Herkese yeniden merhaba. Bu yazımda lomber ponksiyon (LP) sonrası gözlenen baş ağrısından bahsedeceğim. Keyifli okumalar.

Uluslararası rehberlere rağmen LP yapılış şekli farklılıklar gösterebilmektedir. Baş ağrısı, hastaların %3,5 ila %33’ünde gözlenen, LP’nin en sık görülen komplikasyonudur.  LP sonrası baş ağrısı konusunda sık sorulan sorulara cevap arayan bir makale bize bu konuda yardımcı olabilir.^​1​

Kadınlar LP sonrası baş ağrısına daha yatkın mı? (Tartışmalı)

Beş yüz bir hastayı içeren bir çalışmada, kadınlarda gözlenen LP sonrası baş ağrısının erkeklerden daha sık olduğu görülmüş. Rölatif risk 2,58 (95% GA, 1,39-4,87) (p=0,003). Fakat bu çalışma dışında bunu destekleyecek bir çalışma bulunamamıştır. Bunun sebebinin ise yaş, kilo, komorbid hastalıklar gibi değişkenler olabileceği düşünülmüştür.^​2​

Zayıf olmak LP sonrası baş ağrısı için risk faktörü müdür? (Tartışmalı)

Bir çalışmada BMI<20 olan hastalarda LP sonrası baş ağrısı riskinin belirgin şekilde arttığı görülmüş.^​2​ Ayrıca başka iki çalışmada da BMI<25 olan hastalarda riskin arttığı gözlenmiş (OR 3,26). Bu çalışmalara rağmen bu sorunun tartışmalı olarak değerlendirilmesinin sebebi ise son zamanlarda bunu destekleyecek çalışmanın olmaması ve daha fazla araştırma gerekmesi olarak gösterilmiştir. 

Yenidoğanlarda ve çocuklarda LP sonrası baş ağrısı oluyor mu? (Evet)

Klinik teşhis zor olsa da infantlarda da yetişkinlere benzer oranda LP sonrası 24 saat içerisinde baş ağrıları oluyor. Ayrıca bulantı, boyun ağrısı, bulanık görme şikayetleri de olabilmektedir.^​3​

Artan yaş LP sonrası baş ağrısından koruyucu mudur? (Evet)

On binden fazla kişi üzerinde yapılan çalışmada LP sonrası baş ağrısı insidansı 60 yaş üzerinde %5’den az iken, gençlerde %15’den fazla görülmüş.

Kronik baş ağrıları olan hastalarda LP sonrası baş ağrısı daha mı sık görülür? (Tartışmalı)

Yapılan bir çalışmada migreni olan hastalarda kontrol grubuna nazaran LP sonrası baş ağrısının daha az olduğu görülmüş. Buna karşılık 23 merkezden 3686 hasta ile yapılan çalışmada ise orta düzey kronik baş ağrıları olan hastalarda OR 1,76, şiddetli kronik baş ağrıları olan hastalarda ise OR 2,65 olmak üzere LP sonrası baş ağrısının arttığı görülmüş. Ayrıca yapılan bir çalışmada daha önce LP sonrası baş ağrısı olan hastalarda bu durumun sonraki işlemlerde de riskinin arttığı bildirilmiş.

Altta yatan hastalıklar ve kullanılan ilaçlar LP sonrası baş ağrısını etkiler mi? (Hayır)

Altta yatan hastalıklar ve LP sonrası baş ağrısı ile ilgili çok sayıda çalışma yapılmış fakat anlamlı fark bulunamamıştır. Sadece bir çalışmada demansın LP sonrası baş ağrısından koruyucu olabileceği bildirilmiş. İlaç kullanımıyla ilgili olarak ise bu zamana kadar sadece aspirin kullanan hastalar üzerinde 274 hastada tek merkezli retrospektif kohort çalışması yapılmış ve bu çalışma ile aspirin kullanan hastalarda rölatif riskin azaldığı belirtilmiş.

Atravmatik enjektörler LP sonrası baş ağrısından korunmada etkili mi? (Evet)

Yapılan çalışmalarda keskin uçlu enjektörlerle yapılan LP sonrası bos sızıntısının sivri uçlu olmayan enjektörle yapılanlara oranla 5 kat fazla olduğunu göstermiş. İki büyük meta analizde (17.000 ve 21.000) keskin uçlu enjektör ile atravmatik enjektör arasında LP sonrası baş ağrısı açısından atravmatik enjektörle yapılan LP sonrası baş ağrısının daha düşük oranlarda olduğu bildirilmiş.

Kullanılan enjektörün çapı LP sonrası baş ağrısı üzerinde etkili midir? (Tartışmalı)

Yapılmış büyük çaplı ve çok sayıda çalışma olmasa da yapılan tek merkezli prospektif randomize kontrollü çalışmada enjektör çapı ile LP sonrası baş ağrısı riskinin azaldığı görülmüş.

