Hikaye

Belki bizim hikayelerimiz de bu hikayelere benzeyecek.

Japonya’da bulunan bir reklam ajansında çalışan 24 yaşındaki Matsuri Takahashi isimli genç kadın fazla çalışmaktan hayatını kaybetti. Yetkililerin açıklamasına göre, bir ay içerisinde 105 saat fazla mesai yapıyor, ölmeden evvel de sosyal medya hesabından durumunu anlatıyor: “Saat 04:00 vücudum titremeye başladı.” , “Öleceğim, çok yoruldum.”

Bir başka örnek Li Jianhua (48), Çin Bankacılık Denetleme ve Düzenleme Kurumunda çalışıyor. Tüm gece önemli bir raporu yetiştirmek için uğraşıyor, gecenin sabahında aniden ölüyor. Şaka gibi bir açıklama yapılıyor: “Li, sağlam ideallere ve inançlara sahip. İşin kalitesini artırmak için uzun saatler boyunca, gece gündüz çalıştı. İşini belirli bir disiplin içinde tüm enerjisini ve tutkusunu vererek yaptı.” deniyor.

Eşi ve kızından uzak bir yerde çalışan , Joey Tocnang’ın hikayesi de benzer.  Nisan 2014’te Japonya’nın merkezindeki bir döküm şirketinde çalışan 27 yaşındaki Tocnang yorucu iş programı sonunda, firmasının yurdunda ölüyor. Yetkilileri, Tocnang’ın ölümünün, yapmak zorunda kaldığı uzun mesai saatleri ile doğrudan ilgili olduğuna karar veriyor; KAROSHİ.^​1​

Giriş

Japon iş gücünün beşte biri aşırı çalışmaya bağlı ölüm riskiyle yüzleşiyor, intihardan, felç ve kalp krizinden kaynaklı yüzlerce ölüm yaşıyor. Kazuya Ogura’nın araştırması; Karoshi vakalarının en ağır olarak Japonya’da yaşandığını, ayda 45 saat fazladan çalışıldığında kalpte ve beyinde oluşabilecek fonksiyon bozukluklarının çoğalacağını, 100 saat aşıldığında bu riskin epey arttığını belirtiyor. Az insanla çok iş yapmak, eksik güvenlik önlemleri almak, özellikle yoğun çalışılan işlerde düzenli sağlık kontrollerini atlamak zarar veriyor.

Karoshi, Japonca bir terim. “Fazla çalışma nedeniyle meydana gelen ölüm” anlamına geliyor. Washington Post ülkedeki çalışanların %22’lik kısmının haftada 50 saatten fazla çalıştığını, bu durumun OECD’de yer alan Türkiye, Meksika ve Kore hariç en uzun çalışma süresi olduğunu söylüyor. İlk vaka 1969’da gerçekleşiyor. Japonya’nın en büyük gazete şirketlerinden birisinin yükleme bölümünde çalışan 29 yaşında evli bir erkeğin, felçten ölümü olarak rapor ediliyor. 200-250 saat çalışmasına karşın, kullanabildiği izin 2 gün. İşçi sayısı yeterli değil, üst üste iki vardiya (24 saat) ile baskıyı yetiştirmeye çalışıyor.^​1​

Başlarda kabul edilmese de Çalışma Bakanlığı Karoshi istatistiklerini 1987 yılından itibaren yayımlamaya başlıyor. O dönemde ölümün Karoshi sayılabilmesi için şaka gibi koşullar sıralanıyor : ^​1​

• Çalışanın ölümünden önce aralıksız 24 saat ya da yine ölümünden önce son 7 gününde aralıksız 16 saat çalıştırılması gerekiyor.
• Ayrıca ölümün yaşandığı haftada normal çalışma saatlerinin en az iki katı ve ölümün meydana geldiği günün bir gün öncesinde de en az üç katı çalışması şartı var.
• Ölüm haftasında sadece bir gün bile izin aldıysa (kalan altı gün boyunca normal çalışma süresinin iki katı kadar çalışmış olsa bile) tazminat alamıyor.
• Tazminat talep edenlerin ölümün mesleki nedenini biyomedikal olarak da kanıtlanması bekleniyor.

1990’larda, çoğunlukla orta yaşlı iş adamlarının, bedensel bir başarısızlıktan ölecek veya ofise dönmek yerine yaşamlarına son vermeyi seçecek kadar çok saatlerce çalıştığına dair hikayeler, Japonya dışında kendine özgü bir kültürel fenomen olarak karşılandı.

‘Karoshi’ bir Japon kavramı. ‘Ölüme sebebiyet veren aşırı çalışma’ demek! Her yıl Japonya’da 10 bin kişi, bu sebepten hayatını kaybediyor! Tek bir kaynağı yok bu ölümlerin. Uykusuzluk, bayılma ve yorgunluk sonucu kazalar, aşırı ve devamlı stresin yarattığı kalp hastalıkları, beyin kanamaları ve intiharlar… Hepsi aşırı ve uzun saatler gergin ve az vakitte çok iş yetiştirilen çalışmaların sonucu sağlık sorunlarından kaynaklanan, muhtelif ölümler…

Pandemi, uzun süreli stres, uyku yoksunluğu ve sosyal izolasyonun fiziksel ve psikolojik etkileri hakkında yaygın endişeleri tetikledi. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ve Uluslararası Çalışma Örgütü tarafından bu ayın başlarında yayınlanan çığır açan bir araştırma, 2016 yılında 745.000 kişinin haftada en az 55 saat çalışmanın doğrudan bir sonucu olarak felç ve iskemik kalp hastalığından öldüğünü ortaya koydu. DSÖ’nün araştırmadaki teknik lideri Frank Pega, fazla çalışmayı ölümle ilişkilendiren açık kanıtlara rağmen, 20 yıldır “bu risk faktörünü gözden kaçırdığımızı” ifade ediyor ^​2​.

