Tüm acilci.net takipçilerine merhabalar. Katar’da düzenlenen 2022 Dünya Kupası tüm futbol severler için oldukça ilginç ve ilgi çekici bir şekilde tamamlandı. Öne çıkan takımlar, futbolcular, mutluluklar, hüzünler ve sakatlıklar bu turnuvayı unutulmaz Dünya Kupaları arasına çoktan sokmuş durumda. Pek tabiki bu kadar güzel bir turnuvadan sonra yeni bir spor travmasına yaklaşım  yazısı yazmam kaçınılmazdı. Sizleri Dünya Kupasının daha henüz başlarındaki bir maça, Suudi Arabistan-Arjantin karşılaşmasına götürmek istiyorum . Gelin hep beraber o malum sakatlığı yani maksillofasiyal travma geçiren oyuncu Yasser Al-Shahrani’nin başından geçenleri  inceleyelim.

Maçta Son Anlar

Dakikalar 90+9’u gösterirken,  Suudi Arabistan büyük bir sükse yaparak turnuvanın favori takımı Arjantin karşısında maçın son dakikalarına 2-1 önde giriyor. Skoru korumak isteyen Suudi Arabistan oyuncuları son güçleriyle direnmeye devam ediyor ve tabiri caizse sahadan kemik sesleri gelmeye başlıyor.  Arjantin son bir kez daha atak yapmak için topu Arabistan ceza sahası içine gönderiyor ve  Yasser Al-Shahrani ile kaleci olan takım arkadaşı Muhammed Alowais arasında o korkunç çarpışma gerçekleşiyor. Yerde baygın bir şekilde kalan oyuncuya sağlık ekibi tarafından saha içinde müdahale edildikten sonra oyuncu dışarıya alınıyor.

Maç Sonu

Maç bitmiş ve belkide tüm futbol severlerin şaşırdığı şey Suudi Arabistan galibiyeti olması gerekirken herkesin aklında kalan tek şey oyuncunun sağlık durumu. Hastaneye yönlendirilen ve gerekli tetkikleri yapılan oyuncunun burnunda, çenesinde, üç dişinde ve bazı yüz kemiklerinde kırık olduğu saptanıyor. Aynı pozisyonda takım arkadaşının dizi karnına künt bir şekilde gelmesi sonucunda pankreas hasarı gelişen oyuncu apar topar ameliyata alınıyor. Maç sonunda sosyal medyadan futbolcunun sağlık durumunu merak eden ben ve benim gibi ilgililerin önüne gelen o malum 3 boyutlu tomografi  görüntüsü karşınızda.

Özellikle futbol gibi yüksek enerjili sporlarda görebildiğimiz bir travma olan  maksillofasiyal travmalar hakkında ne kadar bilgimiz var? Eğer kahveleriniz hazırsa yazının devamında gelin şimdi bunu inceleyelim. Keyifli okumalar.

Maksillofasiyal Travma Tanımı

Alt ve üst çeneyi de içeren yüz bölgesinin yaralanma ve kırıkları literatürde maksillofasiyal travma olarak adlandırılmaktadır^​1​. Maksillofasiyal iskeleti oluşturan yapılar üst, orta ve alt olarak üçe ayrılmaktadır. Üst 1/3’lük kısımda frontal kemik bulunurken, orta 1/3’lük kısımda maksilla, zigoma ve orbita bulunmaktadır. Alt 1/3’lük kısmı ise mandibula oluşturmaktadır^​2​. Bu spor travması  özellikle yüksek enerjili sporlarda müsabaka veya antrenman sırasında meydana gelmektedir^​3​. Yapılan çalışmalarda da  maksillofasiyal  kırıkların %5-18’inin sporla ilişkili olduğu gözlemlenmiştir^​4​. Yine bir sporcunun maksillofasiyal yaralanma geçirme olasılığı her sezon için %10 olarak saptanmıştır. Maksillofasiyal travmalar hakkında daha önce Yusuf Ali Altuncı hocamız tarafından sitemizde yayınlanan Maksillofasiyal Travma Yönetimi yazısına buradan ulaşarak konu hakkında daha kapsamlı bilgileri elde edebilirisiniz.

Travma Anatomisi

Maksillofasiyal bölge burnun her iki yanında ve gözlerin altında bulunan alan olan orta yüz bölgesidir. Bu bölge kemik yapı tarafından desteklenmektedir. Bu destek sistemi dişlerden kafa tabanına kadar uzanmaktadır ve koruduğu bölgeyi çevreleyen bir kafes yapısındadır. Bu yapı göz, oral kavite, nasal kavite ve paranasal sinüsleri çevreleyerek korumaktadır^​1​. 

Travma Mekanizması

Maksillofasiyal travmalar sporcuların yerle, bir ekipmanla ya da başka bir sporcuyla teması sonucunda gerçekleşebilmektedir. Temaslı sporlarda en sık neden başka bir sporcuyla çarpışma iken, temassız sporlarda yere çarpma en sık sebeptir^​5​.Travmanın oluşum mekanizmasına göre izole ya da çoğu zaman diğer travmalarla birlikte gerçekleşmektedir. Kısaca maksillofasiyal travmaların en sık görülme biçimleri aşağıdaki gibidir:

• Maksilla kırıkları: Genellikle zigoma, orbita ve mandibular kırıklar ile birlikte görülür^​2​.

• Zigoma kırıkları: Daha çok  izole zigomatik arkus kırığı  ya da tripod kırıkları şeklinde gerçekleşmektedir. Tripod kırıklarında zigomatik arkus kırığına ek olarak orbita ve maksillar kırıklar eşlik eder^​6​.

