İlk Yardım Tanımı
İlk yardım, akut bir hastalık veya yaralanma durumunda sağlanması gereken ilk müdahaleleri tanımlar. Temel hedefleri arasında yaşamı korumak, acıyı-ağrıyı hafifletmek, mevcut tıbbi durumun daha kötüye gitmesine engellemek veya ek yaralanmaların oluşmasını engellemek ve iyileşmeyi teşvik etmek yer alır. İlk yardım, mağdurun kendi kendine yaptığı müdahaleler de dahil herhangi bir durumda herhangi biri tarafından başlatılabilir.
Herhangi bir eğitim seviyesinde ilk yardımın sağlanmasının genel özellikleri aşağıdakileri içermesi gerekmektedir;
• İlk yardım ihtiyacını tanımak, değerlendirmek ve önceliklendirmek
• Uygun yetkinlikleri kullanarak bakım sağlamak ve yetki sınırlamalarının (yasal ve tıbbi) farkında olmak
• Acil tıbbi hizmetler sistemini veya diğer tıbbi yardımı etkinleştirmek gibi gerektiğinde ek bakım istemek
Temel ilkeler şunları içerir:
• İlk yardım uygulamaları tıbbi açıdan güvenilir olmalı ve mevcut en iyi bilimsel kanıtlara dayanmalıdır
• İlk yardım eğitimi evrensel olmalıdır; herkes ilk yardımı öğrenmeli.
• Yardım etme davranışları teşvik edilmelidir; herkes müdahale etmelidir.
Kılavuzdaki ilk yardım başlıklarının seçilmesi ve İlgili Başlıklar
Başkan, Başkan Yardımcısı ve 5 ILCOR alt grubunu temsil eden İlk Yardım Görev Gücü’nün 15 üyesi 2017 ağustos ayında toplanmış ve 2005-2010-2015 yıllarında değerlendirilen ancak PICOST (population, intervention, comparator, outcome, study design, time frame) tarzında formüle edilmeyen ilk yardım konuları ile birlikte 2015 kılavuzunun yayınlanmasından sonra kılavuz hazırlama takımına başvurulan yeni sorular bu kılavuzda gündeme alınmaya çalışılmıştır. Bu konular;
Medikal Aciller
- Hipoglisemi için glikoz uygulama yöntemleri
- Hipoglisemi tedavisi için diyet şekerleri
- Sıcak çarpmasında soğutma işlemi
- İlk yardım uygulayıcısı tarafından anaflaksinin tanınması
- Anaflakside ikinci doz epinefrin
- Stroke tanınması
- Akut stroke hastalarında destek oksijen tedavisi
- Göğüs ağrısında erken/geç aspirin tedavisi
- Presenkop
- Şok hastasındaki optimal pozisyon
- Derlenme pozisyonu
Travmatik Aciller
- Yaşam tehdit edici kanamaların kontrolü
- Pediatrik turnike uygulamaları
- Konküzyonun tanınması
- Elle servikal omurga stabilizasyonu
- Servikal omurga hareketlerinin sınırlandırılması
- Yüzeysel yanıklarda pansuman
- Kompresyon sargısı
- Dişlerin avülsiyonu
Yazarın Notu: Bu kılavuzda ilk yardımla ilgili konu başlıkları öncekilerden farklı olarak PICOST formülüne uygun olarak ele alınmış ve kılavuzda detaylı olarak çalışmalar sunulmuştur. Sonrasında ise bu kanıtlara uygun olarak tedavi önerilerinde bulunulmuş. Sizler için hazırladığımız 51 sayfalık orijinal kılavuzun bu özetinde çalışmaların detayına girilmemiş sadece tedavi önerilerine vurgu yapılmıştır. Bu detaylar için kılavuzun orijinal haline BURADAN1 ulaşabilirsiniz
MEDİKAL DURUMLAR İÇİN İLK YARDIM
Hafif Hipoglisemide Glukoz Uygulama Yöntemi
Bu başlık için araştırma ekibi 3’ü kritik 4’ü önemli olacak şekilde toplam 7 sonlanım noktası belirlemişler ve bu sorulara cevap veren ikisi randomize kontrollü çalışma olmak üzere toplam 4 çalışma bulmuşlar. Belirlenen sonlanım noktaları; 20 dakika içinde semptomların düzelmesi (Kritik sonlanım), 20. dakikada kan plazma kan şekeri düzeyi (Kritik sonlanım), 20. Dakikada kan şekerinin yükselmesi/dikotomize şekilde;evet/hayır (kritik sonlanım), 20 dakika içinde hipogliseminin düzelmesi (önemli sonlanım), 80 dakika içinde hipogliseminin düzelmesi (önemli değişken), hipogliseminin düzelme zamanı (önemli sonlanım) ve yan etki gözlemlenmesi (önemli sonlanım).
