Ölümcül Güzellik – Antikolinerjik zehirlenmeler

Atropa Belladonna – Güzel Avrat Otu

Atropa adını Yunan Mitolojisindeki 3 kader tanrısı içinden “kader ipini kesen”  Atropos’dan alır. Belladonna ise İtalyanca güzel kadın demektir.^​1​ Patlıcangiller familyasından olan Atropa Belladonna ülkemizde Karadeniz Bölgesi, Toroslar, Kırklareli, Bolu, Balıkesir, Adana ve Hatay gibi illerimizde yabani olarak yetişmekte olup , Güzel Avrat Otu, Dilber otu, İt üzümü, Ayı çileği (Trabzon), Kurt böğürtleni (Kastamonu), Yidin (Giresun), Siyah üzüm, Şeytan vişnesi/kirazı, Yabani tütün (Hamsiköy-Trabzon) gibi isimlerle anılmaktadır.^​2–4​

Baştan çıkarıcı ve Ölümcül

Bitkiyi tıbbi olarak kullanan ilk kişinin kim olduğuna dair gerçek bir kayıt yok, ancak tek bildiğimiz Atropa belladonna’nın ilk kullanım bilgisinin tarih öncesi dönemlerde olduğu. İlk kaydedilen kullanımı, kadınların gözbebeklerinin büyümesine ve baştan çıkarıcı görünmesine neden olması nedeniyle göz damlası olarak kullanmalarıydı. Hatta Kleopatra’nın bile bu numarayı kullandığı söyleniyor. (Belladonna adını bu uygulamaya borçludur.) Bir başka erken kaydı M.Ö 54’te Antik Roma’nın en kötü şöhretli zehirleyicilerinden biri, köleler üzerinde akonit, arsenik, belladonna, banotu ve zehirli mantarlar içeren zehirlerle deneyler yaptığı bilinen Locusta idi. ^​5​  Bitkinin Marcus Antonius’un Roma ordusunu , İskoçya Kralı Duncan’ın düşmanlarını zehirlemek için kullanıldığı biliniyor. ^​6​

Bazı Akademisyenler tarafından Shakespeare’in “Romeo ve Juliet” adlı oyununda belladonna’ya atıfta bulunduğu düşünülüyor. Romeo ve Juliet’in son perdesinde, trajik kahramanımız kendi ölümünü taklit etmek ve onu katatonik bir duruma sokmak için aldığı iksirin büyük olasılıkla güzel avrat otu (Atropa Belladonna) olduğuna inanılıyor.

” Tüm damarlarında soğuk ve uykulu bir hal olacak; nabız yok

Hiçbir sıcaklık, hiçbir nefes yaşadığına tanıklık etmeyecek;

Dudaklarındaki ve yanaklarındaki güller solacak

Ölüm gibi, yaşam gününü susturduğunda;

Her parçan esnek hükümetten mahrum,

Sert, gergin ve soğuk, ölüm gibi görünecek:

Ve bu ödünç alınmış ölümün küçültülmüş hali

Kırk iki saat devam edecek

ve sonra hoş bir uykudan uyanacaksın..”

Romeo ve Juliet: Perde 5, Sahne 1^​7​

Juliet’i bulup öldüğüne inanan Romeo ise, kendi canına kıymak için güçlü, hızlı hareket eden bir zehir kullanır. Böylesine güçlü bir zehir ise muhtemelen hızlı solunum yetmezliğine neden olan siyanürdür. ^​8​

Tıpta Belladonna

Atropa belladonna modern tıpta büyük bir öneme sahip olup, eczacılık endüstrisi için yaygın olarak yetiştirilmektedir. Peki, nedir tüm bu karmaşaya sebep olan asıl etken? Belladonna tıbbı uygulamalar için değerli , suikastçiler için ölümcül bir kullanım şekline sahip çeşitli alkaloidleri içerir. ^​9​ Total alkaloidi oluşturan en önemli maddeler; hiyosiyamin, atropin, skololamin, apoatropin , simetropium ve belladonnin’dir. Ancak esas madde Atropin olup total alkaloidin % 95 kadarını oluşturmaktadır.^{​​4​​ ​10​}

Atropin, yapı olarak tersiyer amin türevidir. Oral olarak alındığında mide-barsak kanalından tamamiyle absorbe olur ve etkisi 1 saat içinde başlayarak 3-4 saat kadar sürer. Atropin’in bir kısmı karaciğerde esterazlar tarafından metabolize olurken bir kısmı da değişmeden idrarla atılır. Antikolinerjik etkisini muskarinik reseptör üzerinden gösteren atropin, mide, barsak, tükrük bezleri ve idrar yollarında asetilkolinin etkisini antagonize eder ve böylece antispazmodik olarak irritabl barsak sendromu, peptik ülser tedavisinde ilk kullanıma giren öncü ilaçlardandır. ^​11​ Atropin, tükrük, mide ve pankreas gibi pek çok organın salgısını da azaltır. Hiyosiyamin ise antikolinerjik ve antispazmodik etkilidir.Birlikte ağızda kuruma, mide asid salgısında azalma, idrar retansiyonu ve midriyazise sebep olurlar. ^​12​

Atropin’in tedavi amaçlı kullanımı ve dozları ile ilgili yazıya buradan ulaşabilirsiniz.

