Son güncelleme: 07.04.2020

Koronavirus’lar (CoV), soğuk algınlığından Orta Doğu Solunum Sendromu (MERS-CoV) ve Ağır Akut Solunum Sendromu (SARS-CoV) gibi daha ciddi hastalıklara kadar çeşitli hastalıklara neden olan büyük bir virüs ailesidir. Çoğu CoV, soğuk algınlığına neden olur. Coronavirus’lar zoonotik olup, hayvanlardan bulaşarak insanlarda hastalık yapabilir. Detaylı araştırmalar sonucunda, SARS-CoV’un misk kedilerinden, MERS-CoV’un ise tek hörgüçlü develerden insanlara bulaştığı ortaya çıkmıştır. Henüz insanlara bulaşmamış olan ancak hayvanlarda saptanan birçok coronavirüs mevcuttur. ^​1​

2003’de şiddetli Akut Solunum Sendromu Coronavirüs (SARS CoV) salgını ve 2012’de Orta Doğu Solunum Sendromu Coronavirüs (MERS-CoV) salgını (ilgili yazıya buradan ulaşabilirsiniz) göz önüne alındığında, 2019-nCoV son yirmi yılda küresel halk sağlığı kurumlarını yüksek alarma geçiren üçüncü durum olduğu gözleniyor.^​2​

07 Nisan 2020 itibari ile dünyada^​​ 74 ülkede toplam doğrulanmış COVID-19 vaka sayısı 1,247,182 ve buna bağlı 69,212 saptanmış. Ülkemizde ise 30,217 vaka ve 649 ölüm görüldü.^​3​

• 

2019-nCoV, ilk kez 29 Aralık 2019’da Wuhan’daki bir hastaneye dört kişinin pnömoni nedeniyle yatışı ile hayatımıza girdi.  Bu dört hastada da canlı kümes hayvanları, su ürünleri ve çeşitli vahşi hayvanlar satan Wuhan Deniz Ürünleri Toptan Satış Pazarında (The Huanan Southern China Seafood Wholesale Market) çalışma öyküsü mevcuttu.

2019-nCoV kaynağı henüz bilinmese de Wuhan Deniz Ürünleri Toptan Satış Pazarında satılan ürünler göz önüne alındığında vahşi hayvanlardan insanlara bulaştığı düşünülmektedir. Virüsün orijini ve insanlar arasında yayılma özelliği tam olarak bilinmese de olgu sayısının artması insan-insan bulaşı düşündürmekteydi. Sağlık çalışanlarında hastalığın ortaya çıkması insandan insana bulaş olduğunu kanıtlar niteliğindedir. Bulaşma yolu ise damlacık yoluyla olmaktadır (Yakın  temas, 1 metre riskli).^4​

Ortalama inkübasyon süresi ile ilgili sınırlı bilgi mevcuttur. Çalışmalarda ortalama inkübasyon süresi 5.2 gün bulunmuştur. MERS-CoV ve SARS-CoV epidemiyoloji bilgisine göre 14 güne kadar inkübasyon süresi olabileceği düşünülmektedir.^​5​

Hastaların yarıdan fazlası 60 yaş üstünde ve ek hastalıkları mevcut olduğu görülüyor. Ölümlerin çoğu ise 65 yaş üzeri. Ancak Fİlipinlerde görülen 43 yaş bir hastanın ölümü ve son olarak da hastalığı ilk fark eden Dr. Li Wenliang’ın hayatını kaybetmesi ise beklenmedik bir durum oluşturuyor.

Zaman Çizelgesi

29 Aralık 2019 = Wuhan’daki bir hastaneye pnömonisi olan dört kişinin yatışı

Dört hastada da canlı kümes hayvanları, su ürünleri ve çeşitli vahşi hayvanlar satan Wuhan Deniz Ürünleri Toptan Satış Pazarında çalışma öyküsü!

