İntörnlüğümüzün ortalarındayız. Bir gözümüz TUS’ta, bir gözümüz mecburide; takılıp gidiyoruz. Hani doktor çıktık çıkacağız ama içimizi de bir şeyler kemiriyor. Kendime bir dönüp bakıyorum. İlk gün baş yukarıda, kartal gibi çakmak çakmak gözler, jilet gibi kıyafetler ve müthiş bir özgüvenle “profesör” edasında geldiğim fakültemde, “Benden nasıl doktor olacak?!” düşüncesiyle boynu bükük, ürkek bakışlarla yürüdüğümü fark ediyorum. Üst dönemlerin, “Tıp fakültesine profesör olarak girilir, ‘Benden doktor olmaz!’ denildiğinde mezun olunur” dediğini hatırlamak yüreğime az da olsa su serpiyor. Demek ki işin doğası bu; cahil cesur oluyor, bilen korkuyor.

Acil Tıp rotasyonumuza sıra gelmiş. Acil Servisten içeri giriyoruz. Ortalık sakin gibi. Birden kapı açılıyor ve ambulans ekibi sedyeyle bir hasta getiriyor. Ben diyeyim unstabil, siz deyin mavi kod, o günkü bana sorarsanız “bir hayli kötü” görünüyor. Herkes bir anda arı gibi çalışmaya başlıyor. Bir rabarba, bir heyecan… Kalbimiz küt küt atıyor, kulaklarımız uğulduyor. On dakika sonra her şey tekrar sütliman oluyor. Hastanın hayatı kurtulmuş, ekip keyifle çayını içiyor.

Arkadaşlarla birbirimize bakıyoruz. “Acil Tıp güzelmiş yahu” diyoruz. Gözlerimiz parlıyor. Adrenalin kanımıza karışmış, Acil Tıp aklımıza takılmış bir kere. O ekipten belki 10 kişi bugün Türkiye’nin dört bir yanında Acil Tıp uzmanı olarak görev yapıyor. 

Peki herkesin kritik hastadan korktuğu bir dünyada sürekli kritik ve ayrışmamış hasta bakmaya talip olmak için ne lazım? Bir parça delilik gerektiği doğru, ama ondan daha önemlisi “bilmek” lazım. Hatta sadece bilmek değil; bilgiyi en yoğun, stresli, yorgun anda bile uygulayabilecek kadar içselleştirmek lazım. Bunun ise tek bir yolu var: İyi kaynağı, çok okumak ve çok uygulamak.

Hemen Acil Tıp asistan hekimlerine koşuyoruz: “Abi/abla” diyoruz. “Nasıl yapıyorsunuz? Hangi kitapları okuyorsunuz? Biz de okuyalım. Malum yarın bir ilçe hastanesinde tek doktor olarak çalışmamız gerekecek. Bizim de bilmemiz lazım.”

“Bak şimdi dostum” diyorlar. 

Twitter’a Soralım…

Dan Sanberg’in söylediği gibi; “Acil Tıp, bütün uzmanlık alanlarının en ilginç 15’er dakikasıdır”. Gerçekten de yeni mezun bir hekime bir tane kitap önerecek olsaydık, bunun bir Acil Tıp kitabı olması herhalde en mantıklısı olurdu. Peki hangi kitap?

Geçtiğimiz günlerde Twitter alemine Türkçe ve İngilizce olarak bu soruyu sordum. Gelen cevaplar, hem acil tıp kaynaklarının çeşitliliğini, hem de temel kaynak kitapların önemini bir kere daha gösterdi. 

Justin Hensley, “İnternetten okuruz” cümlesinin yanlışlığını ve günceli takip etmenin önemini şöyle hatırlattı: “Bunun tek bir doğru cevabı olduğundan emin değilim. Ama dürüst olmak gerekirse, en son baskıya sahip olanı öneririm, çünkü güncele en yakın olan o olacaktır. Temel bilgiler bir kaynaktan okunmalıdır, #FOAMed’den değil. Tabanı olmayan bir piramit inşa edemezsiniz.”

Shehni Nadeem ise şöyle söyledi:

“BİRİNİ seçmek zor. Neden mi?

1) Ders kitapları bilgi temelini oluşturmak için kritiktir ancak güncel olmalıdır.

2) Her ders kitabının okuması biraz farklıdır. Öğrenciyi her birini denemeye ve hangisinin kendisi için en uygun olduğunu görmeye teşvik ederdim (öğrenciyken böyle yaptım)”

“Bana” veya “x kişisine” göre en iyilerin sıralanmasından çok, kitaplarla ilgili genel bilgiler vererek tercihi okuyucuya bırakmak harika bir fikir değil mi?