Belladonna zehirlenmesi – Antikolinerjik Senrdom

Antikolinerjik alkaloidler içeren bitkiler ve mantarlar arasında Boru Çiçeği (Datura stramonium), Güzel Avrat Otu (Atropa belladonna) ve Sinek Mantarı (Amanita muscaria) bulunur. Benzeri tüm bitkiler için : Başak Bayram’ın bitkilerle zehirlenmeler yazısına bakabilirsiniz. Antikolinerjik aktiviteye sahip ilaçlar arasında antihistaminikler, antipsikotikler, antispazmodikler, iskelet kası gevşetici maddeler ve trisiklik antidepresanlar bulunur.

I. Toksisite mekanizması

A. Antikolinerjik ajanlar, asetilkolinin periferal muskarinik ve merkezi reseptörler üzerindeki etkilerini rekabetçi bir şekilde antagonize eder. Terleme ve tükürük salgılamadan sorumlu olanlar gibi ekzokrin bezler ve düz kaslar en çok etkilenir. Kalpteki muskarinik aktivitenin engellenmesi, taşikardiye yol açar.

B. Atropin gibi tersiyer aminler merkezi olarak iyi emilirken, glikopirolat gibi dördüncül aminler daha az merkezi etkiye sahiptir.

C. Farmakokinetik. Bu ilaçların gastrointestinal  motilite üzerindeki farmakolojik etkileri nedeniyle emilim gecikebilir. Bu yüzden toksik etkilerin süresi oldukça uzun olabilir (örn. Benztropin intoksikasyonu 2-3 gün sürebilir).

II. Toksik doz

Toksisite aralığı oldukça değişkendir ve öngörülemez. Yetişkinlerde potansiyel olarak öldürücü atropin dozunun 10 mg’dan fazla olduğu tahmin edilmektedir. 30-50 adet Boru Çiçeği tohumunun yutulmasının önemli toksisiteye neden olduğu bildirilmiştir.

III. Klinik

Antikolinerjik sendrom, sıcak, kuru, kızarmış cilt ile karakterizedir;  kuru ağız; midriyazis; deliryum; taşikardi; ileus; ve idrar retansiyonu. Sarsıntılı miyoklonik hareketler ve koreoatetoz yaygındır ve rabdomiyolize neden olabilir. Hipertermi, koma ve solunum durması meydana gelebilir. İzole antimuskarinik ajanlarla nöbetler nadirdir, ancak ilacın diğer farmakolojik özelliklerinden kaynaklanabilir (örn., Trisiklik antidepresanlar ve antihistaminikler).

IV. Teşhis

Maruziyet öyküsü, dilate pupiller ve kızarık cilt gibi tipik özelliklerin varlığına dayanır. Antikolinerjik toksisitenin varlığını doğrulamak için deneme dozu fizostigmin kullanılabilir; belirti ve semptomların hızla tersine çevrilmesi tanı ile uyumludur. Özel bir tanı testi rutin toksikoloji panellerinde bulunmaz ancak kapsamlı merkezlerde idrarda saptanabilir. Yararlanabileceğimiz diğer laboratuvar testleri ise elektrolitler, glikoz, kreatin kinaz (CK), arteriyel kan gazları ve EKG’dir.

V. Tedavi

A. Acil ve destekleyici önlemler

1. Hava yolunu açık tutun ve gerekirse ventilasyona yardımcı olun.
2. Varsa hipertermi, koma, rabdomiyoliz ve nöbetleri tedavi edin.

B. Spesifik ilaçlar ve panzehirler

1. Şiddetli toksisitesi (örn. Hipertermi, şiddetli deliryum veya taşikardi) olan hastalara, bir yetişkinde 0,5-2 mg IV olmak üzere tanı amaçlı fizyostigmin verilebilir. İlk yanıt görülürse, ve deliryum tekrarlanırsa, sürekli fizostigmin infüzyonu yararlı olabilir. Fizostigmin, özellikle aşırı dozda trisiklik antidepresan alan hastalarda atriyoventriküler (AV) blok, asistol ve nöbetlere neden olabilir.
2. Periferik kolinesteraz inhibitörü olan neostigmin, antikolinerjik ile indüklenen ileusun tedavisinde faydalı olabilir.

C. Dekontaminasyon:

Koşullar uygunsa, aktif kömürü uygulayın. Yavaşlamış motilite nedeniyle, bağırsak dekontaminasyon prosedürleri geç başvuran hastalarda bile yardımcı olabilir.

D. Geliştirilmiş eliminasyon:

Antikolinerjik ajanların uzaklaştırılmasında hemodiyaliz, hemoperfüzyon, periton diyalizi ve tekrar doz kömür etkili değildir.^​13​

Son Söz

Özellikle baharın gelmesi, evlerinde kapalı kalan insanların kendini yeşilliklere atması ve geleneksel olarak çeşitli bitkilerin tüketilmesi ile değişik intoksikasyon vakaları karşımıza çıkmaktadır. Güzel avrat otu canlı yeşil yaprakları, mor çiçekleri ve cezbedici simsiyah meyveleri ile sıkça tüketilmekte ve zehirlenmelere yol açmaktadır. Bazen meyvesini yiyen, bazen yapraklarını tütün yerine sarıp içen, kimi zaman da çiçeğini kaynatıp içen hastalar çıkacak karşımıza. Tıbbi teknoloji ve görüntüleme yöntemlerimiz ne kadar gelişirse gelişsin özellikle toksikoloji hastalarında; hastadan alacağımız ayrıntılı bir anamnez ve detaylı bir fizik muayenenin yerini hiçbir şey tutamaz.