31 Aralık 2019 = DSÖ Çin Ülke Ofisi, Çin’in Hubei eyaletinin Wuhan şehrinde etiyolojisi bilinmeyen pnömoni vakalarını bildirdi

1 Ocak = Huanan Deniz ürünleri pazarı kapatıldı

6 Ocak = Çin CDC level 2 acil müdahale seviyesine yükseltti

7 Ocak = nCoV resmi olarak salgının sebebi ilan edildi etken daha önce insanlarda tespit edilmemiş yeni bir coronavirus (2019-nCoV) olarak tanımlandı

9 Ocak = 2019-nCoV gen sekansı yayımlandı, RT-PCR için primer oluşturuldu

10 Ocak = 2019nCoV kaynaklı ilk ölüm bildirildi

12 Ocak = Çin dışında ilk kanıtlı vaka görüldü (Tayland)

15 Ocak = Çin CDC level 1’e yükseltti (en yüksek seviye)

20 Ocak = Sağlık çalışanlarında nCoV varlığı gösterildi

24 Ocak = Sağlık Bakanlığı Bilim Kurulu Toplandı

29 Ocak = IKEA, Google, McDonalds gibi büyük şirketler Çin ofislerini geçiçi bir süre kapatma kararı aldı

30 Ocak = WHO tarafından küresel acil durum ilan edildi*

1 Şubat = Çin’deki Türk vatandaşları tahliye edildi, 14 gün süreyle takip edilmek üzere hospitalize edildi

2 Şubat = Çin dışında nCoV kaynaklı ilk ölüm Filipinlerde görüldü

3 Şubat = Ay sonuna kadar Çin’den gelen tüm uçuşlar duruduruldu

5 Şubat = WHO, stratejik hazırlık ve yanıt planını yayınladı

7 Şubat= Çin’den her türlü canlı cansız hayvan, hayvansal ürünler ve yan ürünlerinin ithalatı geçici bir süre ile durduruldu

8 Şubat = Japonya, Yokohama’daki yolcu gemisinde 64 yolcu ve mürettebattın n-Cov ile infekte olduğu saptandı.

11 Şubat = Sağlık Bakanlığı tarfından 90-120 dakikada sonuç verebilen kit geliştirildi.

12 Şubat: Yolcular için karantina ve ülkelerine geri gönderme önerileri yayınlandı.

13 Şubat: Çin Hubei’de sadece laboratuvar tanısı yanında klinik tanı konulabileceğini açıkladı.

17 Şubat: WHO, artık hem klinik hem de laboratuvar tanılı hastaları açıklayacağını duyurdu.

20 Şubat: Klinik tanılı hastaların bazılarında COVID-19 negatif olduğu saptandı. Bu yüzden klinik tanı kavramı kaldırıldı.

Hastalığın adı Dünya Sağlık Örgütü tarafından COVID-19 olarak değiştirildi.

*2005 yılında kabul edilen Uluslararası Sağlık Tüzüğü’ne göre DSÖ; salgının sonuçlarından insanları korumak için ilgili ülkelere bazı önlemler almalarını dayatabilecek, uluslararası seyahat ve ticareti kısıtlayabilecek, gerekli gördüğü toplulukların yakın takibe alınmasını isteyebiliyor .

Koronovirüs Klinik

Spesifik değil. Ateş, öksürük, nefes darlığı…

2019-nCoV; komplike olmayan hastalık, hafif pnömoni, ciddi pnömoni, akut solunum yetmezliği sendromu (ARDS), sepsis, septik şok tablosuna yol açar.

İnkübasyon periyodu 5.2 gün olarak belirtilmiştir (14 güne kadar uzayabilir, net değil). ^​6​

2019-nCov, 4 klinik tablo yapıyor^​7​:

1- Komplike olmayan hastalık

Non-spesifik viral ÜSYE semptomları vardır.

Ateş, halsizlik, boğaz ağrısı, öksürük, burun akıntısı, baş ağrısı, miyalji…

2- Hafif pnömoni:

Ateş, solunum yolu enfeksiyonu bulguları, grafide infiltrasyon vardır. Ciddi pnömoni bulguları yoktur

3- Ciddi pnömoni:

Ateş, solunum yolu enfeksiyonu bulguları, grafide infiltrasyon ile birlikte şu bulgular vardır:

Solunum sayısı > 30/dk

Şiddetli solunum sıkıntısı

Oda havasında SpO2 < %90

4- Akut solunum yetmezliği sendromu (ARDS):

Yeni gelişen ya da kötüleşen solunum semptomları

Akciğer grafisi ya da tomografide bilateral opasite, kollaps ya da nodüller

Solunum yetmezliğini açıklayacak başka patoloji olmaması (kardiyak, sıvı yüklenmesi vb)