İsterseniz biz de böyle yapalım.

Bu yazıda yer vereceğimiz kitapları boyutlarına göre iki ayrı grupta inceleyeceğiz. Kitaplara ait örnek sayfa görüntülerine de yer vererek, sayfaların görünüşü hakkında fikir sahibi olabilmenizi sağlayabilmeye çalışacağız.

EL VE CEP KİTAPLARI

Elinde büyük bir kaynak kitapla hastanın başında dikilen bir hekim göremezsiniz. Hatta çoğu kaynak kitap, çantanıza atıp gittiğiniz her yere götürmeye bile müsait değil (Sırtınızın da canı var). El ve cep kitapları bu probleme çözüm olmak için geliştirilmiş. İngilizce TL;DR (Too long, didn’t read), Türkçesiyle “Kısa kes, Aydın havası olsun” diyecekler için birebir olan bu kitapların ufak olanları “cep kitabı”, büyük olanları ise “el kitabı” olarak adlandırılıyorlar. Harika… Ama anlatılan konuları daha önce geniş bir kaynaktan okumadıysanız, “yalnızca” el kitaplarının yeterli gelmeyebileceğini unutmayın (Cep kitaplarını ise düşünmeyin bile). Temel okumayı yaptıktan sonra bu kitaplara geçmek en doğrusu. Yoksa hepimizin Tarascon’u ilk açışımızda olduğu gibi uzun uzun sayfalara bakar ve Sanskritçe mi, Urdu dili mi olduğunu anlamaya çalışırsınız.

Oxford Handbook of Emergency Medicine

5. baskısı geçtiğimiz günlerde piyasaya çıkan Oxford Handbook of Emergency Medicine; tıp öğrencisi, paramedik ve hekimlere yönelik olarak hazırlanan bir başlangıç kitabı hüviyeti taşıyor. El kitabı boyutlarındaki eser yine de tam 800 sayfa ve yaşamı tehdit eden acillerden KBB’ye, analjeziden toksikolojiye bir çok konuda temel bilgiler içeriyor. Kitabın 4. baskısı 2012’de piyasaya çıkmış ve “Oxford Acil Tıp El Kitabı” adıyla Türkçe’ye de çevirilmişti. Acil Tıp profesörü Richard Body de bu kitabı başlangıç kitabı olarak okuyucularımıza tavsiye ediyor. 

Dahili – Cerrahi – Adli Aciller El Kitabı

560 sayfalık bu orijinal Türkçe kitabın 4. baskısı, 2018’de yayınlanan 3. baskının tıpkıbasımı olarak 2019 yılında yayınlandı. Konuları orta yoğunlukta işleyen yapısıyla, özellikle mesleğe yeni başlayacaklara çok yardımcı olabilecek şekilde hazırlanmış. Birçok intörn hekim ve yeni mezun tarafından öneriliyor. 

A-Cep (Acil Tıp Cep kitabı)

Prof. Dr. Zeynep Kekeç hocamızın A-Cep kitabı, 2020 yılında güncellenen 3.Basımı ile yayında. Acil şartlarında hızlı ve seri tanı ve tedavinin yapılmasına yönelik olarak hazırlanan 685 sayfalık kitap, bir cep kitabından bekleyebileceğiniz ne varsa veriyor.

Emergency Medicine Secrets

Emergency Medicine Secrets, birçok kaynak kitaptan farklı olarak her konuyu soru cevaplar halinde işliyor. Mesela Pnömoni bölümüne baktığınızda, “Neden Pnömoni hakkında bilgi edinmeliyim?”, “Pulmoner enfeksiyon nasıl gelişir?”, “Tipik ve Atipik pnömoninin prezantasyonları arasında ne gibi farklar vardır?” gibi çeşitli sorulara ve cevaplarına ulaşabiliyorsunuz. Bu yönüyle gerçekten yarar sağlayabilecek kitap 768 sayfa.

Avoiding Common Errors in the Emergency Department

FOAMed dünyasının yakından tanıdığı isimlerden Amal Mattu ve ark.’nın bu eseri; sohbet tadında, okunması kolay bir tarzla acil tıp pratiğinde yaygın olarak yapılan 365 hatayı tartışıyor ve bu tuzaklardan kaçınmak için pratik, hatırlaması kolay ipuçları sunuyor. Bölümlerin kısa ve anlaşılır olması, nöbet şartlarında bile kolayca okumaya imkan tanıyor. 2017’de yayınlanan 2. baskısı toplam 1080 sayfa.