Bu çalışmaların sonuçlarına göre ekibin önerileri şu şekilde
– Hipoglisemiden şüphelenilen yetişkinler ve çocuklardan bilinci yerinde olan ve yutma yetisi yerinde olanlara oral-yutulabilir glikoz kullanılmasını önerilmektedir. (Güçlü Öneri, Çok düşük kanıt düzeyi)
– Hipoglisemiden şüphelenilen yetişkinler ve çocuklardan bilinci yerinde olan ve yutma yetisi yerinde olanlarda oral-yutulabilir glukoz yerine bukkal glukoz kullanımını önermemekteyiz. (Zayıf öneri, çok düşük kanıt düzeyi)
– Hipoglisemiden şüphelenilen yetişkinler ve çocuklardan bilinci yerinde olan ve yutma yetisi yerinde olanlar hastalarda eğer oral-yutulabilir glukoz hemen ulaşılabilir değilse, bukkal glukoz oral glukoz ile kombine şekilde kullanılabilir. (Zayıf öneri, çok düşük kanıt düzeyi)
– Hipoglisemiden şüphelenilen çocuklarda oral glukozların yutulmasında uyum gösteremeyebileceklerinden dolayı sublingual glukoz uygulaması yapılabilir. (Zayıf öneri, çok düşük kanıt düzeyi)
Hipoglisemi Tedavisinde Diyet Şekerleri
2015 kılavuzundan beri yeni bir yayın çıkmadığı için herhangi bir öneri değişikliği bulunmamakta. Mevcut öneriler ise;
– İlk yardım sağlayıcılarının erişkin ve çocuk olgularda semptom gösteren hipoglisemi tedavisinde glukoz tabletleri uygulaması önerilmektedir. (Güçlü Öneri, Çok düşük kanıt düzeyi)
– Bilinci açık yetişkin ve çocuklarda semptomatik hipoglisemide tedavisi için eğer glukoz tabletleri ulaşılabilir değilse, diyet şekerleri, küp şeker, jelibonlar veya meyve suyu kullanılabilir. (Zayıf öneri, çok düşük kanıt düzeyi)
– Semptomatik hipoglisemi hastalarında oral glukoz tabletleri yerine tam yağlı süt, mısır nişastası hidrolizatı ve glikoz çözeltisi veya glikoz jellerinin kullanımı ile ilgili öneride bulunmak için yeterli kanıt bulunmamaktadır.
Egzersiz ilişkili hipertermi ve sıcak çarpmasında soğutma
– Egzersiz ilişkili hipertermi veya sıcak çarpmalı erişkin hastalar için acil soğutmada tüm vücut (boyundan aşağısı için) suya daldırma tekniği (1°C–26°C/33.8°F–78.8°F) vücut ısısı 39°C/102.2°F altına düşene kadar önerilmektedir. (Zayıf öneri, çok düşük kanıt düzeyi)
– Suya daldırmanın mümkün olmadığı durumlarda, başka herhangi bir aktif soğutma tekniğinin başlatılması önerilmektedir. (Zayıf öneri, çok düşük kanıt düzeyi)
– En hızlı soğutma oranını sağlayan herhangi bir aktif veya pasif tekniği kullanarak anında soğutma önerilmektedir. (Zayıf öneri, çok düşük kanıt düzeyi).
