Sigaranın tarihi Amerika’nın keşfi kadar eskidir. Kristof Kolomb 12 Ekim 1492’de Amerika’yı keşfettiğinde, buradaki yerlilerin tedavi ve dini amaçlarla tütün üretimi yaptıklarını görmüş ve onlarla bir barış çubuğu tüttürmüştür. Geri dönerken de boş dönmemiş, Avrupa’ya daha önce bu kıtada hiç görülmemiş olan tütün tohumlarını ve yapraklarını getirmiştir. 1556’da Fransızlar tütünle tanışmış, hatta 19. yüzyılda “nikotin” olarak tanımlanacak kimyasala isim ilhamı olan Fransa’nın Portekiz Büyükelçisi Jean Nicot, tütün içmeyi Fransa’da kısa zamanda popüler hale getirmiştir. Tütün kullanımı tüm dünyada yayılarak artmaya devam ederken, tütün-kanser ilişkisi ile ilgili bilinen ilk raporda, İngiliz Doktor John Hill tarafından  “Cautions Against the Immodetrate Use of Snuff” ismiyle 1761’de yayınlanmıştır. 1881’de Amerika’da ilk sigara makinelerinin icadı ile üretim maliyetlerinin düşmesi, bir anda sigara tüketiminde patlamaya neden olmuştur . Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tütün kullanımını toplum sağlığını tehdit eden en büyük epidemilerden biri olarak tanımlamaktadır ve DSÖ verilerine göre, her yıl 1,1 milyar sigara kullanıcısının 8 milyonu sigara ilişkili nedenlerden hayatını kaybetmektedir.

Elektronik sigara, başlangıçta “tütün mamullerine duyulan bağımlılıktan kurtulmak veya zararlarını azaltmak için kullanılan elektronik cihaz” olarak pazarlandı. Aslında ilk “Dumansız ve Tütünsüz Sigara” fikri 1963’de Amerikalı Herbet A. Gilbert tarafından ortaya konmuştu ancak o yıllarda seri üretime geçilemedi. İlk modern E-sigara cihazı ise, kendisi de bir nikotin bağımlısı olan Çinli eczacı Hon Lik tarafından 2003’de icat edildi. Cihazın çalışma prensibi, kartuştaki nikotin içeren likitin bir atomizer aracılığıyla ısıtılarak buharlaştırılması esasına dayanıyordu. 2006 yılında Avrupa’ya giriş yapan E-sigara, Türkiye’de de 2008 itibariyle kullanılmaya başlandı.

Peki ya “bağımlılıktan kurtulmaya yardımcı”, “daha az toksik kimyasal içeriyor” gibi vaatler doğru mu?

İlk olarak bağımlılık konusuyla başlayalım. Nikotin içerikli E-sigaraların bağımlılık yapıcı etkisinin olduğu ancak bu bağımlılığın tütün sigaralarda olduğundan daha az olduğu yönünde yayınlar mevcuttur^​1​. E-sigaranın sigara bıraktırma üzerine etkilerine gelince; mevcut literatür ışığında bu konu biraz tartışmalı. 2015’de yayınlanan sistematik derleme ve meta-analizlerin sonucu E-sigaranın sigara bırakma ve sigara tüketiminin azaltılması ile ilişkili olduğunu gösteriyorken^​2​; daha güncel yayınlarda böyle bir ilişki gösterilememiştir^​3​. Hatta erken ve genç yetişkinlik döneminde E-sigara kullanımının, bu kişilerde sonrasında sigaraya başlama riskini arttırdığı yönünde yayınlar da mevcuttur^​4​. Dolayısıyla sigarayı bırakmak için E-sigara önermesinin çok doğru bir yaklaşım olmadığı söylenebilir.

Gelelim E-sigaranın zararlarına. Evet, E-sigara aerosolü geleneksel sigara dumanından daha az toksik kimyasal içerir; ama bu zararsızdır anlamına gelmez! E-sigara kullanıcıları sağlığa zararlı olduğu bilinen ultra ince partiküller, ağır metaller, uçucu organik bileşenler ve diğer birçok zararlı bileşene maruz kalırlar. Hatta çoğu E-sigara kullanıcısının likitler içerisine tetrahidrokannabinol (THC), kannabidiol (CBD) ve kenevir yağı gibi esrar türevi içerikleri ekledikleri bilinmektedir^​5​.

Toksik bileşenlerin inhalasyonuna bağlı akciğer parankiminde kimyasal bir hasar meydana gelir. Oluşacak bu hasar, inhale edilen toksik bileşenlerin miktarı, içeriği, çözünürlüğü gibi birçok değişkene bağlı olarak farklı ciddiyette klinik bulgular ile karşımıza çıkabilir. Ergenler arasında E-sigara kullanımının artmasından sonra ABD’de, önceden tamamen sağlıklı gençlerin, ani gelişen progresif dispne, halsizlik ve hipoksemi şikâyetleriyle hastanelere başvurduğu gözlenmiştir. Öyle ki Ocak 2020 itibariyle ülke genelinde 2711 hastaya tanı konmuş, 60 ölüm gerçekleşmiş ve Layden ve ark. bu durumu bir salgın olarak tanımlayıp raporlamışlardır^​6​. Hastalığın adı Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi tarafından EVALI (E-cigarette, or vaping, product use–associated lung injury) olarak tanımlanmıştır^​7​.

Hastalığın patofizyolojisi tam olarak açıklanamamakla birlikte birçok olası teoriden bahsedilebilir. Bunlardan ilki EVALI gelişen hastaların %83’ünün vitamin E asetat gibi yağlarla formüle edilmiş THC ve benzeri esrar türevleri kullandıklarıdır. Bu durumda EVALI gelişmesinin nedeni esrar türevlerinin kendisine veya çözücü olarak kullanılan yağların pirolizi sonucu ortaya çıkan bileşenlerin neden olacağı inflamatuar yanıta bağlı olabilir. Ayrıca sadece nikotin içeren E-sigara kullanımına bağlı EVALI gelişen vakaların, yasal çekincelerden dolayı kullandıkları diğer illegal içerikleri saklıyor olmaları da muhtemeldir. Bir diğer teori de aroma amaçlı kullanılan bileşenlerin ısınması ile tepkimeye girerek yeni bileşenler oluşturuyor olabilecekleridir^​8​. Sonuçta, neden ne olursa olsun, bu hastalarda yaygın pulmoner infiltrasyon gelişmekte ve ölümle sonlanabilecek solunum yetmezliği ortaya çıkmaktadır.

Dolayısıyla, E-sigara masum değildir!!!

Kaynaklar