EM Fundamentals: The Essential Handbook for Emergency Medicine Residents

EMRA (Acil Tıp Asistan Birliği) tarafından Acil Tıp asistanlarına yönelik olarak hazırlanan bu cep kılavuzu, acil servis nöbetlerinizde yanınızda bulundurabileceğiniz ideal kitaplardan biri. 366 sayfada, acil serviste yaygın olarak karşılaşılabilecek durumları anlaşılır bir dille ve gereken vurguları kaçırmadan özetliyor. Kitabın Türkçe baskısı, “EMRA Acil Tıbbın Temelleri” adıyla 2018 yılında yayınlanmıştı.

Tarascon Erişkin Acil Cep Kitabı

Tarascon ile tanışmayan bir acilci olduğunu sanmıyorum. Birçok Acil Tıp Kliniğinin hastabaşı vizitlerinde Tarascon’u yanında olmayanın kınandığını biliyoruz. 240 sayfalık bu cep kitabına ne kadar çok şeyin sığmış olduğuna her defasında hayret eden biri olarak, “Bu kitapta temel acil tıp konularında aradığınızı bulamadıysanız, bir daha bakın, kesin vardır” diyorum. Pediatrik Acillerden Ortopediye kadar bir seri halinde kitapları yayınlanan Tarascon’un özellikle Erişkin Acil ve Medikal İşlemler cep kitaplarını öneririm. Karakter boyutları; geniş satır aralıklı, büyük karakter boyutlu metinleri okumayı sevenlerin tadını kaçırabilir; ama hem çok bilgi olsun, hem küçük olsun, hem de harfler büyük olsun olmuyor. Daha önce 2012 ve 2018’de iki kere Türkçe’ye kazandırılan eserin yeni baskısının, 2021’de yayınlanması planlanıyor.

Tarascon Erişkin Acil Cep Kitabı 2012 ve 2018 baskıları. Resimdeki kişi Acilci mi, yoksa hasta mı daima tartışma konusudur.

Tintinalli’s Emergency Medicine Manual

İçinde Tintinalli’nin olmadığı bir Acil Tıp listesi olur mu? Büyük-küçük-ortanca boyutlarıyla karşımıza çıkan Tintinalli Acil Tıp kitaplarının, el kitabı boyutlarındaki versiyonu daha önce Türkçe’ye de Tintinalli’nin Acil Tıp El Kitabı adıyla çevrilmişti. Kolay okunan, bol resim, tablo, grafik içeren yapısıyla okuyanı yarı yolda bırakmayacak bu kitabın son versiyonu 2017’de yayınlanan 8. baskısı. Palyatif Bakıma kadar bir Acil hekiminin ihtiyaç duyacağı her konuyu içeriyor. Son baskının önsözü, Acil Tıbbın nereden nereye geldiğine de güzel bir örnek oluşturuyor.

BÜYÜK KİTAPLAR

Alanında “eksik bir şey” bırakmaması beklenebilecek büyük kaynak kitaplar sıklıkla ciddi bir hacme ve uzun bir yazar listesine sahip oluyorlar. Kütüphanenizde bulunacak, yıllar içinde zaman zaman açıp okuyabileceğiniz bu eserler bir tıp öğrencisi veya yeni mezun hekim için büyük olabilirler. Ancak bir ders hazırlamak veya bir konuyu derinlemesine öğrenmek gerekecekse, adres belli.

Adams Emergency Medicine: Clinical Essentials

Sadece ağırlığı bile 5 kiloya yaklaşan 1888 sayfalık bu “külliyat”, görsel açıdan zengin, kolay anlaşılabilir bir dille ihtiyaç duyacağınız her konuda geniş bilgi veriyor. Dr. Ali Kemal Yıldız’ın ifadesiyle, “Rosen ve Tintinalli üniversite ise, Adams EAH”. İkinci orijinal baskısının 2012 tarihli olması dezavantajı. Elsevier, Adams Emergency Medicine Review adıyla kitabı online olarak (ücreti karşılığında) paylaşıyor. Ancak o bile 2015’te yayınlanmış.

Clinical Emergency Medicine 

Son baskısı 2014’te yayınlanan Lange Clinical Emergency Medicine, 400 sayfada 98 değişik şikayet ve durumun tanı ve tedavisine yönelik bilgiler içeriyor. Her bölüm Temel Noktalarla başlıyor. Ardından Giriş, Klinik Prezantasyon (Hikaye ve Fizik Muayene), Tanısal Çalışmalar, Tıbbi Karar Verme, Tedavi ve Taburculuk ve Okuma Önerileri ile devam ediyor. Basım tarihi dezavantajı. 

