Şimdi 3’ten geriye doğru sayıyorum ve uyanıyorsun..3,2,1 ve bir parmak şıklatması…. Bir çok Hollywood filminde gördüğümüz ve bizi tavuk gibi gıdaklayacağımıza inandıran sahnelerden biri canlandı gözümüzde değil mi? Oysa bilinenin aksine bambaşka bir derya hipnoz..

Uyarı! Bu yazı size subluminal mesaj vermemektedir. Lütfen o tedirginlikle okumayınız 🙂

Yunanca uyku tanrısı Chypnos (Χυπνος)’tan esinlenilen; etmolojisinde uyku barındıran Hipnoz terimi aslında yüksek düzeyde odaklanmış bir farkındalık halidir.

İbni Sina

Tarihteki en eski kayıtlar İbni Sina’nın hipnotik durum halinden bahsettiği 1027’deki yazılarına dayanmaktadır. Zamanının en ünlü hekimi olan İbni Sına ayrıca; bir filozof, matematikçi ve astronomdu. Yunan tıbbı geleneğini takip eden hekimin hastalık anlayışı; hidrofobi, uykusuzluk, amnezi, histeri, mani ve melankoli gibi zihinsel bozuklukları içeriyordu. Zihin-beden bağlantısını takdir etmesi; aşkı, psikosomatik alevlenmeler  ve zayıflık nedeni olarak tanımlamasından belli.^​1​ Ama bu bambaşka bir yazının konusu.

Franz Mesmer ve Abbé Faria

1700’lü yıllarda Alman hekim Franz Mesmer (1734-1815) bu trans durumunu insan vücudunu etkileyen bir manyetizma, bir “hayvan manyetizması” olarak ele aldı ve bu durum bir süre Mesmerizm olarak adlandırıldı. Mesmer hipnoz halinin mistik bir durum olduğunu düşünürken; Katolik keşiş olan Abbé Faria (1756-1819), bu çalışmalardan yola çıkarak hipnotizmanın bilimsel çalışmasının öncülerinden biri oldu. Hipnozun “hayvan manyetizması” tarafından aracılık edildiğini iddia eden Mesmer’in aksine, Faria, hipnozun tamamen telkin gücüyle çalıştığını anlamıştı.

James Braid

Günümüze ulaşan haliyle, İskoç hekim S. James Braid (1795-1860) tarafından 1800’lerde kullanılan ve çoğu insan için sahne şovlarının, kara filmlerin ve psikiyatrik pratiğin temel unsurlarından biri olan hipnoz; genellikle meditasyon, dini vecit (kendinden geçme), yönlendirmeli imgeleme, terapötik imgeleme, yönlendirmeli meditasyon ve biyolojik geri bildirim gibi başka kisveler altında da ortaya çıkabilir.^​2​ Hipnotik trans halleri, sürükleyici bir kitap okurken, sürükleyici bir film izlerken, monoton bir aktivite yaparken (örneğin, “otoyol hipnozu”), hayal kurarken veya meditasyon yaparken olduğu gibi doğal olarak da meydana gelebilir.^​3​

Hipnoz halini açıklayan farklı teoriler mecuttur; değişmiş durum teorileri hipnozu mevcut bilinç halinden farklı bir farkındalık düzeyi^​4​; değiştirilmiş bir zihin ya da trans hali olarak görürken, durum dışı teoriler ise hipnozu bir plasebo etkisi^​5,6​ ya da hayali bir canlandırma olarak görür.^​7​

Hipnoz’u diğerlerinden ayıran nedir?

Hipnoz ile diğer teknikler arasındaki temel fark; trans durumunun etkili bir şekilde derinleştirilmesi ve kullanılmasıdır. Hipnoz, güdümlü imgeleme ve nöro-dilbilimsel programlama (NLP) dahil olmak üzere birçok farklı tekniği kullanır. Zihnin öneriye daha duyarlı olduğu bir duruma ulaşmak için odaklanmış konsantrasyonu kullanan uygulamalar her zaman olmuştur. Yoga, meditasyon, farkındalık ve dua-zikir bu uygulamalara örnek olarak verilebilir.

Bilinçli olarak yapmasak da, birçoğumuz günlük pratiğinde hipnotik yönetimi kullanmakta. Öncelikle unutmamalıyız ki; hipnoterapi sözcükleri kullanır, ama sadece doğru sözcükleri. Doğru sözcükleri kullanmak, kişinin bakış açısını değiştirir. Günlük yaşantımızda kendi kendimize uygulayabileceğimiz oto-hipnoz, kişiler ve meslektaşlarımız arasındaki hipnotik iletişim ve gerekli durumlarda hastalara uygulayabileceğimiz klasik hipnoz ile; sözcükler vasıtasıyla iletişimde bambaşka bir boyuta geçebiliriz.

