Sosyal medyanın afet yönetimindeki rolü, Ocak 2010 Haiti depremine verilen yanıtla dünya çapında parlamaya başladı. Sosyal medya milyonlarca doları toplayan çabanın merkezinde oldu. Hemen deprem sonrasında, dünyadaki insanların Haiti depremi hakkında öğrendiklerinin çoğu sosyal medya kaynaklarından geliyordu. Haiti felaketinde, Twitter, özellikle afetle ilgili bilgileri hızla ilettiği için büyük bir rol oynadı. Twitter, depremden sonra genişletilmiş elektronik tartışmaların ana konusu oldu. Sadece Haiti depreminden sonra değil, aynı zamanda Şili ve Meksika’daki depremlerden sonra hem kamu hem de özel kurumlar, Google Maps’i yoğun olarak kullandı. Dünyanın dört bir yanındaki milyonlarca kişi bilgi toplamak, para bağışlamak ve destek sunmak için My Space ve Facebook tartışma gruplarına katıldı. Haiti depreminden saatler sonra, “Haiti” Twitter’da en popüler kelime oldu. Haiti’deki kullanıcılar, resimler ve hasarlı alanlar hakkında bilgiler de dahil olmak üzere canlı deprem yayını sağladı. Aynı fenomen yine Şili depreminden sonra meydana geldi. Yaklaşmakta olan bir tsunaminin belirtileri için tehlikeli plajları izlemek için cep telefonları ve Skype kullanıldı. Siber trafik, bireysel kullanıcılar ile sınırlı değildi; CNN gibi geleneksel medya da sosyal medya da bu yayınları paylaştı¹.

Afet Öncesi Sosyal Medya

Afete hazırlanma aşamasında süreç bilgileri, yaklaşan afet (sel, fırtına vb.) uyarıları sosyal medya aracılığı ile geniş kitlelere ulaştırılabilir. Okulların kar nedeniyle tatil edilmesinin, resmi kurumların sosyal medya hesapları üzerinden duyurulması buna en güzel örnektir. Yaklaşan bir fırtınanın etki edeceği bölgeler hakkında halkın önceden uyarılması, deprem gibi beklenmedik afetlerde önceden toplanma alanları hakkında yapılan bilgilendirmeler ya da afet anında yapılması gerekenlerle ilgili eğitim videoları için sosyal medya birçok alternatif hizmet sunabilmektedir.

Yalnızca afete hazırlıkta aktif rol oynayan bireylere veya kuruluşlara ulaşmanın yanında, sosyal medya kullanıcılarının afet bilgilerine istedikleri an ulaşma potansiyeli sunmaktadır. Örneğin, bir kullanıcı Facebook veya Twitter’da takip ettiği biri aracılığı ile içeriği aramıyor olsa bile afet hazırlığı bilgisiyle karşılaşabilir, böylece afet hazırlık bilgisinin etkisi artabilir².

Afet Anında Sosyal Medya

Afet organizasyonları uyarılarını Facebook ve Twitter gibi sosyal medya siteleri aracılığıyla yayabilir. Bu hesapları izleyenlerin veya bunlara bağlı olan kişilerin uyarıları alacağı anlamına gelir. Ek olarak, bir kullanıcı afet kurumu hesabına bağlı olmasa bile, bireyin sosyal ağındaki bir başkası tarafından yeniden gönderilmesi veya yeniden tweetlenmesi sonucu görebilir. Bu yolla uyarılar, çevrimiçi sosyal ağlar üzerinden yayılarak geniş şekilde paylaşıldıkça daha fazla etki sağlar. Ayrıca, sosyal medya, afet uyarılarının, coğrafi bir alanda belirli hesabı veya cihazı olan herkese dağıtılması için potansiyel sunmaktadır. Böyle bir otomatik uyarı sistemi, kullanıcıların bu güncellemeleri almak için kaydolmalarına veya seçmelerine gerek olmadığı anlamına gelir ki bunun yerine mesajları, yalnızca uygun cihaza sahip olma ve tehlike bölgesinde olma durumundan dolayı alabilirler².