– Egzersiz dışı sıcak çarpması olan yetişkinler için, alternatif bir soğutma tekniğine kıyasla herhangi bir özel soğutma tekniği lehine veya aleyhine bir öneride bulunulamamaktadır.
İlk yardım uygulayıcısı tarafından Anaflaksinin tanınması
Bu konuyla ilgili 2010 kılavuzundan beri değişiklik olmamıştır.
– İlk yardım sağlayıcıların, tekrarlanan eğitim bölümleri ve anafilaksi vakaları ile karşılaşmadan anafilaksi belirti ve semptomlarını fark etmeleri beklenmemelidir.
Anaflakside ikinci doz epinefrin uygulaması
Bu konuyla ilgili 2015 kılavuzundan beri değişiklik olmamıştır.
– Yetişkinlere ve semptomları başlangıç dozu ile geçmeyen şiddetli anafilaksili çocuklara otoenjektör ile ikinci bir epinefrin dozu uygulanması önerilmektedir.
Stroke Tanınması
– İlk yardım sağlayıcıların akut inme şüphesi olan yetişkinler için inme değerlendirme ölçeklerini kullanmasını önerilmektedir. (Güçlü Öneri, Düşük kanıt düzeyi)
– İlk yardım için inme değerlendirmesi için FAST, MASS, CPSS veya LAPSS ölçeklerinden birisinin kullanılması önerilmektedir. (Zayıf Öneri, Düşük kanıt düzeyi)
– İlk yardım için, kan şekeri ölçümü mümkün ise inme tanımanın özgüllüğünü artırmak için MASS veya LAPSS gibi kan şekeri ölçümünü içeren inme değerlendirme ölçekleri kullanılması önerilmektedir. (Zayıf Öneri, Çok düşük kanıt düzeyi)
– İlk yardım için, kan şekeri ölçümünün mümkün olmadığı durumlarda FAST veya CPSS inme değerlendirme ölçekleri kullanılması önerilmektedir. (Zayıf Öneri, Düşük kanıt düzeyi)
İlk yardımda akut stroke hastalarında oksijen desteği
-Akut inme şüphesi olan yetişkinler için, ilk yardım ortamında rutin oksijen desteği tedavisi kullanımı önerilmemektedir. (Zayıf Öneri, Düşük-orta kanıt düzeyi)
İlk yardım uygulamalarında göğüs ağrısında erken dönem ve geç dönem aspirin uygulaması karşılaştırılması
Bu klinik soruyla ilgili olarak erken dönem uygulama aspirinin hastane öncesi dönemde ilk yardım uygulamalarının bir parçası olarak göğüs ağrısından ilk iki saat içerisinde uygulama olarak kabul edilirken, geç dönem uygulama hastane içinde göğüs ağrısından sonraki ilk iki saatten sonraki uygulamalar olarak kabul edilmiş.
– Travmatik olmayan göğüs ağrısı olan yetişkinler için, aspirinin geç hastane içi uygulamasına kıyasla ilk yardım ortamında erken dönemde aspirinin uygulanması önerilmektedir. (Zayıf Öneri, Çok düşük kanıt düzeyi)
Presenkopta ilk yardım müdahaleleri
– İlk yardım ortamında vazovagal veya ortostatik nedenlere bağlı akut presenkop semptomları olan bireylere her türlü fiziksel karşı basınç manevrasının kullanılmasını önerilmektedir. (Güçlü Öneri, Çok düşük-düşük kanıt düzeyi)
Şok hastalarında optimal pozisyon
-İlk yardım sağlayıcıların, şoku olan kişileri dik pozisyon yerine sırtüstü pozisyona getirilmeleri önerilmektedir. (Zayıf Öneri, Düşük kanıt düzeyi)
Kurtarıcı solunum veya göğüs basısı gerektirmeyen bilinç düzeyi azalmış atravmatik hastalarda için derlenme pozisyonu
– İlk yardım sağlayıcılarının, spontan solunumu olan ancak yanıtsız hastaları sırtüstü pozisyonda bırakmak yerine, yan yatma pozisyonunda derlenmeye almak önerilmektedir. (Zayıf Öneri, Çok düşük kanıt düzeyi)
