Acil servis pratiğimizde sedasyon ve analjezi önemli bir yer tutmaktadır. Bu nedenle yoğun bakımlarda sıklıkla kullanılan ve acil serviste de kullanımı yaygınlaşan ajanlardan biri olan deksmedetomidin hakkında yazmak istedim. Keyifli okumalar!

Etki Mekanizması

Selektif bir alfa-2 reseptör agonisti olan deksmedetomidin, sempatik sinir uçlarından noradrenalin salınımını azaltır ve sempatolitik etki gösterir. Sedatif etkisini ise beyin sapında yer alan locus coeruleus üzerinden yapar. Analjezik etkilerini de merkezi sinir sistemi ve medulla spinalisteki alfa-2 reseptörleri üzerinden gösterir.^​1​

Doz

Ülkemizde kullanılan preparatların ‘terapötik endikasyonlar’ kısmında, deksmedetomidinin yoğun bakım ünitelerinde tedavi esnasında başlangıçtan itibaren entübe edilmiş ve mekanik olarak ventile edilen hastaların sedasyonunda endike olduğu ve 24 saati aşmayan sürelerde sürekli infüzyon şeklinde uygulanması gerektiği bilgisi yer almaktadır. Yükleme dozu 10 dakika içinde 1.0 mikrogram/kg’dır. Halihazırda entübe edilmiş ve sedasyon altındaki hastalarda, 0.7 mikrogram/kg/saat şeklinde başlangıç infüzyon oranı ile deksmedetomidine geçiş yapılabilir ve bu doz istenilen sedasyon düzeyine ulaşılacak şekilde 0.2-1.4 mikrogram/kg/saat doz aralığında ayarlanabilir. ^{​2​​3​}

Çalışmalar

1624 erişkin hastayı kapsayan ve yedi çalışmanın dahil edildiği bir sistematik derlemede^​4​, yoğun bakımdaki mekanik ventile hastalarda deksmedetomidin etkinliği ile propofol, midazolam ve lorazepam gibi sık kullanılan sedatifler karşılaştırılmış ve deksmedetomidinin mekanik ventilasyonun ortalama süresini %22 kısalttığı (%95 GA %10-%33; dört çalışma, 1120 katılımcı, düşük kaliteli kanıt) ve sonuç olarak yoğun bakımda kalış süresini %14 azalttığı (%95 GA %1-%24; beş çalışma, 1223 katılımcı, çok düşük kalitede kanıt) gösterilmiştir. Dahil edilen tüm yan etkiler arasında en sık bradikardi görülmüş ve insidansında iki kat artış gözlenmiştir (RR 2.11; %95 GA 1.39-3.20; altı çalışma, 1587 katılımcı, çok düşük kalite kanıt). 99 çalışmanın dahil edildiği 6833 hastanın randomize edildiği ve trakeal entübasyon sırasında hemodinamik yanıtlar üzerine deksmedetomidinin etkilerini plasebo ile karşılaştıran bir reviewde, deksmedetomidin grubunda sistolik kan basıncı (−21.8 mmHg (%95 GA -26.6 ila -17.1, p<0.001)), ortalama arter basıncı (−12.8 mmHg (%95 GA -15.6 ila − 10.0,  p<0.001)) ve kalp hızının (-16.9/dk (% 95 GA -19.8 ila -13.9 için, p<0.001)) anlamlı şekilde daha düşük olduğu görülmüştür.^​5​

Acil servis çalışmalarına baktığımızda, deksmedetomidinin endikasyon dışı olarak prosedürel sedasyon, non-invaziv ventilasyonun kolaylaştırılması, ajitasyon ve anksiyete için kullanıldığını görmekteyiz. ^{​6​ ​7​ ​8​} Hipertansiyon, taşikardi ve hiperterminin ön planda olduğu çeşitli toksidromlarda alternatif bir ajan olarak acil serviste kendine yer bulabilecek deksmedetomidin için antikolinerjik toksidromlar^{​9​ ​10​}, serotoninerjik sendrom^​11​, metilfenidat^​12​, dekstrometorfan^​13​ ve metamfetamin^​13​ toksikasyonlarının söz konusu olduğu çeşitli vaka bildirimleri pediatrik grupta yapılmıştır.

Deksmedetomidinin diğer sedatiflere kıyasla etkinliğinin değerlendirildiği bazı çalışmalar da mevcuttur. MIDEX ve PRODEX adlı iki RKÇ’de mekanik ventilasyon uygulanan hastalarda hafif/orta sedasyon için midazolam ve propofolden aşağı olmadığı, MV’de kalış süresini kısalttığı ancak daha fazla yan etki gösterdiği bildirilmiştir.^​14​ MV ile takip edilen sepsisli yetişkinlerde hafif sedasyon yaklaşımı için propofol ile kıyaslandığı MENDS2 çalışmasında ise aralarında belirgin bir fark bulunmamıştır.^​15​ Yine MV ile takip edilen yoğun bakım hastalarında midazolam ile karşılaştırıldığı bir RKÇ’de hedeflenen sedasyon düzeyine ulaşma zamanı açısından aralarında fark gözlenmese de, deksmedetomidinin MV’de kalış süresinde kısalma ve deliryuma gidiş, taşikardi ve hipertansiyonda azalma ile ilişkili olduğu gösterilmiştir.^​16​ Prosedürel sedasyonda midazolama kıyasla etkinliği ve güvenliğinin değerlendirildiği bir reviewde ise (89 makale-883 hasta) solunum ve hemodinamik güvenlik benzer bulunmuş ve hastaların daha az ağrısı olduğu dolayısıyla analjezik gereksinimini azalttığı bildirilmiştir.^​17​

Son söz

Deksmedetomidinin çeşitli endikasyonlarla kullanımı için daha çok derleme ve çalışmaya ihtiyaç olsa da son olarak vurgulayabileceğimiz bazı noktalar var: Sempatolitik özelliklerine sekonder olarak bazı toksidromlarda semptom kontrolü için potansiyel ek tedavi olabilir, solunum depresyonuna neden olmaz, başlıca yan etkileri olan bradikardi ve hipotansiyon nedeniyle kullanım sırasında dikkatli olunmalıdır.

Fotoğraf: © stock.adobe.com