İrritabl-huzursuz bağırsak sendromu (IBS), en sık teşhis edilen gastrointestinal durumdur.^​1​ İngiltere’de yapılan 10 yıllık bir çalışmada her 5 kişiden birinde IBS ile uyumlu semptomlar bildirilmiştir.^​2​ IBS; bu tür semptomlara neden olacak başka bir hastalığın yokluğunda, ishal ya da kabızlık gibi değişen bağırsak alışkanlıkları ile karın ağrısı veya rahatsızlığının varlığı ile tanımlanan semptom temelli bir durumdur. Kadınlarda daha yaygın olarak karın ağrısı ve kabızlık bildirilirken, erkeklerde daha yaygın olarak ishali bildirilmiştir.^​3​ Prevalansın ise yaşla birlikte azaldığı görülmektedir.

Kuzey Amerika’da, IBS’nin nüfus prevalansı yaklaşık %12’dir. IBS en yaygın olarak Güney Amerika’da (%21,0) ve en az Güneydoğu Asya’da görülür (%7,0).^​4​ Amerika Birleşik Devletleri, Kanada ve İsrail’de IBS semptomları kadınlarda erkeklere göre 1,5 ila 2 kat daha yaygınken, Asya’da daha fazla parite var gibi görünmektedir. Ülkemizde İzmir, Diyarbakır, Sivas ve Elazığ’da yapılan çalışmalarda ise IBS prevalansı %6.2 ile %19.1 arasında değiştiği bildirilmiştir.^​5,6​

Tanım

Roma IV kriterlerine göre; İrritabl barsak sendromu (IBS), son üç ayda ortalama haftada en az bir gün, belirtilen semptomlardan iki veya daha fazlasıyla birlikte tekrarlayan karın ağrısı olarak tanımlanır.^​7​ Bu semptomlar;

• defakasyon ile ilişkili (sonrasında rahatlama),
• dışkılama sıklığında değişiklik
• dışkının biçimindeki/görünüşündeki bir değişiklik

IBS’nin alt tipleri şu şekilde tanımlanmıştır:^​8​

1. Baskın kabızlık ile IBS (IBS-C) – Hasta, anormal bağırsak hareketlerinin genellikle kabızlık olduğunu bildirir (BSFS’de tip 1 ve 2)
2. Baskın ishalli IBS (IBS-D) – Hasta, anormal bağırsak hareketlerinin genellikle ishal olduğunu bildirir (BSFS’de tip 6 ve 7)
3. Karışık bağırsak alışkanlıklarına sahip IBS (IBS-M) – Hasta, anormal bağırsak hareketlerinin genellikle hem kabızlık hem de ishal olduğunu bildirir (tüm anormal bağırsak hareketlerinin dörtte birinden fazlası kabızlık ve dörtte birinden fazlası ishaldir)
4. Sınıflandırılmamış IBS – IBS için tanı kriterlerini karşılayan ancak diğer üç alt tipten birine doğru bir şekilde kategorize edilemeyen hastalar.

Klinik

IBS, kronik karın ağrısı ve değişken bağırsak alışkanlıkları ile süren bir sendromdur.^​9​ Karın ağrısı çoğunluklar değişken yoğunlukta, yerlerde ve alevlenmelerle gelir. Karın ağrısı bazı hastalarda dışkılama ile hafiflerken, bazılarında artabilir.^​9,10​ Yeme-içme, duygusal stres ağrıyı şiddetlendirebilir. İshal hafif-orta şiddette ve gevşek dışkı ile karakterizedir. Hareketlenme sıklıkla sabah saatlerinde ve yemeklerden sonra ortaya çıkar. Hastalarda kramp şeklinde karın ağrısı ve tenesmus izlenir. Kabız hastalarda da tenesmus yaygındır. Dışkı sert ve küçük silindirler şeklindedir.