TRAVMATİK ACİLLERDE İLK YARDIM
Şiddetli, Hayatı Tehdit Eden Dış Kanamanın Kontrolü: Basınçlı Pansumanlar, Bandajlar, Cihazlar veya Proksimal Manuel Basınç
– İlk yardım sağlayıcılarının, ciddi, yaşamı tehdit eden dış kanamalar için harici kompresyon cihazları veya basınçlı pansuman / bandaj kullanımına yerine doğrudan elle kompresyon kullanılması önerilmektedir. (Güçlü Öneri, Çok düşük kanıt düzeyi)
– Şiddetli, hayatı tehdit eden dış kanamalarda ilk yardım sağlayıcıları tarafından doğrudan manuel basınç kullanımına kıyasla basınç noktalarının kullanılması önerilmemektedir. (Güçlü Öneri, Çok düşük kanıt düzeyi)
Şiddetli, Hayatı Tehdit Eden Dış Ekstremite Kanamalarının Kontrolü: Turnike Uygulaması
– İlk yardım sağlayıcılarının, turnike uygulamasına uygun şiddetli, yaşamı tehdit eden dış ekstremite kanamaları için tek başına doğrudan manuel basıya göre bir turnike kullanmaları önerilmektedir. (Zayıf Öneri, Çok düşük kanıt düzeyi)
– İlk yardım sağlayıcıların, turnike kullanımına uygun şiddetli, yaşamı tehdit eden dış kanamalar için hemostatik pansuman ile karşılaştırıldığında bir turnike kullanmalarını önerilmektedir. (Zayıf Öneri, Çok düşük kanıt düzeyi)
– Eğer turnike hemen mevcut değilse, turnike uygulanana kadar bir ekstremitedeki hayatı tehdit eden dış kanamayı kontrol etmek için doğrudan manuel bası önerilmektedir. (İyi uygulama pratiğine dayanan bilgi)
– Kanama bölgesi turnike kullanımına uygun değilse, hemostatik pansumanlı veya pansumansız direkt manuel basıyı yapılması önerilmektedir. (İyi uygulama pratiğine dayanan bilgi)
– İlk yardım sağlayıcılarının, ciddi, yaşamı tehdit eden dış kanamalarda el yapımı bir turnike ile karşılaştırıldığında imal edilmiş bir turnike kullanmaları önerilmekte. (Zayıf Öneri, Çok düşük kanıt düzeyi)
– İlk yardım sağlayıcıları için ciddi, yaşamı tehdit eden dış kanamanın tedavisinde, herhangi bir turnike tasarımını diğeri ile kıyaslayacak bir öneride bulunulamamaktadır.
Şiddetli, Hayatı Tehdit Eden Dış Kanamanın Kontrolü: Hemostatik Pansumanlar
– İlk yardım sağlayıcıların şiddetli, hayatı tehdit eden dış kanamalarda tek başına direkt bası yerine hemostatik pansuman ile birlikte direkt bası kullanılması önerilmektedir. (Zayıf Öneri, Çok düşük kanıt düzeyi)
– Hemostatik pansumanların etkileri üzerine eldeki çok düşük güvenirlikteki kanıtlar nedeni ile ciddi, yaşamı tehdit eden dış kanamalar için herhangi bir spesifik tip hemostatik pansumanının tercih edilmesi önerilememektedir.
Şiddetli, Hayatı Tehdit Eden Dış Kanamanın Kontrolü: Hemostatik Cihazlar
– Konuyla ilgili herhangi bir kanıt olmadığı için ciddi, yaşamı tehdit eden dış kanamalarda tek başına direkt manuel basıya göre ilk yardım sağlayıcıları tarafından junctional turnike (hemostatik turnike) kullanımına karşı veya aleyhte tavsiyede bulunamamaktadır.
– Karşılaştırmalı kanıtların yokluğunda, ciddi, yaşamı tehdit eden dış kanamalar için diğer hemostatik tekniklerle karşılaştırıldığında ilk yardım sağlayıcıları tarafından yara klemplerinin kullanımı lehinde veya aleyhinde öneride bulunulamamaktadır.