• Frontal ve Etmoid kırıklar:  Genellikle orbita ve kafa tabanı kırıkları ile birliktelik gösterir. Aynı zamanda intrakranial patolojiler eşlik edebilir^​7​.

Sık Görülen Spor Branşları

Her ülkede popüler olan spor türü, yaşa ve cinsiyete göre maksillofasiyal travmaların sıklığı farklılık gösterebilmektedir. İngiltere’de ragbi, kriket ve futbol, ABD’de beyzbol, İtalya’da futbol maksillofasiyal travmaların en sık sebebi olarak gösterilmektedir^​8​.

Anamnez ve Fizik Muayene

Maksillofasiyal travmada semptomlar ve klinik bulgular yaralanmanın yerine ve şiddetine göre değişiklik gösterir. Ağrı, şişlik ve morarma sık bulgulardır. Sporcularda fasiyal asimetri ve şekil bozukluğu görülebilir^​1​. Maksillofasiyal travması olan sporcularda öncelikle solunum ve bilinç durumunun değerlendirilmesi gerekmektedir. Bu yüzden dikkatli bir solunum muayenesi  ve nörolojik muayene yapılması şarttır . Travma sonrası ilerleyen günlerde ödem ve ekimoz belirginleşir. Travmatik bölgenin palpasyonu sonucunda krepitasyon alınabilir. Sonuçta fizik muayene ayrıntılı bir şekilde yapıldıktan sonra mutlaka mandibüler bütünlük ve eklem yapısı değerlendirilmelidir^​1​.

Görüntüleme

Maksillofasiyal travmalı hastaların değerlendirilmesinde radyolojik değerlendirme önemli bir yer tutmaktadır. Travmatik bölgenin karmaşık anatomik yapısı nedeniyle radyolojik değerlendirmede zaman zaman güçlükler yaşanabilir. Standart grafiler; Water grafisi, Caldwell grafisi, lateral burun grafisi, submentoverteks grafi ve panoramik grafiden oluşmaktadır^​9​. Bununla beraber  ek yaralanma, intrakranial ek patoloji ve eklem bütünlüğünün değerlendirilebilmesi nedeniyle Bilgisayarlı tomografi ile kesin tanı konulmaktadır. Yumuşak doku patolojileri için ise MRG incelemesi gerekmektedir. Maksilofasiyal travma sonrası gerçekleşebilen maksilla kırıkları, kırık hattının seviyesine göre Le-Fort sınıflaması kullanılarak tanımlanmaktadır^​10​. 

Le-Fort 1

Yüzen damak olarak ta bilinir. Maksilla alt kısmını diğer kısımlardan ayıran ve nazal septum alt kısmından geçen horizontal fraktürlerdir.

Le-Fort 2

Maksilla lateral duvarından başlayıp yukarı ve mediale doğru uzanan fraktürlerdir. Fraktür orbita medialinde ilerleyip nazofrontal bileşke seviyesinde orta hatta ulaşmaktadır.  Bu fraktürler karşı orbita mediali ve infraorbital rime ilerleyerek maksilla lateral duvarına kadar uzanır.

Le-Fort 3

Fraktür hattı lateral ve medial orbital duvarlar, nazofrontal bölge, nazal septum, posterior orbital taban ve sıklıkla zigomatik arkusları içerir. Bu maksillofasiyal kırığı diğer iki kırıktan ayıran en önemli özellik kraniyofasiyal ayrılmaya neden olmasıdır. 

Tedavi

Maksillofasiyal travmada tedavinin ilk aşamasında başın eleve edilmesi ve anti ödem tedavi olarak buz kompresyonu uygulanması gerekmektedir^​11​. Tedavide temel amaç fasiyal yükseklik, genişlik, derinlik ve projeksiyonun yeniden sağlanmasıdır. Günümüzde kullanılan tedavi yöntemleri kapalı redüksiyon, intermaksiller fiksasyon  ve tel kullanılarak yapılan osteosentezden oluşmaktadır. Literatürde ayrıca son dönemde kullanımı daha da artan mini plak-vida ile fiksasyon yöntemi de yer almaktadır^​12​.

Travma Rehabilitasyonu

Kapalı yada açık redüksiyon sonrası 10 gün içinde yumuşak doku genellikle iyileşmektedir. Ancak kanama riski 20 güne kadar devam edebilmektedir. Aynı zamanda operasyon sonrası kemik yapıdaki kallus oluşumu 40-50 günü bulabilmektedir^​13​.

Maksillofasiyal Travma Sonrası Sahalara Dönüş

Sporcular travma sonrası ortalama 20 gün sonra hafif egzersiz yapabilir. Bununla birlikte sporcu hafif egzersizlere başladıktan sonra yaklaşık 10 gün sonra tam kapasite çalışabilir ve daha sonra gerekirse yüz maskesi ile aktif spora dönebilir^​8​.

Özetle

Maksillofasiyal travmalar morbiditesi ve mortalitesi yüksek travmalardır. Sporcularda mortalite oranları çok yüksek olmasa da morbidite oranları yüksektir. Son yıllarda koruyucu önlemlerin artması ve hastaların yönetimindeki gelişmeler morbidite oranlarında önemli bir azalma sağlamıştır. Özellikle dikkat edilmesi gereken önemli nokta, vakamızdaki sporcuda da görüldüğü gibi çoğunluğunun  çoklu travmaya sahip olmasıdır. Sonuç olarak sporcularda multidisipliner yaklaşım oldukça önemlidir. Yazıma son verirken illüstrasyonlarıyla her daim destek olan MedArt’a teşekkür ederim.