Amerika Birleşik Devletleri’nde (ABD) Hastalıklar Kontrol ve Korunma Merkezi’nde (Centers for Disease Control and Prevention) Acil Operasyonlar Merkezi, Zika virüsü salgınına karşı hazırlıkları “Level 1” olarak değiştirdi (1). Bu durum yakın zamanda üç defa yaşanmıştı: Ebola (2014), H1N1 (2009), Katrina Kasırgası (2005) (2). ABD’de acil servisler  Zika virüsüne karşı hazırlıklarını en üst düzeye taşırken, ülkemizde henüz tespit edilen olgu olmamasına rağmen, konuyla ilgili yazılı ve görsel medyada pek çok yayın/yazı yayımlandı, yayımlanmaya devam ediyor.

Epidemiyoloji

Zika virüsü sivrisineklerle bulaşan bir flavivirüstür. Virüs adını Uganda’da 1947 yılında rhesus maymunlarında rastlantı sonucu ilk tespit edildiği ormandan alıyor. Daha sonra Güneydoğu Asya’da sporadik vakalar belirlendi. 2007 yılında ise Mikronezya’da Yap Adalarında ilk büyük salgın görüldü; Üç yıl gibi bir süre içerisinde popülasyonun %70 infekte olmuştu (3). Yaklaşık 32,000 kişiyi etkileyen bir diğer salgın 2013-2014 yılları arasında Fransız Polinezyası’nda görüldü. Şubat 2016’da virus batı yarımkürede ilk defa Şili’de görüldü. 2015 yılında ise Brezilya’da tespit edildi.

Virüsün aktif transmisyonunun görüldüğü yerlerin güncel durumunu CDC linkinden öğrenebilirsiniz.

Bulaşma Yolları

Zika virüsü, Aedes türü sivrisinekler aracılığıyla insanlara bulaşıyor. Aedes aegyptus sivrisinekleri tropikal bölgelerde yaşıyor. Bununla birlikte aedes albopictus sivrisinekleri ılıman iklimlerde yaşıyor ve Zika dışında dang ateşi ve chikungunya ateşi virüslerini de bulaştırıyor. Aedes sivrisineklerini, daha çok geceleri insanları ısıran sıtma bulaştıran sivrisineklerden ayıran özelliği ise gündüzleri ısırıyor olması. Bu nedenle cibinlik gibi koruyucuların etkisi sınırlı oluyor. Anneden bebeğe transplasentral geçiş bir diğer bulaşma yolu. Anne sütüyle geçtiğine yönelik bilgi bulunmuyor. Seksüel ilişki ile bulaşma olduğu anekdotal vakalar da tespit edilmiş. Rutin tarama olmadığı için kan ürünleriyle hastalık bulaşabiliyor.

Belirti ve Bulgular

Zika virüsü infeksiyonu geçiren her 5 kişiden dördü bunun farkına varmıyor. Beş kişiden birinde ise sivrisinek tarafından ısırıldıktan 2-7 gün sonra ateş (37,8-38,5 C ), pürülan olmayan konjonktivit, özellikle el ve ayaklardaki küçük eklemleri tutan eklem ağrıları ve makülopapüler döküntüler görülebiliyor. Diğer nadir görülen belirtiler; miyalji, baş ağrısı, retrobulber ağrı, halsizlik. Çok nadir belirtiler arasında karın ağrısı, bulantı, ishal, mukus mebranlı ülser ve pruritis yer alıyor.

Zika virüsü infeksiyonu sonrası ölüm oranı neredeyse sıfır. Belirtileri hafif bir soğuk algınlığına benzeyen ve enfekte olanların %20-25’inde görülen bu hastalığı korkunç kılan ne? Bu sorunun yanıtı; hastalığın gebelerde mikrosefalisi ve beyinde kalsifikasyonu olan bebeklerle olası ilişkisi ve Guillain-Barré sendromunun görülme oranındaki artış.

Mikrosefali ve Guillain-Barré Sendromu

Brezilya’da görülen salgında pek çok mikrosefali olgusu gözlendi. Mart 2015 ve Şubat 2016 arasında 4000 mikrosefali doğum tespit edildi. Bu durum daha önceki yıllara kıyasla 20 kat artışa işaret ediyordu. 2007 yılında Mikronezya Yap Adaları’nda görülen salgında doğum defekti bildirilmemişti. Bu durum göreceli olarak popülasyondaki küçüklüğe bağlanabilirdi belki. 2013-2014 tarihlerinde Fransız Polynesia’sında da ilk başlarda fetal anomali tespit edilmedi ancak retrospektif incelemelerde 17 fetal ya da neonatal sinir sistemi anomalisi tespit edildi (6). Zika virüs enfeksiyonuyla mikrosefali arasında doğrudan ilişkiyi gösteren kanıtlar yeterli olmasa da, Dünya Sağlık Örgütü Zika virüsü ile mikrosefali arasındaki ilişki arasında kanıtların artmakta olduğunu belirterek üreme çağındaki kadınlara yönelik önerilerde bulundu (7). Ayrıca CDC kadınlara sağlık hizmeti sunan sağlık profesyonellerine yönelik bir ara kılavuz yayımladı (10).