Oksijenizasyonun bozuk olması:

• Hafif ARDS: 200 mmHg < PaO₂/FiO₂ ≤ 300 mmHg (PEEP or CPAP ≥5 cmH₂O, ya da non-ventile)
• Orta ARDS: 100 mmHg < PaO₂/FiO₂ ≤ 200 mmHg (PEEP ≥5 cmH₂O,ya da non-ventile)
• Ciddi ARDS: PaO₂/FiO₂ ≤ 100 mmHg (PEEP ≥5 cmH₂O, ya da non-ventile)
• PaO₂ nin olmadığı durumlarda, SpO₂/FiO₂ ≤ 315 olması ARDS (non-ventile hastalar dahil)

Tanı

Tanı, solunum yolu numuneleri PCR ile taramaları ile konur. Spesifik PCR testleri kurulana kadar, laboratuvarların pan-coronavirus testi ve takiben sekans analizi ile konfirmasyon yapmaları önerilmiştir.

Numune alınması

Alt solunum yollarından alınacak örnekler için trakeal aspirat veya bronkoskopik örnekler tercih edilmelidir. Alt solunum yollarından alınamadığı durumlarda veya alt solunum yolu semptomları olmayan vakalardan nazofaringeal yıkama örneği ya da nazofaringeal ve orofaringeal sürüntü birlikte gönderilmelidir.

• 

• 

Numune alımı ve gönderilmesi sırasında güvenlik prosedürleri

Alınan tüm numunelerin potansiyel olarak enfeksiyöz olduğu düşünülmeli, numune alma işlemi damlacık / aerosolizasyona* neden olan işlem olarak kabul edilmeli ve kişiler buna yönelik kişisel koruyucu ekipmanları (en az N95/FFP2 maske, gözlük veya yüz koruyucu) kullanmalıdır.

*Damlacık/aerosolizasyona neden olan işlemler;  aspirasyon, bronkoskopi ve bronkoskopik işlemler, entubasyon, solunum yolu numunesi alınması^​8​

Ayrıca numune alan ve gönderen kişiler, enfeksiyondan korunma ve kontrol prosedürleri ve ulusal ve uluslararası enfeksiyöz madde transport kurallarına uymalıdır.

Akciğer tomografisi

Ateş +, öksürük – ve Akciğer grafisi doğal –> Kontrastsız düşük doz BT

Ateş +, öksürük – ve Akciğer grafisi tanısal/tanısal değil –> Kontrastsız düşük doz BT

Ateş +, öksürük +, komorbid hastalık veya ileri yaş (50 yaş ve üzeri)  ve tanısal olmayan akciğer grafisi –>  Kontrastsız tam doz BT, başka bir hastalık nedeniyle endikasyon varsa kontrastlı BT çekilir.

Kesin/olası 2019-nCoV vakaları ile 1 metreden daha yakın temas edecek personel için gerekli kişisel koruyucu malzeme olarak

1. Eldiven
2. Önlük (steril olmayan, tercihen sıvı geçirimsiz ve uzun kollu)
3. Tıbbi maske
4. N95/FFP2 maske (Sadece damlacık/aerosolizasyona neden olan işlem sırasında)
5. Yüz koruyucu
6. Gözlük kullanmalıdır.

Temizlik için

1. Sıvı sabun
2. Alkol bazlı el dezenfektanı kullanılmalıdır
3. Hastaya müdahale esnasında, hastaya N95 maske değil normal cerrahi maske takılmalıdır.

Olası COVID-19 enfeksiyonu olan bir kişi tespit edildiğinde

Olası olgunun test sonucu çıkana kadar yakın temaslılara yönelik herhangi bir önlem alınmaz.
Test sonucu negatif gelirse temaslılarla ilgili herhangi bir işlem yapılmaz.
Test sonucu pozitif gelirse;
a. Yakın temaslılar; evde 14 gün boyunca ateş ve/veya solunum semptomları açısından takip edilir. Evde temaslı takibi konusunda sözlü ve yazılı olarak bilgilendirilir. Onamı alınır. Gerekli görülen durumlarda sağlık müdürlüğü tarafından aktif takip (telefon veya ziyaret ile) yapılabilir.
b. Temaslılar; 14 gün boyunca kendilerini ateş ve solunum semptomları açısından takip etmek üzere bilgilendirilir.
c. Temaslı veya yakın temaslılarda 14 günlük takip süresi içerisinde ateş ve/veya
solunum semptomları (öksürük, nefes darlığı) gelişirse tıbbi maske (cerrahi
maske) takarak sağlık kuruluşuna başvurması sağlanır. Olası vaka
algoritmasına göre yönetilir.