Tüm Yönleriyle Acil Tıp

Sayın Prof. Dr. Zeynep Kekeç hocamızın editörlüğünde hazırlanan ve acil tıbbı tüm yönleriyle inceleyen eser 2013 yılında 1320 sayfalık genişletilmiş 3. baskısını yapmıştı.

Kritik Çocuk Hasta Algoritmaları

Daha mürekkebi kurumayan bu kitap, 912 sayfada kritik çocuk bakımına dair incelikleri paylaşıyor. Algoritmalar, tablo, şekil ve resimlerle de desteklenerek öğrenim kolaylaştırılmış. Kitapla ilgili paylaşmadan edemeyeceğim şöyle hoş bir durum da yaşadık: ABD’de görev yapan Pediatrik Yoğun Bakım uzmanı Prof. Dr. Yonca Bulut bu kitabı önerdiğinde, örnek sayfa rica ettim. Kendisi kitabın yeni basıldığını, henüz eline ulaşmadığını belirterek, tweet ile Türkiye’de görev yapan pediatri hocalarını haberdar etti. Prof. Dr. Ener Çağrı Dinleyici’nin çabası ile sadece birkaç dakika içinde kitabın örnek sayfalarına ulaştık. İşte #FOAMed’in gücü…

Diagnosis and Management Emergency Medicine 

Mike Cadogan imzalı eserin 7. baskısı Tanı ve Yönetim Acil Tıp adıyla Dr. Gökhan Aksel ve Dr. Serkan Emre Eroğlu hocalar tarafından Türkçe’ye kazandırıldı. 556 sayfalık eser, pratik olmasının yanı sıra, oldukça kapsayıcı bir içeriğe sahip. Yakın gelecekte 8. baskının Türkçe’si de gelir mi? Kim bilir. 🙂

First Aid for the Emergency Medicine Boards

Amerikan Acil Tıp Kurulu’nun düzenlediği Acil Tıp Yeterlilik Sınavı’na hazırlanmak isteyenler için yayınlanan bu kitap, sayfa kenarlarındaki hatırlatıcı kutular, notlar, kısaltmalar ile sınav öncesi tekrar yapmak isteyenler için harika bir seçenek sunuyor. Yaklaşık 1000 sayfalık kitapta her konu Semptomlar, Tanı, Tedavi gibi alt başlıklarda kısa kısa anlatılıyor. Kitap 2016’da “Acil Tıp Yeterlilik Sınavı First Aid” adıyla Türkçeye çevirildi.

CURRENT Medical Diagnosis and Treatment

Bu kitap bir İç Hastalıkları kitabı sayılabilir. Ancak geriatri, koruyucu hekimlik ve palyatif bakım gibi İç Hastalıkları yandallarının yanı sıra; jinekoloji ve obstetrik, dermatoloji, oftalmoloji, nöroloji, psikiyatri, enfeksiyon hastalıkları gibi tüm dahili tıp disiplinlerinin ayrıntılı incelemesini sunuyor. 1000’den fazla hastalığın tanı ve tedavisinin yer aldığı kitap, yaklaşık 2000 sayfa ve HER YIL yenilenmesi nedeniyle güncelliğini yitirmiyor.

Rosen & Barkin’s 5-Minute Emergency Medicine Consult

Bu kitapta her konu üçe bölünmüş 2’şer sayfa halinde özetleniyor. Her konunun Giriş, Tanı, Tedavi, Takip, İpuçları, Okuma, ICD Kodları bölümlerinde sistematik bir şekilde anlatıldığı eserin son baskısı 1256 sayfa olarak 2019’da yapıldı. Kitap 2016’da Rosen ve Barkin’in 5-Dakika Acil Tıp Rehberi adıyla Türkçeye kazandırılmıştı.

Rosen’s Emergency Medicine: Concepts and Clinical Practice

Cemiyet hayatında “Rosen”, “Rosen’s” gibi isimlerle anılan bu kitap alanımızın markalarından olma özelliği taşıyor. İngilizcesi tam 2688 sayfa… Dile kolay, günde 10 sayfa okusanız bile 9 ayda ancak bitiyor. Türkçesi de geçtiğimiz yıl 2 cilt olarak yayınlandı. Boyutu itibariyle Acil Tıbbı meslek edinmeyi düşünmeyen meslektaşlarımız için uygunluğu tartışılabilir, ancak Rosen’ın içinde bulunmadığı bir liste yapmayı da hiçbir Acilci’nin yüreği kaldırmaz. 

