Daireyi Kare Yapmak
Eş zamanlı oyunlarda karşıdakinin hamlesini görmeden bir seçim yapılması, rakibin de aynı durumla karşı karşıya olduğunun bilinmesi, oyuncuların birbirlerinin hamlesini görmeleri değil tahmin etmeleri etkileşimini doğurur. Bu karşılıklı etkileşimde kendinizi rakibinizin yerine koymanız gerekir ki onun da aynı şeyi yaptığını düşünebilirsiniz. O zaman “ben onun benim ne düşündüğümü düşündüğünü düşünürsem…” gibi dairesel bir akıl yürütmeyle karşı karşıya kalınır. Bu daireyi kareye çevirmek sorunu çözmenin püf noktasıdır.
Birbirleriyle hastanede karşılaşan iki hastanın aynı poliklinik için muayene olmaya çalıştığı bir durumu varsayalım. İkisi de birbirleriyle kısa bir sohbetin ardından ayrılsınlar. Sınırlı sayıda poliklinik muayene randevusu için mi sıraya girmeliler yoksa acil servise gidip muayene olmayı mı denemeliler? Her iki kişinin de poliklinikten muayene olduklarında sonuç alabilme süreleri 3 gündür. (Bir gün muayene olup tetkikler ve görüntüleme yapılması, bir gün bunların sonuçlarının alınması bir gün de sonuçlarla tekrar hekime muayene olmak.) B kişisi polikliniği seçtiğinde A kişisi acil servise giderse işlemleri 4 saatte, A kişisi polikliniği seçtiğinde B kişisi acil servise gittiğinde işlemleri 2 saatte tamamlanır. Her ikisi de acil servise gittiklerinde işlemleri 6 saatte biter. Eğer şikâyetleri poliklinikten muayeneyi gerektiriyorsa sonuçta yine oraya yönlendirileceklerdir ama en azından hayati tehlikesi olmayan bir sorunları olduğunu biliyor olacaklardır.
Sorunlarını en kısa sürede çözmek istedikleri durumda her ikisi için de baskın stratejisi acil servisi kullanmaktır. Her ikisi için de 6 saat 3 günden daha kısadır.
Nöbet değişimi saatlerine yakın istenen konsültasyonlarda da, her iki tarafın baskın seçenekleri olacaktır. Konsülte edilen hekim eğer hastayı devralıp servise yatış planlarsa, işlemleri tamamlamak için nöbet bitim saatinde sonrada çalışması gerekecektir. Oysa yapılmamış bir tetkik ya da bir tetkikin tekrarlanmasını isterse, sonuç çıkana kadar nöbeti bitecek ve zamanında nöbetinde ayrılırken, iş yükünü yeni gelen nöbetçiye bırakabilecektir. Konsültasyon isteyen ise eğer hastayı devrederse yeni gelen ekibe daha az hasta sunarak daha erken nöbetini bitirecek ama ek tetkik istenirse, hem bu tetkikler için çalışacak hem de daha geç nöbetten ayrılacaktır. Diyebiliriz ki konsültasyon istendiğinde hastanın tam bir hazırlıkla sunulması, açık (yapılmamış tetkik) kapı bırakılmaması, konsültasyon isteyen kişinin baskın seçeneğidir. Danışılan hekimin ise süreci diğer ekibin geldiği saate erteleyecek bir bakışla değerlendirmesi baskın seçeneği olacaktır.
Bu durumu tabloyla anlatmak gerekirse;
Baskın stratejideki baskınlık, sizin rakibiniz karşısındaki baskınlığınız değil, sizin kendi stratejilerinizden birinin öteki stratejilerinize baskın olmasıdır. Baskın bir strateji, bir oyuncuyu, rakibin kullandığı stratejiden bağımsız olarak, kendi uygulayabileceği başka herhangi bir stratejiden daha iyi duruma getiren stratejidir.
Eş zamanlı oyunlarda kural 2: Eğer baskın bir stratejiniz varsa, onu kullanın.
Burada bir uyarı yapmak gerekiyor. Baskın strateji kavramı eş zamanlı oyunlar için geliştirilmiştir. Eğer ardışık hamleler söz konusuysa, baskın stratejiyi kullanırken dikkatli olmak gerekir. Ardışık hamlelerde stratejik etkileşimin doğası farklıdır ve baskın strateji kavramı artık aynı değildir. Rakibinizin verdiği her yanıt için bir baskın stratejimizin olduğunu varsayalım. Bu durumda her hamleye karşı başka seçeneklerden daha iyi olacak bir hamleniz vardır ve rakibinizin seçtiği stratejiye karşıda en iyi hamleniz olacaktır. Eğer ilk hamle sizde ise, rakibinizin hamlesi belli değildir. Rakibiniz hamleyi yapıyorken sizin seçiminizi biliyor olacaktır ve bu size onun davranışını etkileme fırsatı verecektir. Bazı durumlarda ilk hamle sizdeyse karşınızdakini etkilemenin en iyi yolu, baskın stratejinizden başka bir yolu seçmek olacaktır. İlk hamlenin kimin yaptığı (sizin ya da rakibinizin) önemlidir ve dikkate alınmalıdır.
Sadece bir tarafın baskın stratejisinin olduğu oyunlar basittir. O taraf en iyi stratejisini kullanır, öteki tarafta bu stratejiye en iyi yanıtını seçer. Benim branşımı ilgilendiren acil patoloji yoktur yanıtı belki de acil serviste en sık karşılaştığımız baskın stratejilerden birisidir.
Not: Yazıda verilen örnekler baskın seçenek kavramını açıklamaya yöneliktir. Yazıda geçen örneklerde kullanılan rakip kavramı: “Herhangi bir işte, bir yarışta, birbirini geçmeye çalışan, aynı şeyi elde etmeye uğraşan kimse” anlamından ziyade, aldıkları kararlarla birbirlerinin eylemlerini ve kararlarını etkileyen kişileri anlatmak amacıyla kullanılmıştır.
Kaynaklar:
- Stratejik Düşünme, Avinash K. Dixit, Barry J. Nalebuff;(2002) Sabancı Üniversitesi Yayınları
- http://www.acikders.org.tr/file.php/106/LectureNotes/Ders3.pdf
