Bir hareketten doğan güç…

Karşıt görüşte olanlara kaba kuvvet kullanma…

Duygu veya davranışta aşırılık…

   Türk Dil Kurumu tarafından yukarıdaki açıklamalarla ifade edilen şiddet, günümüz dünyasını çepeçevre sararak, hayatın en uç noktalarına kadar ilerlemiş durumda.. Savaşları, terör saldırılarını bir kenara bıraktığımızda; şiddet ile, kimi zaman trafikte, kimi zaman bir eğlence merkezinde, kimi zaman alışverişte ve hatta garip bir şekilde okulda ya da “hayat kurtaran canların mekanı” olan sağlık kurumlarında karşılaşmamız mümkün.

    İşte bu ortamlardan, belki de şiddetin en son uğraması gereken yer olan “sağlık kurumları” nda yaşanan şiddet, bugünkü yazımın ana temasını oluşturmakta. Ayrıca, bu vesileyle, çok yakın bir zamanda ateşli silahın kullanıldığı bir şiddet olayını atlatan, aynı zaman da ekibimi de oluşturan Ümraniye Eğitim ve Araştırma Hastanesi Acil Tıp Kliniği çalışanlarına tekrar geçmiş olsun dileklerimi sunmak isterim…

Şiddet davranışına yönelmeyi kültür belirler. Bazı kişiler, diğerlerine zarar vermeyi ve şiddete başvurmayı sahip oldukları kültürel altyapıları ve inanışları nedeniyle isterler ve bu eylemlerini de şiddet olarak kabul etmezler

Walters ve Parke (1964)

Sağlıkta Şiddet Tanımı

Dünya sağlık örgütünün tanımına göre sağlıkta şiddet, “hasta, hasta yakınları veya diğer herhangi bir bireyden gelen, sağlık çalışanı için risk oluşturan; tehdit davranışı ,sözel tehdit, ekonomik istismar, fiziksel saldırı ve cinsel saldırıdan oluşan durum” olarak tanımlanmıştır.

Şiddetin evrensel yaygınlığı ve Sağlık sektöründeki boyutu

Örgütün 2014 Şiddet önleme raporuna göre her yıl 1.3 milyon insan, şiddet nedeniyle hayatını kaybetmekte olup; bu değer, tüm ölümlerin %2.5’ ine denk gelmektedir. Aynı raporda, şiddet; 15-44 yaşlarına ait ölümlerde 4. en sık neden olarak göze çarpmaktadır. Çalıştığımız alanda, yani sağlık sektöründe de; azımsanmayacak oranda sağlıkçının, şiddetin alt tiplerinden en az biriyle karşılaştığı bilinmektedir. Öyle ki, diğer meslek grupları ile karşılaştırma yapıldığında sağlık alanında ortaya çıkan şiddet sayısı diğer kurumlara göre daha fazladır.

Türk sağlık sisteminde şiddet ve maruziyet oranı

2015 yılı ortasında yayınlanan bir çalışmada, bir önceki yıl boyunca ülkemizde %44.7 sağlık personelinin şiddete maruz kaldığı rapor edilmekte idi. Bununla birlikte, 2013 yılında yayınlanan ve 1300 sağlık çalışanı ile yapılan görüşmenin değerlendirildiği bir çalışmada 1128 (%86,8) sağlık çalışanın meslek hayatları boyunca en az 1 kez şiddete uğradığını bildirdiği rapor edilmiştir.

Şiddet tipi ve cinsiyet ilişkisi

Yapılan çalışmalar, kadınların sözel; erkeklerin ise fiziksel şiddete uğramada daha riskli gruplar olduğunu göstermektedir. Fiziksel şiddete maruz kalanların incelendiği bir çalışmada, en fazla maruz kaldıkları fiziksel şiddet türünün, %41,4 ile etraftaki nesneleri fırlatma ve %40,5 ile yumruk, tekme, tokat, saç çekme, ısırma, tükürme, el-kol bükmek, kafa atmak, boğazını sıkmak, bir cisimle vurmak, sertçe itip kakmak, sarsmak gibi saldırılar olduğu bilidirilmiştir. Ateşli silah ile saldırma %4,3 ve kesici alet ile saldırma ise %8,2 olarak belirlenmiştir.

Mesleğe (doktor, hemşire) göre şiddet tipleri ve oranları

Keser ve arkadaşının 1999-2010 yılları arasında yayınlanmış ulusal/uluslararası hakemli dergilere ait sistematik derlemesi bu konuda oldukça yararlı bilgiler vermektedir. Gerek hemşirelerde gerekse doktorlarda sözel şiddet baskın şiddet tipidir.

Acil serviste şiddetin yoğunlaştığı bölgeler

Genel olarak kurumun niteliksel ve yapısal özelliklerine göre değişebilmektedir. Ancak, çoğu çalışma verileri ile benzer şekilde sonuçlanan Marmara Ü. Acil Servisinde yapılan ve 2013 yılında yayınlanan bir çalışmaya göre, şiddetin %25,9 ile en yoğun olduğu AS alanı “yeşil alan” dır. Bunu, “kırmızı alan” (%20,7) ve sarı alan (%17,2) ve diğer alanlar (departman, koridor, bekleme salonu vb.) takip etmektedir.