Türkiye’de sağlık alanında Karoshi gerçeği

Bu başlığı açmamdaki sebep yazımın ilk cümlesinin yakın gelecekte ne kadar büyük sorunlar oluşturacağıdır.

Ankara Şehir Hastanesi’nde görevli asistan doktor Rümeysa Şen’in hastanedeki 36 saat süren nöbet sonrasında, evine giderken geçirdiği trafik kazasında hayatını kaybetmesi, Türkiye’de doktorların sık sık gündeme getirdiği ancak yeterince seslerini duyuramadıkları sorunları bir kez daha su yüzüne çıkarttı: Asistanlık sürecinde karşılaştıkları mobbing, hasta ve hasta yakınları tarafından uğradıkları saldırılar, gün boyunca 100’den fazla hasta kabulü, ücretlerinin iyileştirilmemesi, rutin hale gelen uzun nöbet saatleri sebebiyle sosyal hayatlarının yok denecek kadar aza inmesi gibi, çalışma koşullarının her geçen gün biraz daha ağırlaşması.

Sağlık Bakanlığı’nın 2019 istatistiklerine göre Türkiye’de toplam 160 bin 810 hekim var. Asistan sayısı ise 28 bin 768. Yıllardır bilinen ancak çözülmeyen ve kronikleşen sorunlardan dolayı mutsuz ve umutsuzlar.

Gelin mutsuz bir asistanın ağzından karoşhinin merkezi Japonya’daki işçilerin kullandığı cümlelere çok benzeyen ifadelerini dinleyelim( Geniş ropörtaj için: https://www.diken.com.tr/asistan-doktor-ancak-oldugumuzde sesimizi-duyurabiliyoruz/ )

• ‘Ölüm mü, kalım mı‘ teklifi sunuluyor adeta
• Bunun bir sınırı yok mu? Teorik olarak nöbet ertesi çalışmama gibi bir hakkımız var. Ama bize “Ölüm mü, kalım mı” teklifi sunuluyor adeta. Teklife istinaden nöbet ertesi çalışmak zorunda kalıyoruz. Öbür ihtimali hiç değerlendiremiyoruz. Çünkü ilgili düzenlemeye göre, nöbet ertesi çalışmazsak, nöbet için alacağınız ekstra ücretten feragat etmiş oluyoruz. Yani ben, gece çalıştığım için alacağım nöbet ücretinden feragat edersem, ertesi gün idari amirin de izniyle çalışmayabilirim.
• Tercihinizi izinden yana kullanmanız çok mu zor?
• “Bana ücretimi verme, iznimi ver” dendiğinde,“İşin yükünü karşılayacak eleman yok, izin vermiyorum” diyerek de kullandırmayabiliyor. Diğer bir faktör maaşımızın düşük olması. Aylık gelirimizin ciddi bir kısmı nöbet ücreti. Ancak bunu da alabilirsek geçinebiliyoruz. Maaşımız 5-6 bin lira. Nöbet tutmazsak özellikle büyük şehirlerde bir hekimin 5-6 bin liraya çalışması çok gülünç hale geliyor. Bu yüzden pek çoğumuz nöbet ücreti alabilmek izin için ertesi günü de çalışıyor. Yasal mevzuatın düzeltilmesi gerekiyor.

Türkiye’de  tıp eğitimini sürdüren bir öğrenci, Türkiye’de kaldığı takdirde kendisini bekleyen çalışma koşullarını şöyle anlatıyor:

“Burada hekim olduğumda günde 100’den fazla hasta baktığım, hiçbirine yeterli ilgiyi veremediğim, otomatikleşmeye başlayan bir sağlık hizmeti verdiğim ve aynı zamanda kendi hayatıma vakit ayıramadığım bir hekimlik süreci görüyorum.

Yurt dışında bunun 10’da 1’i kadar hastaya bakarak ve ağır koşullarda çalışmadan hem mesleki tatminimi hem kendi hayatımı daha güzel yaşayacağımı düşünüyorum. Türkiye’de günümüz ekonomisiyle hazırlık, tıp ve uzmanlık dâhil benim için hiç uzatma yapmadığım taktirde 12 yıllık bir süreç var.

Vazgeçilen hafta sonları, uykular ve ayda tutulan 10’dan fazla nöbet… Bunlar neticesinde alacağım maaşla, ucuz bir araba almak için bile uzun süre birikime ihtiyaç duyacağım, bu da bana emeğimin karşılığını alamayacağımı hissettiriyor.”

Kıssadan hisse olarak; işten başka hiçbir şeye zaman ayırmanın mümkün olmadığı uzun mesai saatleri sağlığı etkilediği gibi, en sonunda ölümleri de getirebiliyor.

Bütün bu cümlelerimden sonra size şu soruyu sormak istiyorum: Siz en fazla ne kadar çalışabilirsiniz? Uğruna yaşamınızı feda edecek, “Ölene kadar Evet!” diyecek kadar mı?

Kaynaklar