A) Yakın Temaslı:
• Kesin veya olası bir vakaya damlacık enfeksiyonuna yönelik korunma önlemleri
almadan doğrudan bakım sağlayan, COVID-19 ile enfekte sağlık çalışanları ile birlikte çalışan veya hasta ziyaretinde bulunma gibi sağlık merkezi ilişkili maruziyeti olan kişiler
• COVID-19 hastasıyla okul öncesinde ve okul çocuklarında aynı sınıfı paylaşan öğrenciler ve öğretmenler
• COVID-19 hastasıyla yurtta veya otelde aynı odayı paylaşanlar
• COVID-19 hastasıyla ile direkt temas eden (örn. el sıkışan) kişiler
• COVID-19 hastasının salgıları (tükürük, balgam vb) ile korunmasız temas eden kişiler
• COVID-19 hastasıyla 1 metreden daha yakın mesafede 15 dakikadan uzun süreyle yüz
yüze kalan kişiler
• COVID-19 hastasıyla aynı kapalı ortamda (hastane veya banka bekleme salonları, otobüs, servis vb ulaşım araçları) 1 metreden yakın ve 15 dakika veya daha uzun süre bir arada kalan kişiler.
• COVID-19 hastasıyla aynı uçakta seyahat eden yolculardan iki ön, iki arka ve iki yan koltukta oturan kişiler
• COVID-19 hastasıyla aynı evde yaşayanlar
• COVID-19 hastasıyla aynı ofiste çalışanlar

B) Temaslı:
• COVID-19 hastasıyla aynı kapalı ortamda (hastane veya banka bekleme salonları,
otobüs, servis vb. ulaşım araçları) 1 metreden uzak mesafede bulunmuş kişiler.
• COVID-19 hastasıyla aynı kapalı ortamda (hastane veya banka bekleme salonları,
otobüs, servis vb. ulaşım araçları) 15 dakikadan kısa süre bulunmuş kişiler.
• COVID-19 hastasıyla 1 metreden daha yakın mesafede 15 dakikadan kısa süreyle yüz
yüze kalan kişiler.

Hasta Yönetimi

Komplike olmamış hasta yönetimi

a. Ateş, kas/eklem ağrıları, öksürük, boğaz ağrısı ve nazal konjesyon gibi bulguları olup solunum sıkıntısı, takipne ve SPO2 < % 93 olmayan

b. Altta yatan ko-morbid (kardiyovasküler hastalıklar, DM, HT, kanser, kronik akciğer hastalıkları başta olmak üzere diğer immunsüpresif durumlar) hastalığı olmayan veya 50 yaş altında olan

c. Akciğer filmi ve/veya akciğer tomografisi normal olan hastalar Komplike olmamış hastalık tablosu olarak değerlendirilir

Hasta, ampirik tedavi başlanarak, hastane dışında izolasyon önerisi ile eve ya da ilgili izolasyon alanlarına gönderilir.

Pnömoni bulgusu olan hastalar

a. Ateş, kas/eklem ağrıları, öksürük, boğaz ağrısı ve nazal konjesyon gibi bulguları olup, solunum sayısı < 30/dakika olan, oda havasında SpO2 düzeyi % 90 üzerinde olan

b. Akciğer grafisinde veya tomografisinde pnömoni bulgusu olan hasta

İlgili servise yatırılır.

Ağır pnömoni bulgusu olanlar

a. Ateş, kas/eklem ağrıları, öksürük, boğaz ağrısı ve nazal konjesyon gibi bulguları olup, takipnesi (≥30/dakika) mevcut, oda havasında SpO2 düzeyi % 90 altında olan

b. Akciğer grafisinde veya tomografisinde pnömoni bulgusu saptanan veya akut organ disfonksiyonu gelişen hastalar

Yoğun bakım ünitesine yatış endikasyonu olanlar direkt olarak yoğun bakım ünitesine yoksa servise yatırılır.