Burada şunu belirtmek gerekli ki, raporlamada olası bias ve mikrosefali tanımındaki değişiklikler nedeniyle rapor edilen mikrosefali oranlarının gerçek büyüklüğü ile ilgili tartışmalar halen devam ediyor (8).

Amerikadaki pek çok ülke Zika virüs salgını sırasında Guillain-Barré sendromu (GBS) vakalarında normal olmayan artış bildirdi.

Bu iki durum, özellikle hamilelik ve mikrosefali ilişkisi Zika virüsünü ön plana çıkardı ve medyada da popüler hale getirdi.

Tanı

Zika virüsü infeksiyonu tanısı, Zika viral RNA’sına yönelik revers-transkripsiyon polimeraz zincir reaksiyonu (RT-PCR) ya da Zika virüs serolojisine ile konuyor. Semptomların ortaya çıkmasından sonra 7 gün içinde RT-PCR ile Zika virüs RNA’sı serumda tespit edilebiliyor. RT-PCR enfekte kişide viremi olduğunda kısa bir pencere döneminde (3 ila 7 gün içinde) pozitif sonuç veriyor. Dolayısıyla negatif sonuçlar enfeksiyonu dışlamıyor. Semptomların görülmesinden dört ya da daha fazla gün sonrasında ya da asemptomatik gebelerde tanı serolojik testlerle konabiliyor. Bu testler Zika virüs IgM ve nötralizan antikorların ≥4 kat daha fazla deng virüs nötralizan antikorlaru titresinin ölçülmesiyle konuyor.

Tanı testleri semptomları olan ya da semptomların görülmediği ancak salgın bölgesine seyahat eden hamile kadınlarda yapılması öneriliyor. Tanı testleri ticari olarak mevcut değil, belli merkezlerin laboratuvarlarında yapılabiliyor.

Tedavi

Hastalığın özgün bir tedavisi bulunmadığı gibi önleyici bir aşısı da yok. Tedavisinde ise istirahat, sıvı alımının arttırılması, ateş düşürücü ve ağrı kesiciler önerilmektedir. Tüm virüs enfeksiyonlarında olduğu gibi antibiyotiklerin virüse herhangi bir etkisi yoktur (11). Dang ateşi ve chikungunya ateşi enfeksiyonları ayırıcı tanıda yer aldığı için kanama riskine karşı NSAİ ilaçlardan kaçınılması öneriliyor (12).

Hastalara Yönelik Öneriler Neler Olmalı?

• Gebe kadınlar ve gebelik planı olanlar virüs transkripsiyonunun aktif olduğu bölgelere seyahat etmekten kaçınmalılar.
• Zika virüs sirkülasyonunun olduğu bölgelere seyahat eden ve gebe eşi/partneri bulunan erkekler cinsel ilişki ile bulaşma riskine karşı ya ilişkiye girmemeli ya da kondom kullanmalı (10).
• Virüs sirkülasyonun olduğu bölgeler seyahat etmek durumunda kalanlar, sivrisinekler tarafından ısırılmadan korunmak için uzun giysiler giymeli, ciltlerine sivrisinek kovucu ilaçlar sürmeli ve yattıkları yerde cibinlik kullanmalı.
• Zika virüsüne yönelik testleri pozitif saptanan hamileler, mikrosefali ve beyin içi kalsifikasyonları belirlemek için seri incelemeler amacıyla kadın hastalıkları ve doğum uzmanlarına yönlendirilmeli.
• Acil servis çalışanları, evrensel korunma önlemlerini uygulamalı.

Dip not:

Türk Klinik Mikrobiyoloji ve İnfeksiyon Hastalıkları Derneği internet sitesinde yer alan haberde Arjantinli Physicians in Crop-Sprayed Towns (PCST) isimli doktor grubu, zika virüsü taşıyan hamilelerde görülen mikrosefaliye, virüsün değil Brezilya’nın su kaynaklarına 2014 yılında sivrisinek larvalarını yok etmek amacıyla karıştırılan piriproksifen isimli toksik bir larvisid maddenin neden olduğunu iddia etti.

Kaynaklar:

1. www.uptodate.com
2. www.cdc.gov/media/releases
3. www.aliem.com/2016/zika-virus
4. Rapid spread of emerging Zika virus in the Pacific area
5. www.klimik.org.tr/2016/02/01/Zika virüsü Türkiye’yi tehdit ediyor mu?
6. Zika Virus Associated with Microcephaly.
7. www.who.int
8. Centers for Disease Control and Prevention. Pika Virus: Clinical Evaluation and Disease.
9. Victora C, Schuler-Faccini L. Microcephaly in Brazil: how to interpret reported numbers? The Lancet. Epub 2/5/2016.
10. Centers for Disease Control and Prevention. Interim guidelines for the evaluation and testing of infants with possible congenital Zika virus infection- United States 2016
11. www.saglik.gov.tr
12. Dick GW, Kitchen SF, Haddow AJ. Zika virus. I. Isolations and serological specificity. Trans R Soc Trop Med Hyg. 1952; 46(5): 509-20. PMID: 12995440