Tanı araçları

IBS tanısı için belirli bir laboratuvar testi yoktur. Yapılan testlerin amacı alternatif tanıları dışlamaktır. Tam kan sayımı dışında hastalardan çölyak hastalığı için serolojik testler; enfeksiyon ya da giardia için gaita tahlili istenebilir.^​11​ Ayrıca yaşa uygun olarak kolorektal kanseri ya da iltihabi bağırsak hastalıklarını dışlamak için kolonoskopi önerilebilir. Kabızlık ya da şiddetli karın ağrısı tarifleyen hastalarda batın görüntülemesi istenebilir.

Tedavi

Günlük yaşam kalitesini bozmayan ve aralıklı semptomları olan hastalarda öncelikle yaşam tarzı değişikliği ve diyet uygulanırken ilerlemiş ve yaşam kalitesini bozan olgularda farmakolojik tedaviler tercih edilir.

Non-farmakolojik tedavi

1. Hasta öncelikle hastalığı hakkında bilgilendirilmelidir. Malignite riskini arttırmasa dahi bu hastalığın kronik bir hastalık olduğu bilincine varmalı ve tedavi sürecinde istikrar sağlamalıdır.^​12​
2. Hasta diyetine mutlaka dikkat etmelidir. Genel olarak gaz yapan gıdalardan uzak durmak, hatta bazı vakalarda diyetten laktozu çıkarmak yardımcı olabilir. Geleneksel bir IBS diyetinde; düzenli yemek düzeni, büyük öğünlerden kaçınma, yağ, çözünmeyen lifler, lahana ve soğan, kafein ve fasulye gibi gaz üreten gıdaların azaltılmış alımı sağlanır. Ayrıca bazı çalışmalarda fermente edilebilir oligo-, di- ve monosakkaritler ve polioller açısından düşük bir diyet olan FODMAP’ler diyetinin de semptomları azaltmada faydalı olduğu gösterilmiştir.^​13​
3. Düşük bir FODMAP diyeti, yalnızca gaz üreten gıdalardan kaçınılmasını gerektiren bir diyette dışlanmayacak çok sayıda yüksek FODMAP gıdasının (örn. bal, yüksek fruktozlu mısır şurubu, elma, armut, mango, kiraz gibi fruktoz içeren veya buğday dahil oligosakkaritler dahil) ortadan kaldırılmasını içerir. Düşük FODMAP diyet ; gereksiz aşırı kısıtlamalardan kaçınmak ve besin açısından zengin bir diyet yapabilmek için mutlaka eğitimli bir diyetisyen tarafından sağlanmalıdır.^​14​
4. Gaz üretimini arttıran fasulye, soğan, kereviz, havuç, kuru üzüm, muz, kayısı, kuru erik, brüksel lahanası, buğday tohumu, çubuk kraker ve simit gibi gıdaların dışında; hastaların alkol ve kafein alımını da kısıtlaması gerekmektedir.^​15​
5. Laktoz intoleransı olduğu bilinen hastalar laktoz kısıtlı bir diyete tabi tutulmalıdır. Bunun dışında, gaz üreten gıdaların dışlanmasına rağmen inatçı karın şişkinliğinden şikayet eden hastalarda laktoz içermeyen bir diyetin ampirik olarak denenebilir.
6. Glutenin IBS-D’li hastalarda barsak bariyer fonksiyonlarını değiştirdiği gösterilmiştir. ^​16​
7. Lifli beslenme her ne kadar sağlık açısından yararlı olsa da, IBS’li hastalarda mutlaka çözünür lif tercih edilmelidir.^​17​
8. Egzersizin genel sağlık yararları açısından potansiyelinin yanı sıra IBS semptomları açısından da bir faydalı olabileceği için; IBS hastalarına fiziksel aktivite önerilmelidir.^​18​ 

Farmakolojik tedavi

IBS-C/Kabız hastalarda;