Bir felaket sırasında ve hemen ardından insanlar etkilenen bölgedeki aile ve arkadaşların güvende olup olmadığını bilmek isteyeceklerdir. Dahası, eğer tahribat seviyesi çok yüksek ise, bireylerin çoğu zaman check-in yapacakları, başkalarına durumlarını bildirecekleri ve başkalarıyla bağlantı kurabilecekleri bir yere ihtiyaçları olacaktır. Facebook gibi bazı platformlar “Güvendeyim” uygulaması sunarak kişilerin durumları hakkında ailesini haberdar etme olanağını bile sunmaktadır. Afet anında, sosyal medya, geleneksel medya biçimlerinden daha güvenilir olabilir. Twitter gibi microblog sosyal medya hizmetleri, özellikle afetle ilgili bilgileri belgelemek için yararlı olabilir. Bilgi toplayıcıları, normalde olay hakkındaki bilgileri çeşitli kaynaklardan toplar, harmanlar ve bunlarla ilişkilendirir. Diğer sosyal medya kullanıcıları, bu merkezlere, bilgileri toplayarak, yorum göndererek, tweetleri veya diğer yayınları yönlendirerek katkıda bulunabilir. Böyle bir sistem, olay hakkındaki bilginin farklı lokasyonlardaki çeşitli kullanıcılardan toplanmasına izin verir, içeriğin üretilmesine izin verir (ve böylece bilgi ağı daha esnek olabilir). Afet anında neler olup bittiği, kapsamı, müdahale bilgileri etkin bir sosyal medya analizi ile sağlanabilir².

Afet Sonrası Sosyal Medya

Yaşanan olay hakkında farkındalık yaratılması ve bu farkındalığın geliştirilmesi sosyal medya aracılığı ile gerçekleştirilebilir. Gönüllü ihtiyacı, toplanacak yardımlar için kampanya duyuruları, en hızlı, sosyal medya araçlarınca yapılabilir². Afet sosyal medyası, felaketin bireyler ve topluluklar üzerindeki etkisine ilişkin farkındalığı arttırmak, felaketten etkilenenlere yardım etmek için bağışları kolaylaştırmak, bireylerin afetlere müdahale ve iyileşme ile ilgili yardımlarını listelemek ve bulma yollarına aracılık etmek fırsatlarını sağlamak için kullanılabilir³.

Afet sosyal medyasının kullanılması, zihinsel / davranışsal sağlığın iyileştirilmesiyle ilişkili olabilecek tutum ve duyguları kolaylaştırabilir. Sosyal medya, kullanıcılara olay hakkındaki duygularını ifade etme, olaydan etkilenenler hakkında endişelendiklerini bildirme ve olayda ölen herhangi bir kimsenin yasını ve hatıralarını aktarma fırsatı sağlayabilir. Kurbanların yalnız olmadıklarını hissettirmek, psikolojik destek sağlamak, duyguları, endişeleri, iyi dilekleri ifade etmek mümkündür. Evlerini terk etmek zorunda kalan halkın tekrar bir araya gelmesi, belirli mahalleler tarafından düzenlenen çevrimiçi tartışma platformları, sakinlerin eve dönmeden önce yeniden bağlantı kurmalarını sağlayabilir².

Sosyal Medyanın Dezavantajları

Afetlerin ve sosyal medyanın çok yönlü ve sıklıkla karmakarışık doğası, kriz esnasında sosyal medya potansiyelinden yararlanmak için organizasyonel sistem planlama ve eğitimini gerektirmektedir². Sosyal medya, kriz yönetimi ve iletişimi için düşük maliyetli ve kolay erişilebilir bir araç sağlayarak halkın bu yeni ortama uyum sağlamasına olanak sağlamıştır¹. Ancak afetler sıklıkla iletişim ve bilgi altyapısına zarar verir bu nedenle sosyal medya kullanılabilirliği azalır ve daha az bilgi akışı gerçekleşir⁴.

