1895 yılında askeri bir baloda davetliler arasında, Doktor Sir Robert Jones da bulunmaktadır. Dans sırasında Bay Jones ayağını burkarak yere düşer ve baloyu terk etmek zorunda kalır. Bu olaydan yaklaşık yedi yıl sonra Dr. Jones, beşinci metatars tabanında kırık saptadığı altı olguyu makale biçiminde Annals of Surgery’de yayınlar. Altı olgudan ilki kendisi olup şanssız kazayı şöyle anlatmaktadır: “Bir süre önce, dans sırasında ayağım burkuldu ve topuğum yukarıda iken ayağımın dış kısmı üzerine (inversiyon yaralanması ve ön ayakta adduksiyon zorlaması) düştüm. Ayağımın orta kısmında bir ağrı hissettim. Öncelikle peroneus longus tendon rüptüründen kuşkulandım. Bir arkadaşımın yardımı ile 300-400 metre uzaklıktaki arabama gidebildim. Ertesi gün ayağımı dikkatlice inceledim ve tendonumun sağlam olduğunu gördüm. Beşinci metatarsımın tabanında hafif bir şişlik vardı. O bölgede krepitasyon yoktu ancak palpasyonla çok aşırı ağrı vardı. Gövdemin yükünü parmaklar üzerine verince o bölgede hafif ağrı oluşuyordu ancak yükü yana doğru kaydırınca ağrı çok artıyordu. Ayak bileği ekstansiyonda ve ayak parmaklarının fleksiyonda iken beşinci metatars tabanındaki ağrı kendini belli ediyordu. Topallayarak merdivenleri indim ve meslektaşım Dr. David Morgan’a gittim ve ondan ayağımın grafisini çekmesini istedim. Radyolojide, besinci metatars, tabanından ¾ inç (~19mm) uzaklıktan kırılmıştı.”

Yanlış olarak sıklıkla herhangi bir 5. metatars proksimal kırığına Jones kırığı denmektedir. 5. metatars proksimalinde iki farklı türde akut kırık oluşabilir ve Sir Robert Jones’un hangisini tarif ettiğine dair tartışma devam etmektedir. Terminolojiden daha önemli olan ise, iki kırığın da farklı mekanizma, tedavi ve prognozlarının olmasıdır.

Akut kırıklardan olan Jones kırığının değişik tanımlamaları vardır;

• 4/5 metatars artikülasyon lokalizasyonunda
• Tuberositasdan 1,5 cm uzaklık içerisinde
• Jones’un tarifi= metatars tabanından 0,75 cm içerisinde
• Diafiz-metafiz bileşkesinde olan transvers kırıklardır.

4/5. metatars artikülasyonu lokalizasyonunda olan transvers kırık tanımı akılda kalıcıdır.

Tanıda avulsiyon kırığı ile ayrımı önemlidir. Tedavi ve prognozları farklıdır. Eklem yüzünün %30’da fazlasını kaplayan ya da 2 mm ‘de fazla yer değiştiren kırıklarda fiksasyon gerekebilir. Jones kırığında 6-8 hafta ayağa yük binmesine izin vermeyen immobilizasyon uygulanır. Tam iyileşme için 6 aya varan immobilizasyon gerekebilir. Aktif sporcular için erkenden internal fiksasyon önerilebilir. Jones kırıklarında kaynamama komplikasyonu da olguların yaklaşık %50’sinde görülebilir.

Avulsiyon Kırığı

İki akut kırıktan biri olan ve en sık görülen kırığa, önceleri peroneus brevis tendonunun yapıştığı yerdeki avulsiyonun neden olduğu düşünülüyordu ama artık plantar aponeurosun lateral kısmının, kırığın lokalizasyonu ve doğasından sorumlu olduğu biliniyor.

Avulsiyon kırıkları, yaralanmalar ayak bileği burkulması olarak algılandığında “maskelenebilir”. Bu nedenle 5. metatars tabanı tüm ayak burkulmalarında palpe edilerek kontrol edilmelidir.

Tanıda direk grafi çoğu zaman yeterlidir. Kırığın eklemle ilişkisi, angulasyon ve kemiğin yer değiştirmesi dikkatlice incelenmelidir. Avulsiyon kırıkları, 4-5 metatarsal eklemin proksimalindedir. Grafide ilk bu ekleme bakılmalı ve kırığın ekleme göre yeri tespit edilmelidir. Avulsiyon kırığı kemiğe diktir.

Direk grafide avulsiyon kırığı 5. metatars apofizi ile karıştırılmamalıdır. Normal bir durum olan 5. metatars apofizi kemiğe paraleldir. Kız çocuklarında 9-11 yaş erkek çocuklarda ise 11-14 yaşlarında direk grafilerde görülebilir.

Avulsiyon kırıklarınında, ayağa yük binmesine izin veren diz altı alçılar, sıkı ayakkabılar ya da  kompresyon sargılar ile 2-3 hafta semptomatik tedavi uygulanır.

Stres Kırığı

Beşinci metatars tabanındaki kırıklar sınıflamasının son olarak stres kırığı yer alır. Genellikle sporcularda, dansörlerde vb. genç bireylerde yineleyen mikrotravmaların sonucu ve sıklıkla belirgin bir travma gerekmeden oluşan kırıklardır. Metatarsın tabanından uzak bölgede oluşurlar. Ayırıcı tanıda hikaye çok önemlidir. Prodromal ağrı dönemi vardır. Hastalar 5. metatars proksimalinde üzerine basmakla ve yüklenmekle sızı ve ağrı olduğunu belirtirler. Prodromal dönem haftalar sürebilir.

Stres kırıklarının tedavisinde üzerine yük binmeyen alçı ile 20 haftaya kadar süren immobilizasyon uygulanır. Kaynamama oranı yüksektir ve internal fiksasyon gerekebilir.

Kaynaklar:

1. Richli WR, Rosenthal DI: Avulsion fracture of the fifth metatarsal: Experimental study of pathomechanics. AJR Am J Roentgenol.143:889 1984
2. www.foothyperbook.com
3. www.radiopaedia.org
4. www.eurorad.org
5. STED (Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi)
6. www.emin5.com
7. Rosen’s Emergency Medicine Concepts and Clinical Practice  8th Edition, Bölüm 58, sayfa 745.
8. Adams Emergency Medicine Clinical Essentials Second Edition, Bölüm 85, sayfa 753.
9. Tintinalli’s Emergency Medicine A Comprehensive Study Guide 7th Edition, Bölüm 274, sayfa 1879.
10. ACOEM Ankle and foot disorders Guideline 2011.