Tıbbi pratikte hipnoz uygulaması

Çeşitli sistematik çalışmalar ve meta-analizler ile hipnozun ağrı, huzursuz bağırsak sendromu ve post-travmatik stres bozukluğu tedavisinde etkili olduğuna dair güçlü deneysel kanıtlar ortaya koyulmuştur. Ayrıca; hipnozun depresyon, anksiyete ve sigara bırakma dâhil çok geniş bir alanda problem ve rahatsızlıkların tedavisinde de etkili bir şekilde kullanılabileceği gösterilmiştir, ancak unutulmamalıdır ki; çalışmalar henüz bu konularda kesin konuşabileceğimiz kadar yeterli değildir. Daha da ötesi, araştırmalar, hipnoz ve hipnotik tekniklerin, hipnotik olmayan tedavilerle bir arada kullanılması durumunda, hipnotik olmayan tedavilerin etkinliğinin arttığını da göstermiştir. ^​8​

Dünyada hipnoz

Günümüzde, Amerikan Psikoloji Birliği-Hipnoz Bölümü, hipnozun klinik uygulama alanının oldukça geniş ve çeşitli olduğunu belirtmektedir. Genel ağrı, dental ve medikal uygulamalar, ameliyat sonrası derlenme, bulantı ve kusma, anksiyete ve fobiler, depresyon, stres, post-travmatik stres semptomlar, disosiyatif bozukluklar, sigara içme alışkanlığından kurtulma, kilo kontrolü, alışkanlık bozuklukları, astım, huzursuz bağırsak sendromu gibi gastrointestinal bozukluklar , hemofili, deri hastalıkları ve doğumda kullanılabileceğini ayrıca; bu sayılanlarla sınırlı olmadığını vurgulamaktadır.^​9​

Ülkemizde Hipnoz

Eski Türkler’deki Şamanik ritüellerden, Türk-İslam medeniyetlerindeki Sufizm uygulamalarına kadar tarihin her sahnesinde hipnotik uygulamalar bizimleydi. Kültürel ve manevi olarak yaşam akışı içerisinde hipnozu özümsemiş ve benimsemiş olsak da; hipnozun modern tıptaki uygulamalarına ancak 1950’li yıllarda erişme imkanı bulmuşuzdur. Op. Dr. Hüsnü İsmet Öztürk (1914-1979) 1951 yılından itibaren kurucusu olduğu “Bilinçli Hipnoz” metodunu modern tıp klinik uygulamalarında kullanmıştır. Böylece 1950’li yıllarda Türkiye’de hipnozun tıbbi uygulamalarına dair bilimsel ve klinik çalışmalar başlamıştır. 1951-1979 yılları arasında çeşitli klinik branşlarda birçok ameliyat “Bilinçli Hipnoz” metoduyla gerçekleştirilmiştir.^​10​

T.C. Sağlık Bakanlığı, 27 Ekim 2014 tarihli ve 29158 sayılı Resmi Gazete’ de yayımlanarak yürürlüğe giren Geleneksel ve Tamamlayıcı Tıp Uygulamaları Yönetmeliği’nde hipnozun tedaviye yardımcı olarak kullanıldığı tıbbi uygulama alanlarını belirtmiştir.^​11​ 9 Mart 2019 tarihli ve 30709 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Geleneksel ve Tamamlayıcı Tıp Uygulamalarının Klinik Araştırmaları Hakkında Yönetmelik ile ise, Sağlık Bakanlığı tıbbi hipnoza dair bilimsel araştırma ve çalışmaların yapılması yönünde önemli bir adım atmıştır.^​12​

Acil Serviste Hipnoz Uygulaması

Acil servisteki hemen hemen tüm hasta grupları, hastalıkları, ağrı veya yaralanmalarından dolayı muzdariptir. Genellikle bu ağrı kasların gerilmesiyle daha fazla ağrıya neden olur. Diğer yandan, içinde bulundukları bu sıkıntılı durum onları hipnoza daha duyarlı hale getirir.