Sağlıkta şiddet & saat ilişkisi

Bu ilişkinin cevabını, yine yukarıdaki çalışma verebilmekte. Buna göre şiddetin en yoğun olduğu saat aralığı 22.00 civarı.

Kalabalık Acil ve Şiddet ilişkisi

Bilindiği üzere ülkemizin çoğu sağlık kurumunda özellikle de yetersiz personelin olduğu durumlarda, hasta ve ona bağlı tedavi dışı tüm işlemler hasta yakınlarınca karşılanmaktadır. Yine, hasta yakını fazlalığı ve yetersiz personel sebebiyle herkese eşit ölçüde bilgilendirme yapılamaması, hasta yakınlarının kural dışı ve sürekli olarak hastanın yanında kalmak istemesi, kalabalıklığa bağlı ortam faktörlerinin (fiziki alanın yetmemesi, ortam sıcaklılığının artması, aşırı gürültü ve muayene sırasında bekleme süresinin atması) etkilenmesi şiddet riskini arttırmaktadır. Nitekim, literatürde Acil servis kalabalıklığının, agresyon ve şiddet riskini arttırdığını rapor eden bir çok çalışmaya rastlanmaktadır.

Bununla birlikte, birkaç sene önce bizzat yürüttüğüm bir çalışmada AS kalabalıklığının bir aşamaya kadar şiddeti arttırdığı, eşik değer geçildiğinde şiddet sayısında da azalma olduğunu görmüştüm. Benimle aynı fikirde misiniz bilmiyorum ama, bana kalırsa şiddeti oluşturan hasta/hasta yakınlarının çoğunluğu aciliyet sıralamasında daha gerilerde olanlar olduğundan kendine sıranın gelmeyeceğinden emin olan “nisbeten acil şikayeti olmayan” grup daha ilk başta acil servisten ayrılıyor ya da acil sıralamasındaki yerlerinin farkına varıp durumu kabullenmiş olabilir.

Son sözler… Ülkemizde sağlık çalışanlarına karşı şiddet önemli bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Her sağlık personelinin şiddeti erken tanıyabilmesine olanak sağlayacak bilgi birikimine ulaştırılması çok önemlidir. Bunun yanında, şiddete uğrayan & şiddet uygulayan arası ilişkiden bağımsız yürüyen şiddet nedenlerinin olduğu bilinmektedir. Bu nedenler doğrultusunda şiddeti önleyici ya da geliştiği esnada erken ve etkin müdahaleye imkan sağlayacak önlemler konusunda dernekler ve idareciler çalışmalıdır.

Bu yazıda Acil serviste şiddet ortamının özellikleri yansıtılmaya çalışılmak istenmiş olup, önleyici uygulamalar, kriz yönetimi ve şiddet sonrası uygulamalar başka bir yazıda anlatılacaktır.

İlgilenenler için,

“Sağlık Sektöründe Şiddet” , temalı konferansın beşincisi ekim 2016 da Dublin’ de yapılacak. Konferans daveti için aşağıdaki resme tıklayınız.

Kaynaklar:

1. Türk Dil Kurumu, http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&guid=TDK.GTS.568647de29c5f9.75849845 Son Erişim: 01/01/2016
2. Global status report on violence prevention 2014, http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/145086/1/9789241564793_eng.pdf?ua=1&ua=1 Son Erişim: 03/01/2016
3. Anagür B. Sağlık çalışanlarına yönelik şiddet: Risk faktörleri, etkileri, değerlendirilmesi ve önlenmesi. Psikiyatride güncel yaklaşımlar. 2010;2:161-73
4. Pınar T ve ark. Workplace Violence in the Health Sector in Turkey: A National Study. J Interpers Violence. 2015. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26124224 Son Erişim: 03/01/2016
5. Sağlık çalışanlarının şiddet araştırması 2013, http://www.sagliksen.org.tr/MediaContent/buMY-1389703092-fsmf.pdf Son Erişim: 03/01/2016
6. Eroglu SE ve ark. Analysis of violence in a crowded emergency room. British Journal of Medicine & Medical Research 2013; 3 (4): 1208-21. http://zenodo.org/record/7957/files/1365054746-Eroglu342013BJMMR3177.pdf Son Erişim: 03/01/2016
7. Shoghi M. et al. Workplace violence and Abuse Against Nurses in Hospitals in Iran. Asian Nursing Research 2008; 2: 184-93. http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1976131708600420 Son Erişim: 03/01/2016
8. Mirza NM. et al. Violence and Abuse Faced by Junior Physicians in the Emergency Department from Patients and Their Caretakers A Nationwide Study from Pakistan. The Journal of Emergency Medicine 2012; 42: 727–33. http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0736467911005221 Son Erişim: 03/01/2016
9. Özcan NK., Bilgin H. Türkiye’de Sağlık Çalışanlarına Yönelik Şiddet: Sistematik Derleme Turkiye Klinikleri J Med Sci 2011;31(6)