Tintinalli’s Emergency Medicine

Dünya genelinde en çok satan Acil Tıp kitabı olduğunu söylemek yeterli olur sanırım. Klinik içi eğitimlerden sertifika sınavlarına kadar Acil Tıbbın yaşandığı her neresi varsa, Tintinalli’nin sözü senettir. Çok kısa bir süre önce yayınlanan 9. baskısı 2160 sayfa. Hastane öncesi bakım, afete hazırlık ve resüsitasyon tekniklerinden; yetişkinlerde, çocuklarda ve yenidoğanlarda acil tedavi gerektiren tüm önemli tıbbi, travmatik ve çevresel koşullara kadar aklınıza gelebilecek her konuyu bu kitapta bulabilirsiniz. Arada bir, “Kitabın dahili tarafı ağır basıyor. Zaten Judith Tintinalli de dahiliyeciymiş” dedikodusu yapılsa da, bunun Rosen lobisinin bir oyunu olduğu bilinmektedir ☺.

Orijinal versiyonun çevirisi “Tintinalli Acil Tıp: Kapsamlı Bir Çalışma Kılavuzu” adıyla yayınlanmış, 725 sayfalık tam kitap boyutlarındaki özet versiyonu ise “Tintinalli Acil Tıp – Bilinmesi Gerekenler” adıyla Türkçeye kazandırılmıştır.

Son

Antartika’ya “ekip doktoru” olarak gideceğinizi varsayın. 3 ay boyunca dış dünyadan tamamen izole şekilde kalacaksınız. Ne bir uçak gelebilecek, ne de bir gemi yardım getirecek. Yanınızda mutlaka olması gereken kitap, hangi alanın kitabı olurdu? Bana göre bu sorunun cevabı her hekim için tartışmasız Acil Tıp.

Uzmanlığımızın doğası gereği, her kaynak kitap bir ucundan Acilci’ye yardımcı olacaktır şüphesiz. İyi bir cildiye veya iyi bir KBB kitabını elinize alsanız mutlaka yararlanırsınız. Zaten en kapsamlı Acil Tıp kaynak kitapları bile, her şeyi, örneğin iyi düzeyde EKG öğrenmenizi veya girişimsel işlemleri tam manasıyla kavramanızı, sağlayamaz. Bunlara özel yazılmış yine binlerce sayfalık kaynak kitaplara başvurmalısınız.

Bu nedenle bu yazıdaki amacımız, Acil Tıbbı bir bütün olarak inceleyen kitaplardan bir demet sunmaktı. Yüzlerce kaynak kitap arasından seçim yaparken, Twitter #FOAMed dünyasının muhteşem desteğini aldık. Yukarıdaki fotoğrafların çoğu, aşağıda adı geçen hekimler tarafından sağlandı. Kendilerine çok teşekkür ediyorum.

Bilgi bir çiçek bahçesi ise, kaynak kitaplar “usta” arıların o çiçekleri dolaşa dolaşa hazırladıkları bal petekleridir. Binlerce çiçeği tek tek gezip, iyisini kötüsünü ayırt etmeye çalışmaktansa; temeli bu “bal petekleri” üzerine kurup yeni bahçelere yelken açmak en mantıklısı olacaktır.

Ne demişti Justin Hensley? “Tabanı olmayan bir piramit inşa edemezsiniz.“

Aynen öyle.

Yazıdaki katkılarından dolayı aşağıdaki isimlere teşekkür ederiz (alfabetik sıra):

We would like to thank the following names for their contributions to this article (alphabetical order):

Ali Kemal Yıldız, Arif Alper Çevik, Ayhan Özhasenekler, Barış Murat Ayvacı, Berika Kavaz Kuru, Bora Çekmen, Burak Özkan, Cem Turam, Ener Çağrı Dinleyici, Fatih Beşer, Gizem Altınsoy, Göksu Afacan Öztürk, Haldun Akoğlu, İbrahim Varol, Justin Hensley, Mehmet Çulha, Mike Cadogan, Nevrez Koylan, Nurettin Özgür Doğan, Oğuzhan Aytepe, Onurcan Kaya, Richard Body, Salahi Engin, Shehni Nadeem, Yonca Bulut, Yusuf Ali Altuncı, Zeynep Kekeç

Çıkar Çatışması: Yazı içeriğinde ve bağlantılarında bahsi geçen eser sahibi ve firmalardan mali veya başka türlü hiçbir destek alınmamıştır ve yazıyı etkilediği düşünülebilecek hiçbir ilişki yoktur.