Etilen glikol ve metanol zehirlenmesi, alkol dehidrogenaz enzimi (ADH) yoluyla oluşan toksik metabolitlerle ilişkili metabolik asidoz, renal yetmezlik (etilen glikol zh. nde), körlük (methanol zh. nde) ve ölümle sonuçlanabilen ciddi klinik süreçlerdir. Bu süreç sırasında kullanılan 2 antidot vardır ki; toksisite tedavisinin, belki de en önemli bileşenleridir.

Bu yazıda, Etanol ve Fomepizol olarak bilinen bu 2 antidot masaya yatırılacak olup, lehte ve alehte yanları göz önüne serilmeye çalışılacaktır.

Gerek Etanol gerekse de Fomepizol etki mekanizmalarını alkol dehidrogenaz enziminin (ADH) blokajı üzerinden gösterir. Bu blokaj ile, toksik metabolit olan formik asit oluşumu önlenir, mitokondriyal solunum sitotoksisitesinin önüne geçilerek klinik süreç düzeltilmeye çalışılır.

ETANOL Vs FOMEPİZOL

Afinite

• Etanol, metanol’ e göre ADH‘ ya; 10 kat daha fazla yüksek afiniteye sahiptir. Özellikle de kan konsantrasyonu 1000-1500 mg/L (22-23 mmol/L) düzeyine ulaştığında etkinliği belirginleşir.
• Fomepizol (4-metilpirazol), metanol’ e göre ADH‘ ya binlerce kat daha fazla yüksek afiniteye sahiptir.

Uygulanım

• Fomepizol, alkol konsantrasyonundan bağımsız olarak 15 mg/kg yükleme dozunda IV ya da oral başlanır. Ve, alkol konsantrasyonu 30 mg/dl altına ininceye kadar her 12 saatte bir 10 mg/kg dozlarda tekrarlayan uygulamalarla devam edilir.
• Etanol %43 solüsyon halinde 1.8 mL/kg oral uygulanabilir. IV uygulanmak istenirse; 0.6 g/kg yükleme dozu verilir. Takiplerinde,
  • Alkolik hastalarda: 154 mg/kg/saat
  • Alkolik olmayanlarda: 66 mg/kg/saat
  • Aktif kömür ya da Hemodiyaliz sırasında ise doz 2 katına çıkarılır
  • Etilen glikol veya methanol konsantrasyonu <20 mg/dl VE hasta normal pH ile birlikte asemptomatik olana dek tedavi devam ettirilir.

Gebe Hastada Kullanımı

• Fomepizol, ≤ 8 ay bebekler için üretici firma güvenilirliğini ve etkinliğini bildirmemiştir. FDA sınıflamasına göre gebelik kategorisi C’ dir.
• Etanol, FDA sınıflamasına göre gebelik kategorisi C’ dir.

Her ikisi de, zehirlenmenin ve dolayısı ile gereksiniminin net olduğu durumlarda kullanılabilir.

Yan Etki

• Fomepizol’ün piyasaya çıkışı 1998 yılına denk gelmekte olup, sıklıkla rapor edilen yan etkileri; baş ağrısı, bulantı-kusma, başdönmesi ve tat alamamaktır. Ancak, literatürde kullanımı sonrası gelişen nöbet, kardiyovasküler yan etkiler ve artmış karaciğer enzimlerinden de bahsedilmektedir.
• Etanol’ ün antidot olarak kullanıldığında gelişen yan etkileri üzerine tartışmalar devam etmektedir. Bir kaç olgu sunumunda solunum arresti ve davranışsal bozuklukluklara neden olduğu rapor edilmiştir. Yapılan son çalışmalar methanol ve etilen glikol zehirlenmesinde kullanılan etanol’ün en sık yan etkisinin santral sinir sistemi toksisitesi olduğunu göstermektedir. Bununla birlikte, hipoglisemi (azalmış glukoneogenez sebebiyle), bulantı-kusma, etanolün IV uygulanması sonrası filebit, hiponatremi ile birlikte hipertonisite diğer yan etkileridir.
• 2009 yılında Annals of Emergency medicine’ nde yayınlanan bir çalışmada her iki ajanın yan etkileri karşılaştırılmış ve netice olarak etanol ile daha fazla yan etki oluştuğu saptanmıştır. (%57’ ye %12) Aynı yayında, SSS depresyonunun ise en sık görülen yan etki olduğu bildirilmiştir. (%48 etanol, %2 fomepizol) Zakharov ve arkadaşlarının 2014 yılında yayınlanan 25 hastalık çalışmasında ise, doğrudan fomepizol ile ilişkili yan etkilere rastlanmadığı bildirilmektedir.

Maliyet

Her iki antidota ait maliyetler alım tarihine göre değişebilmektedir, zira eczanelerde rahatlıkla bulunabilen ajan olmadıklarından ihale yoluyla yurtdışından getirtilmektedirler. Bu süreçte UZEM (Ulusal Zehir Danışma Merkezi) önemli rol oynayabilmektedir. Aşağıda Ocak 2014 ve Mart 2015 tarihlerine ait 2 alıma ait maliyeti görebileceksiniz.

• %10 Etanol 500cc – 40 TL
• Fomepizol amp – 2970 TL

SONUÇ

Çalışma yeterlilikleri konusunda kısıtlılıklarımız olmakla birlikte, fomepizol’ ün yan etki gelişimi açısından daha az riskli olduğunu göstermektedir. Öte yandan, etanol kullanımı ile belirgin maliyet kazancı elde edilebilmektedir.