.

Yazarların notu: Makalenin sonunda da belirttiğimiz gibi; Bu çalışma intihar eden üç acil hekimine (Suna, Aslı ve Melike) adanmıştır.