Yoğun Bakım Ünitesi Yatış Endikasyonları:

Solunum sayısı ≥ 30
Dispne ve solunum güçlüğü bulguları
5 litre/dakika ve üstünde nazal oksijen desteğine rağmen oksijen saturasyonu %90’ın altında olan olgular
5 litre/dakika ve üstünde nazal oksijen desteğine rağmen parsiyel oksijen basıncı 70 mmHg’nın altında olan olgular
PaO2/FiO2 < 300 Laktat> 4 mmol/L
Akciğer grafisi veya tomografide bilatera linfiltrasyonlar veya multi-lober tutulum
Hipotansiyon (sistolik kan basıncı < 90 mmHg, olağan SKB’den> 40 mmHg düşüş, ortalama arter basıncı < 65 mmHg)
Cilt perfüzyon bozukluğu
Böbrek fonksiyon testi, karaciğer fonksiyon testi bozukluğu, trombositopeni, konfüzyon gibi organ disfonksiyonu
İmmünsüpresif hastalık varlığı
Birden fazla özellikle kontrolsüz komorbidite varlığı
Troponin yüksekliği, aritmi

Tedavi

Günümüzde COVID-19 için güvenilirliği ve etkinliği kanıtlanmış spesifik bir tedavi bulunmamaktadır. SARS’tan ve influenzadan elde edilen veriler, antiviral tedavinin erken başlanmasının daha yararlı olduğunu düşündürmektedir. Bu nedenle olası COVID- 19 tanısı konulan semptomatik hastalardan akciğer grafisi veya toraks BT görüntülemesinde viral pnömoniyle uyumlu tutulum saptananlara ve kesin COVID-19 tanısı konulan en az ateş semptomu olan semptomatik hastalara, ayrıca risk grubunda olup olası/kesin tanı konulmuş kişilere ateş varlığında hidroksiklorokin tedavisinin hemen başlanması önerilmektedir.

Kortikosteroid , sadece mekanik ventilasyondaki ARDS olgularında 1-2 mg/kg/gün, metilprednizolon 5-7 gün olarak zayıf kanıt düzeyi ile önerilmektedir. ARDS olmayan pnömonide önerilmemektedir.

Ağır solunum yolu enfeksiyonu, ARDS, hipoksemi veya şok tablosu olan hastalara 5L/dk nazal veya standart yüz maskesi ile oksijen tedavisi başlanır. Hedef oksijen satürasyonu >%90 (gebelerde %92-95) olacak şekilde titre edilir.