Söylenti yayılımı göz ardı edilemez. Yanlış veya yanıltıcı bilgilerin yayılması, istemeyerek ya da kasıtlı olarak yapılması söz konusu olabilir. Photoshop tarzı görüntü manipülasyonu bile yapılabilir. Sosyal medya, sunulan ile gerçeklik arasındaki boşluğu kapatır mı yoksa arttırır mı? Söylemek için çok erken. Bununla birlikte, “viral” olan ve bu nedenle milyonlarca kullanıcı tarafınca görülmüş bir mesaj fikri de oldukça endişe vericidir⁵. Bununla birlikte, bu tür ortamlarda, bilgi, hem vatandaşların hem de idarenin, kabul etme, işleme alma ve buna göre hareket etme açısından, normal doğrulama süreçlerinden geçemeyebilir⁶. Geleneksel medyayı düzenleyen normal kontrol ve dengelerin yokluğunda, insanlar felaketle ilgili kişisel olayları ve koşulları tanımlamak için sosyal medyayı kullandıklarında mahremiyet hakları ihlalleri meydana gelebilir¹.

Gelecekte

Afet planlayıcıları, sahada aktif rol oynayanlar ve araştırmacılar, sosyal medyanın daha iyi afet haberleşmesi ve operasyonları kolaylaştırma potansiyeli ile ilgili olumlu düşünmektedirler. Bu düşünce, afet iletişimi için geleneksel medyaya göre daha avantajlı olduğu kabul edilen, sosyal medya özelliklerine dayanmaktadır². Geliştirilmiş bir farkındalık, bu yeni uyarlanabilir kapasitenin, kamu politikalarına daha iyi hizmet etmesine yardımcı olacaktır¹. Twitter’ın bilgi ağı özellikleri, küresel bilgi yayılımını kolaylaştırır ve hızlandırır; sosyal ağ özellikleri coğrafi ve kişisel olarak ilgili bilgilere erişimi kolaylaştırmakta ve mesaj uzunluğunun sınırlı olması bilgilendirici alışverişi teşvik etmektedir. Sosyal medyanın sürekli izlenmesiyle, sosyal medya verilerine karşı analiz için yeterli sayıda benzer nitelikte olay bulunduğunda, felakete özgü öngörücü modeller tasarlanabilir⁷.

Bir afet sosyal medya sitesi, kullanıcıları benzer veya tamamlayıcı işlevlere sahip diğer afet sitelerine bağlayabilir. Böylece sosyal medya bağlamında herhangi bir tek başlangıç noktasının faydası potansiyel olarak genişletilebilir. Sosyal medyanın devam eden evrimi göz önüne alındığında, burada açıklanan çerçeve zaman içinde değişebilir. Afet durumları için sosyal medya araçlarının geliştirilmesinin kolaylaştırılmasına, sosyal medya uygulama süreçlerini formüle edilmesine ve etkilerinin bilimsel olarak değerlendirmesine hali hazırda ihtiyaç devam etmektedir. Afet durumlarında sosyal medyayı kimin kullandığı ve nasıl kullanıldığını kapsayan kapsamlı bir çerçeve gereklidir².

Sonuç

Aslında, sosyal medya, afet müdahalesinin temel organizasyon yapısını değiştiriyor. Yeni çoklu uyuma uygun, eş güçler arasına dağıtılmış yanıt ağları sistemi, geleneksel hiyerarşik tabanlı, merkezi ve sosyal olarak organize olmuş olay yönetim sisteminin güçlenmesine yardımcı olmaktadır⁸. Sonuç olarak, etkili afet iletişim süreçleri ve sistemleri geliştirmek hükümetler, kuruluşlar, topluluklar ve vatandaşlar için öncelik olmalıdır. Sosyal medya gibi güncel ve gelişen iletişim teknolojileri, bu teknolojilerin artan bilgi kapasitesi, güvenilirlik ve etkileşim potansiyeline sahip olmaları, daha iyi bir afet haberleşme olanağı sunmaktadır³. Sosyal medya, dünyanın felaketlere nasıl cevap verdiğini değiştirdi – geleneksel afet yönetimi yöntemleri bir “patlama” ile değil bir “tweet” ile değişti¹.

Bilgilendirme Notu

Bu yazı, yakında çıkacak olan “Afet Yönetimi ve Tıbbi Uygulamalar” kitabında yer alan ve tarafımca yazılmış olan “Sosyal Medya ve Afet” bölümünün özetidir.