Peki acil servis hekimleri bu yöntemi ne sıklıkla kullanmaktadır? Tıbbi hipnoz binlerce yıldır kullanılmasına rağmen, çoğu acil hekimi, alternatif-tamamlayıcı tıp ile ilişkisi de dahil olmak üzere, çeşitli nedenlerle bu farmakolojik olmayan müdahaleyi kullanmaktan çekinmektedir. Boulton’un da dediği gibi, “Hiç kuşkusuz bazı uygulayıcılarının hatası nedeniyle hipnozun sıklıkla şarlatanlık damgasını taşıması üzücüdür.”^​13​

Hekimler bir çok mit yüzünden belki de, hipnoz uygulamasına soğuk bakmaktadır. Acil, gürültü, kaos, bu konuda eğitimsiz olmak kişiyi bu uygulamadan uzaklaştırmaktadır. Gelin bu mitlere yakından bakalım:

Mitler vs Gerçekler

• Mit 1: Hipnotize edilen kişi, hipnotistin kontrolü altında olacaktır ve hipnotistin istediği her şeyi yapması veya söylemesi sağlanabilir.

Doğrusu; ne kadar derin trans altında olursanız olun yapmak istemediğiniz ya da yapmaktan rahatsız olduğunuz hiçbir şeyi yapmaya zorlanamazsınız.

• Mit 2: Hipnoz kişinin kendine değil, başkalarına yapabileceği birşeydir.

Doğrusu; Hipnoz öğrenebileceğiniz bir beceridir. Kendinizi daha iyi hissetmenize ya da belli koşullarda tedavinize yardımcı olmak için kullanabileceğiniz bir araçtır.

• Mit 3: Kişi trans haline hapsolur ve istediği zaman uyanamaz.

Doğrusu; kişi istediği zaman hipnozu sonlandırabilir.

• Mit 4: Kişinin hipnoz olabilmesi için “saf” ya da “zayıf iradeli” olması gerekir.

Doğrusu; yapılan araştırmalar, insanların büyük çoğunluğunun hipnozdan fayda görebileceğini göstermiştir. Ayrıca, hipnotize edilebilir olmak veya önerilere yanıt vermeyi seçmek, yalnızca hipnozu etkili bir şekilde kullanma yeteneğine sahip olduğunuz anlamına gelir. Saf veya zayıf iradeli olmakla hiç ilgisi yoktur.

• Mit 5: Hipnoz sırasında kişinin bilinci tamamen kapalıdır.

Doğrusu; Hipnoz sırasında kişi uykuda veya bilinçsiz değildir. Çok rahatlamış hissetseler de, hipnoz seansının aktif katılımcılarıdırlar.^​9​

• Mit 6: Hipnoz için sessiz, sakin bir ortam yaratılmalıdır.

Doğrusu; çalışmalar gösteriyor ki her ortamda her koşulda hipnoz uygulanabilir.^​14,15​ Kimi zaman acil servis kaosunda kimi zaman bir dolandırıcı telefonunda…

Acil serviste hipnotik iletişim

Kişisel gelişimcilerin çok kullandığı bir söz vardır; evren negatif ekleri anlamaz. onunla pozitif konuşmak lazım. Evren bu konuda ne düşünüyor bilemem ancak; insan beyni anahtar kelimelere odaklanır ve olumu-olumsuz ekleri algılayamaz. Hastaya “Merak etmeyin ACImayacak.” dediğinize, hastanın beyninde ACI kelimesi üzerinden alarm çanları çalmaya başlayacaktır. Bu, nocebo etkisi olarak anılır, plasebo etkisinin olumsuzu olarak da nitelendirilebilir.

Kelimeleri ve vücut dilini doğru kullanmak^​17​

• “Artık geride kaldı, doğru yerdesiniz; vücudunuzun kendini iyileştirmesine yardımcı olmak için eğitilmiş bir ekiple” gibi olumlu, sakinleştirici mesajlar verin. Bu, yanlış bir umut vermez, ancak güven verici ve etkilidir ve bilinçaltına şifayı yapması gerekenin beden olduğunu hatırlatır.
• İmgelemeler, acil serviste kullanmakta iyi olduğumuzu düşündüğümüz bir şeydir. Hastaları sakinleştirirken “bir kumsalda olduğunuzu hayal edin” ya da “en huzurlu olduğunuz yerde olduğunuzu hayal edin” diyebiliriz. Tüm duyuları kullanarak ve hastanın kendi deneyimlerini kullanarak bunu daha iyi hale getirebiliriz. “Tuzu kokla”, “Suyun rahatsızlığını giderdiğini hisset”, “rüzgarı hisset” vb gibi. Ancak herkesin farklı imgelemelerden rahatlayacağını unutmamalıyız.
• Yalnızca olumlu ifadeler kullanın: “kendinizi rahat hissediyorsunuz”, “artık ağrınız geçmiştir ” demekten daha iyidir.
• Mümkünse sözcükleri ucu açık bir şekilde kullanarak, insanlara olumlu bir öneride bulunun. “Bu prosedürün size ne kadar rahatlık vereceğini öğrenelim” gibi.
• Beklenti belirlemek de aynı derecede önemlidir: “Omuzunuzu yerleştirdikten sonra akşam yemeği için evde olacağınızı umuyorum”; ya da “Kan testlerinizin normal çıkmasını bekliyorum ve ücretsiz otopark süresi dolmadan sizi eve götüreceğiz”.
• Direktifler, acil Servisteki çoğu hasta için faydalıdır. “Buraya basarak kanamayı durdurun” gibi doğrudan yönergeler işe yarayabilir; ancak dolaylı yönergeler genellikle daha başarılıdır. “Birkaç dakika içinde kolunuzdaki kanama durduğunda, bu soğuk paketi dizinizin üzerinde tutmanızı istiyorum” ya da “birkaç dakika içinde ağrı kesiciniz etki etmeye başlayınca bacak bacak üstüne atmanızı istiyorum” diyebilirsiniz.