Hasta Odasına Giriş ve Hastaya Yaklaşım 

1. Hasta odasına girişler sınırlandırılmalı, sadece hastanın bakımından sorumlu olan ve girişi gerekli olan personelin odaya girişine izin verilmelidir. Hasta ziyaretçileri yasaklanmalı ve refakatçi gerekli ise tek kişi ile kısıtlanmalıdır.
2. Hasta odasına girişlerde kişisel koruyucu malzemeler (Eldiven, önlük (steril olmayan, tercihen sıvı geçirimsiz ve uzun kollu), tıbbi maske, N95/FFP2 maske, yüz koruyucu, gözlük, alkol bazlı el dezenfektanı hasta odası girişinde hazır olarak bulundurulmalıdır.
3. Muayene, tedavi ve kişisel bakım yapan kişiler eldiven, izolasyon önlüğü, tıbbi maske kullanmalıdır. Hastanın sekresyonları veya vücut çıkartılarının aerosolizasyonuna neden olabilecek girişim yapılacağında N95/FFP2 maske ve yüz siperliği kullanılmasına özen gösterilmelidir*.
4. Kişisel koruyucu ekipmanlar giyilirken ve çıkartılırken kurallara uygun bir şekilde sırayla giymeye (önlük, maske, gözlük, yüz koruyucusu ve eldiven) ve çıkarmaya (eldiven, önlük, gözlük, yüz koruyucu, maske) dikkat edilmelidir. Özellikle maskenin hasta odasından çıktıktan sonra en son çıkartılması ve sonrasında el hijyeni uygulanması ihmal edilmemelidir.
5. Eldivenin bütünlüğünün bozulduğu, belirgin şekilde kontamine olduğu durumda eldiven çıkartılarak, el hijyeni sağlanmalı ve yeni eldiven giyilmelidir.
6. Aerosolizasyona neden olabilecek işlemler sırasında hasta odasında mutlak ihtiyaç duyulan sağlık personeli dışında kimse olmamasına özen gösterilmelidir. İşlem sırasında kapının kapalı olması sağlanmalı, işlem sonrasında bir süre, giriş-çıkış dahil kapı açık tutulmamalıdır. İlgili işlemler, doğal hava akışı ile yeterince havalandırılan, tercihen negatif basınçlı odalarda yapılmalıdır.
7. Hastaya temas öncesi ve sonrasında el hijyenine dikkat edilmelidir. Bu amaçla sabun ve su veya alkol bazlı el dezenfektanları kullanılabilir. Eller gözle görülür derecede kirli ise el dezenfektanı yerine mutlaka su ile sabun kullanılmalıdır.
8. Hasta, tıbbi açıdan önemli bir neden olmadıkça odasından çıkarılmamalı, odadan çıkması gerekli ise tıbbi maske ile transferi yapılmalıdır.
9. Hastanın bulunduğu ortam ve çevre temizliğinde, hasta nakledilmesinde kullanılan ambulanslar da dahil olmak üzere standart temizlik prosedürleri uygulanmalıdır.
10. Hasta çıkartıları ve sekresyonları ile kontamine olan yüzeylerin temizliği “Hastane Öncesi Acil Sağlık Hizmetlerinde Enfeksiyon Hastalıklarından Korunma Rehberi’ne” uygun olarak ambulans temizliği sağlanmalıdır.
11. Hasta odayı boşalttıktan sonra oda temizliği ve yer yüzey dezenfeksiyonu yapılır, odanın havalandırılmasının ardından odaya yeni bir hasta alınabilir.
12. 2019-nCoV tanısı almış hastaya ölümü sonrasında, otopsi yapan kişiler veya gasilhane çalışanları temasları sırasında kalın eldiven, N95/FFP2 maske, gözlük ve önlük kullanmalıdır.
13. Olası/kesin 2019-nCoV vakalarının ölümü halinde özel bir defin işlemi yoktur. Standart defin işlemleri uygulanır.

Evde hasta izlemi

Hastaneye yatış gerekmediği düşünülen 50 yaş altı, kliniği hafif ve COVID-19’un ağır seyretmesine neden olabilecek risk faktörü olmayan (hipertansiyon, diyabet, kronik akciğer hastalığı, kronik kalp hastalığı, kronik böbrek yetmezliği veya bağışıklık yetmezliği vb) kesin COVID-19 vakaları semptomlar düzelene kadar gerekirse uygun tedavi başlanarak evde takip edilir. Ancak hastanın sosyal endikasyonu ( ev koşulları, evde yaşayan > 65 yaş ve/veya COVID-19’un ağır seyretmesine neden olabilecek risk faktörü olan birey varlığı) var ise hekim kararı ile hastanede takip edilebilir.

Evde temaslı takibi

Olası/Kesin vaka ile teması (yakın temaslı) olanlar 14 gün süreyle izlenir. COVID-19 enfeksiyonu için doğrulama sürecindeki vakalar ile yakın temas edenler, temas ettikleri hastanın numune sonucu negatif ise izlem sonlandırılır; pozitif gelirse izleme 14. güne kadar devam edilir

Ambulansla hasta nakli

1. Ambulanslarda kişisel koruyucu ekipman hazır olarak bulundurulmalıdır.

2. Hastaya ilk müdahale eden ekip, sağlık kurumuna hasta teslim edilene kadar ve ambulans

temizlenene kadar kişisel koruyucu ekipman kullanmalıdır.

3. Genel durumu iyi ayaktan hastaların naklinde, hastaya tıbbi maske, ambulans personeline

ise tıbbi maske ve gözlük/yüz koruyucu kullanılır

4. Kontrolsüz olarak öksüren veya aspirasyon ihtiyacı olabilecek hastaların varlığında en az

N95/FFP2 maske, tulum/önlük ve gözlük/yüz koruyucu kullanılmasına özen

gösterilmelidir.

5. Olası/kesin COVID-19 vakasının nakli sonrasında ambulanslar temizlenmeli ve

dezenfeksiyonu sağlanmalıdır. Temizleme işlemi kişisel koruyucu ekipman giyilerek

yapılmalıdır.