Hayatı Tehdit Eden Ekstremite Kanamaları için Pediatrik Turnike Tasarımları
– İlk yardım sağlayıcıların, turnike uygulamasına uygun bir çocukta ciddi, hayatı tehdit eden dış ekstremite kanamaları için tek başına direkt manuel basıya kıyasla bir turnike kullanmalarını önerilmektedir. (Zayıf Öneri, Çok düşük kanıt düzeyi)
– Turnike hemen ulaşılabilir değilse, bir turnike uygulanana kadar ekstremitedeki hayatı tehdit eden dış kanamayı kontrol etmek için direkt manuel bası önerilmektedir. (İyi uygulama pratiğine dayanan bilgi)
– Kanama bölgesi turnike kullanımına uygun değilse, hemostatik pansuman ile birlikte veya tek başına direkt manuel bası önerilmektedir. (İyi uygulama pratiğine dayanan bilgi)
İlk Yardım Ortamında Basit Tek Aşamalı Konküzyon Puanlama Sistemleri
– Öneri yok; Basit, doğrulanmış, tek aşamalı bir konküzyon skorlama sisteminin, ilk yardım sağlayıcılarının kafa travmasından şüphelenilen kişileri tanımasında ve sevk etmesinde oynayabileceği rolü kabul edilmektedir. Ancak, mevcut literatürün gözden geçirilmesi, ilk yardım sağlayıcıları tarafından bu tür puanlama sistemlerinin uygulanması hakkında hiçbir kanıt göstermemektedir.
Manuel Servikal Omurga Sabitlemesi
– Manuel servikal omurga hareket kısıtlaması lehinde veya aleyhinde yeterli kanıt yoktur.
Servikal Spinal Hareket Kısıtlaması
– İlk yardım sağlayıcıları tarafından boyunluk kullanımı önerilmemektedir. (Zayıf Öneri, Çok düşük kanıt düzeyi)
Yüzeysel Termal Yanıklar İçin İlk Yardım Pansumanları
– Şu anda herhangi bir tedavi önerisi yapılmamaktadır.
Kapalı Ekstremite Eklem Yaralanmaları İçin Kompresyon Sargısı
– Bir akut kapalı ekstremite eklem yaralanması için kompresyon bandajı uygulanmasını tavsiye etmek için yeterli kanıt yoktur.
Replantasyondan önce avülse olmuş kalıcı dişin saklanması
– Hanks’in dengeli tuz solüsyonu; propolis (%0.4 etonolün her mililitresine 0.04 mg ila 2.5 mg olacak şekilde); oral rehidrasyon tuz solüsyonları (Ticari olan ricetral dahil); sodyum klorür, glikoz, potasyum klorür, sitrat veya preslenmiş pirinç içeren solüsyonlar; ve son olarak streç film (inek sütü ile karşılaştırıldığında streç film daha tercih edilir) avülse olmuş ve hemen re-implante edilemeyecek dişin geçici saklanması için önerilmektedir. (Zayıf Öneri, Çok düşük kanıt düzeyi)
– Bu seçeneklerden hiçbiri yoksa, avülse dişin geçici saklanması için musluk suyu, ayran, hint yağı, zerdeçal özü veya salin (% 0,9 sodyum klorür) ile karşılaştırıldığında inek sütünün (herhangi bir yüzde yağ veya formda) kullanılmasını önerilmektedir. (Zayıf Öneri, Düşük kanıt düzeyi)
– Alternatif çözümlerle karşılaştırıldığında, avülse olmuş bir dişin kişinin kendi tükürüğünde geçici olarak saklanması lehine veya aleyhine önerilecek yeterli kanıt yoktur.
– İnek sütüne kıyasla avülse olmuş bir dişin probiyotik ortamda, epigallocatechin-3-gallate, Dentosafe kutusunda veya yumurta beyazında geçici olarak saklanması lehine veya aleyhine önermek için yeterli kanıt yoktur.
Kaynak
- 1.Singletary EM, Zideman DA, Bendall JC, et al. 2020 International Consensus on First Aid Science With Treatment Recommendations. Circulation. Published online October 20, 2020. doi:10.1161/cir.0000000000000897