• Ağrı hakkında konuşmaktan kaçının ve bunun yerine artan rahatlık hakkında konuşun. 1-10 arası bir ağrı puanı istemek yerine, neden rahatlık puanı istemiyoruz?

• Herhangi bir nocebo vermekten kaçının.

• Kutu/kare solunumu endişeli hastalar için kullanışlıdır. (Diyafram nefesi ve nefes tutma ile bir diğer sayı sayarken nefes egzersiz yöntemi, Sama Vritti Pranayama tekniğidir. 4-4-4-4 oranını kullandığı için kare veya kutu solunum olarak da kullanılmaktadır. Bu dört parçalı nefes alma tekniği, öncelikle zihinsel stress ve endişeyi azaltır. Zihni ve bedeni sakinleştirmek ve dengelemek için uygulanır. Kare solunum tekniği ayrıca kalp atış hızınızı yavaşlatmaya, beyne giden oksijeni arttırmaya ve kaygıyı azaltmaya yardımcı olabilir.)

• 7/11 nefes almak acı çeken hastalar için iyidir. (Hasta 7’ye kadar sayarak nefes alır, ardından 11’e kadar sayarak nefes verir) .

• Konuşmanızı yavaşlatın ve tempoyu kullanın.

• Tüm bu uygulamalar sırasında vücut dilinizin söyledikleriniz ile uyumlu olduğuna dikkat edin.

Aydınlatılmış onam sorunsalı

Hipnoz konusunda rıza önemli ve tartışmalıdır. Ancak hastalara uygulanan her uygulama için ayrıntılı aydınlatılmış onam almak, bizi hukuken koruyacaktır. Eğitimli uygulayıcılar tarafından yapıldğında bildirilen yan etki olmasa da; hipnoz, önceden bastırılmış duyguların ifade edilmesi ve serbest bırakılması ve olası sahte anıların veya çoklu kişiliklerin yaratılması gibi yan etkileri olabilecek bir tedavi olarak düşünülebilir.^​18​ Ancak kişi ile olumlu kelimeler seçerek konuşmak için herhangi bir onam almamıza gerek yoktur. Klinik hipnozun klinik arenadaki etkinliğine ilişkin araştırma için etik kurul onayı alacaksak; o zaman onay alınmalıdır.

Kime hipnoz yapılmamalı?

Şizofreni hastalarına hipnoz uygulaması yapılmamalıdır. Ayrıca öğrenme güçlüğü, bunama veya herhangi bir zihinsel işlev bozukluğu olan hastalarda; hastanın kelimeleri anlayamaması ve işleyememesi nedeniyle hipnoz mümkün değildir.^​19​

Sonuç olarak

İserson’un da dediği gibi; gelecekte klinik hipnoz, tüm Acil Tıp Doktorlarının silahlarından biri olacaktır.^​2​ Modern tıp, katı tutumlarını artık semptomların giderilmesini sağlamak için klinisyen ve hastanın birlikte çalışması lehine değiştiriyor. Böylece, hipnozun ana akım tıbbın önemli bir parçası olarak kabul edilmesi için doğru zamanın geldiğini düşünebiliriz.

Beyin tüm vücut fonksiyonlarını kontrol ederken; vücut fonksiyonlarını kontrol etmek için beyni kullanan hipnoz, hasta tarafından odaklanmış konsantrasyon yoluyla elde edilen fizyolojik bir manipülasyondur. Sanat ise, klinisyenin bu süreci kolaylaştırma ve hastanın rızasıyla hipnotik durumda öneriler ekleme becerisindedir.^​17​ Önce kendimizin, sonra yakınlarımızın ve hastalarımızın akıl sağlığını koruyabilmek dileğiyle.