6. Hastanın gideceği yere bırakılmasını takiben aracın bulunduğu yerde temizlik ve

dezenfeksiyonu yapılmalıdır.

7. Temizlik ve dezenfeksiyon “Hastane Öncesi Acil Sağlık Hizmetlerinde Enfeksiyon

Hastalıklarından Korunma Rehberi” ne uygun olarak yapılmalıdır

8. Ambulans temizlik ve dezenfeksiyonu yapılmadan başka bir vakaya gidilmemelidir.

112 Komuta Kontrol Merkezlerinin triyaj soruları

1. Öksürüğünüz var mı?
2. Nefes almakta güçlük veya solunum sıkıntınız var mı?
3. Ateşiniz veya ateş öykünüz var mı?
4. Son 14 gün içerisinde yakınlarınızdan herhangi birisi solunum yolu hastalığı nedeni ile hastaneye yattı mı?
5. Son 14 gün içerisinde yakınlarınızdan COVID-19 hastalığı tanısı olan birisi oldu mu?
   *Bu sorulardan hepsi sorulur ve en az 2 soru evet ise Olası COVID-19 olarak değerlendirilir. İlk iki sorunun cevabı evet ise 112 personeli N95/FFP2 maske ve gözlük/yüz koruyucu kullanır, diğer hallerde tıbbi maske ve gözlük/yüz koruyucu yeterlidir. Yetişkin hastalarda refakatçi alınmaz, çocuk hastalarda mutlak zorunluluk olduğunda refakatçiye cerrahi maske takılarak alınır.

Çamaşır Suyu Hazırlama Oranları

Solunum yolu sekresyonları veya vücut çıkartıları ile kontamine olması mümkün olan tüm
yüzeylerin sulandırılmış çamaşır suyuyla (1:100 normal sulandırmada) (Sodyum hipoklorit
23 Cas No: 7681-52-9) temizlenir ve belirgin şekilde kirlenme olduğunda ise (1:10 normal sulandırmada) kullanılır.
Banyo ve tuvaletler günde en az bir kez sulandırılmış çamaşır suyuyla (1:100 normal
sulandırmada) (Sodyum hipoklorit Cas No: 7681-52-9) temizlenir.
Çamaşır suyu hazırlama oranları (%10’luk):
1/10’luk çamaşır suyu hazırlanışı: 1 ölçü çamaşır suyu +9 ölçü su (5000-6000 ppm klor
açığa çıkarır)
1/100’lük çamaşır suyu hazırlanışı: 1 ölçü çamaşır suyu + 99 ölçü su (500-600 ppm klor
açığa çıkarır)

---

Kaynaklar

1. 1.

   Sağlık B. Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı. Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü 2019-nCoV rehberi. https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/Bulasici-hastaliklar-db/hastaliklar/2019_n_CoV/rehberler/2019-nCoV_Hastaligi_Rehberi.pdf. Published February 10, 2020.
2. 2.

   World Health O. Novel Coronavirus. Novel Coronavirus. https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019. Accessed February 8, 2020.
3. 3.

   Hopkins J. Coronavirus. Coronavirus. https://gisanddata.maps.arcgis.com/apps/opsdashboard/index.html#/bda7594740fd40299423467b48e9ecf6. Published February 11, 2020.
4. 4.

   Centers for Disease Control and Prevention C. Coronavirus. Coronavirus. https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/index.html. Accessed February 10, 2020.
5. 5.

   Li Q, Guan X, Wu P, et al. Early Transmission Dynamics in Wuhan, China, of Novel Coronavirus-Infected Pneumonia. N Engl J Med. January 2020. doi:10.1056/NEJMoa2001316
6. 6.

   Del R, Malani P. 2019 Novel Coronavirus-Important Information for Clinicians. JAMA. February 2020. doi:10.1001/jama.2020.1490
7. 7.

   World Health O. Clinical management of severe acute respiratory infection when novel coronavirus (2019-nCoV) infection is suspected. World Health Organization. https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/clinical-management-of-novel-cov.pdf. Accessed February 8, 2020.
8. 8.

   Munster V, Koopmans M, van D, van R, de W. A Novel Coronavirus Emerging in China – Key Questions for Impact Assessment. N Engl J Med. January 2020. doi:10.1056/NEJMp2000929

---