LP işleminin yapılış şeklinin LP sonrası baş ağrısı oluşumunda etkisi var mıdır? (Tartışmalı)

Açıklığı lateralde olan ucu künt atravmatik enjektörle yapılan işlemlerde enjektörü çekmeden önce lateraldeki açıklığı kapatmanın, duradaki yaralanmaları ve bos sızıntısını azalttığı görülmüş. Fakat sonuçlar tartışmalıdır.

Atravmatik enjektör ile LP yapmak  daha mı zordur? (Hayır)

Yapılan birkaç araştırma göstermektedir ki atravmatik enjektör ile yapılan LP işlemlerinde başarı şansı, ilk denemede başarı, işlemin süresi açısından fark oluşmamaktadır. Hatta yapılan bir çalışmada keskin uçlu enjektör ve atravmatik enjektör kullanılarak yapılan LP işlemlerinde (249-252 hasta) ilk girişte başarı oranının atravmatik enjektör kullanımında daha çok olduğu görülmüştür (%30-%44).

LP sonrası baş ağrısını azaltmada LP yaparken ki hasta pozisyonunun etkisi var mıdır? (Tartışmalı)

LP yapılırken tercih edilen 2 yol vardır bunlar; lateral dekübit pozisyon ve oturur pozisyon. Bu konuda yapılan çalışmalar yeterli sayıya ve kaliteye ulaşamamış olsa da lateral dekübit pozisyonda yapılan LP sonrası baş ağrısının daha az olduğu görülmüştür.

Tercih edilen bir spinal aralık var mıdır? (Evet)

Yedi yüz yirmi dört hasta ile yapılan bir retrospektif çalışmada görülmüş ki, vertebral aralık seviyesi düştükçe baş ağrısının arttığı gözlenmiştir (L1-L2 arası %5,2 iken,L4-L5 arası yapılanlarda %16,2 LP sonrası baş ağrısı görülmüş).

Zor gerçekleşen LP işlemleri ile LP sonrası baş ağrısı ilişkisi var mıdır? (Hayır)

Bir çalışmada 266 hastaya LP yapılırken ki deneme sayısının ve gelen bos sıvısındaki kan hücresi sayısının LP sonrası baş ağrısıyla ilişkili olmadığı görülmüştür. 

LP sırasında alınan sıvı miktarı arttıkça LP sonrası baş ağrısı riski artar mı? (Hayır)

Bu konuda  338 hasta üzerinde yapılan çalışmada görülmüş ki LP sonrası baş ağrısı alınan sıvı miktarı azaldıkça artmış olarak görülmüştür. Fakat LP sonrası hemen olan baş ağrısında ise alınan sıvı miktarı arttıkça ağrı sıklığının arttığı bildirilmiş.

LP sonrası hastaların dinlenmesi baş ağrılarını azaltır mı? (Hayır)

Lateral dekubit pozisyonda beklemenin baş ağrısını azaltığı yaygın bir inanış fakat bunu destekleyecek hiç bir çalışma yok. Hatta 24 çalışmadan alınan 3000’e yakın hastayla yapılan çalışmada hemen mobilize olan hastalarda küçük de olsa baş ağrısı riskinin azaldığı bildirilmiştir.

Sıvı desteği veya kafein alımı LP sonrası baş ağrısını engellemede etkili midir? (Hayır)

Oral veya parenteral sıvı replasmanının faydalı olduğu genel olarak kabul ediliyor ama bunu gösteren bir çalışma yok. Kafein kullanımının da aynı şekilde dökümante edilmiş bir faydası bulunamamıştır.^​4​

LP sonrası baş ağrısının azaltılmasında herhangi bir ilaç etkili midir? (Tartışmalı)

Frovatriptan, morfin, aminofilin kullanımı  ile ilgili çeşitli çalışmalar olsa da anlamlı bir sonuç elde edilememiştir.

Sonuç olarak artan yaş ile LP sonrası baş ağrısı insidansı azalmaktadır. Kadın cinsiyet, zayıflık ve kronik baş ağrısı öyküsü ise LP sonrası baş ağrısı riskini artırıyor olabilir.  Atravmatik, keskin olmayan uçlu enjektör kullanımı ise LP sonrası baş ağrısından korunmak için tercih edilmesi gerekir. Yaygın olarak tavsiye edilen uygulamaların (sıvı replasmanı, kafein, ilaç alımı) faydasız olduğu görülmüş. Hatta LP sonrası baş ağrısını azalttığı düşünülen dinlenmenin ise erken mobilizasyondan daha çok baş ağrısı yaptığı görülmüştür.

Kaynaklar