1. Diyet ile düzelme sağlamayan hastalarda ozmotik laksatifler (polietilen glikol-PEG,laktuloz vb) denenebilir. Bunlara rağmen inatçı kabızlığı olan hastalara Lubiproston önerilebilir. Lubiproston; lokal etkili bir klorür kanalı aktivatörüdür, IBS-C için onaylanmış doz günde iki kez 8 mikrogramdır.
2. Ozmotik laksatiflere rağmen inatçı kabızlıkta denenebilecek bir diğer ilaç grubu guanilat siklaz agonistleridir. Linaklotide ve plekanatide , bağırsak sıvısının salgılanmasını ve geçişini uyaran guanilat siklaz agonistleridir.^​19,20​
3. Serotonin reseptör agonistleri nörotransmiterlerin salınmasını uyarır ve kolonik motiliteyi arttırır.^​21​ Ancak konu ile ilgili yeterince çalışma bulunmamaktadır.

IBS-D/İshal hastalarda;

1. İshal şikayeti olan hastalarda birinci basamak tedavi olarak Antidiyaretik ajanlar önerilir. IBS-D olan hastalarda, antidiyaretik olarak loperamid dozu, yemekten 45 dakika önce 2 mg’dır. Antidiyaretik ajanlar peristaltizmi inhibe edip, geçiş süresini uzatır ve dışkı hacmini azaltır. Bununla birlikte loperamid, IBS-C hastalarında kullanılmamalıdır. Dönüşümlü diyare ve kabızlığı olan hastalarda ihtiyaç duyulduğunda maksimum 16mg/doz olarak kullanılmalıdır.^​22,23​
2. Antidiyaretik tedaviye rağmen şikayetleri devam eden hastada safra asidi bağlayıcılarını (örn. kolestiramin , kolestipol , kolesevelam) kullanılabilir. IBS-D’li hastalarda safra asidi bağlayıcılarının kullanımının gerekçesi, fonksiyonel ishali ve IBS-D’si olan hastaların yüzde 50’ye varan oranda safra asidi malabsorpsiyonuna sahip olmasıdır.^​24,25​ Bununla birlikte, kullanımları tartışmalıdır ve şişkinlik karın, ağrısı gibi semptomlara karşı etkisizdir.^​26​
3. Tedavilere rağmen devam eden durumlarda bir serotonin reseptör antagonisti olan Alosetron , semptomları altı aydır devam eden ve şiddetli diyarenin baskın olduğu IBS’nin tedavisi için uygulanabilir. Alosetron, gastrointestinal sistemden visseral afferent aktiviteyi modüle ederek kolonik motiliteyi ve sekresyonu azaltır ve karın ağrısını iyileştirebilir.^​27​
4. Ondansetron, alosetron’a alternatif olarak kullanılabilir. Yapılan çalışmalarda dışkılama alışkanlığına etkisi olduğu gösterilmiştir; ancak karın ağrısı gibi semptomlar üzerinde etkisizdir.^​28​

Karın ağrısı ve şişkinlik olan hastalarda;

1. Antispazmodikler, IBS’li hastalarda karın ağrısı semptomlarında kısa süreli rahatlama sağlasa da, uzun süreli etkinlikleri kanıtlanmamıştır.^​29​
2. Antidepresanlar, ruh halini tedavi etmeden bağımsız olarak analjezik etki gösterirler. Trisiklik antidepresanlar (TCA’lar), antikolinerjik özellikleri sebebiyle bağırsak geçiş süresini yavaşlatarak diyarenin baskın olduğu IBS’de fayda sağlayabilir^​30​, ancak kabızlıkla giden formda dikkatli kullanılmalıdır.^​31​
3. Kabızlığı olmayan ve şişkinlik şikayeti baskın olan hastalarda antibiyoterapi denenebilir. Yapılan bir meta-analizde rifaximin’in semptomları azaltmada, plaseboya karşı üstünlüğü gösterilmiştir.^​32​

IBS’de İkaz İşaretleri

Hasta, tanılı bir IBS hastası olsa dahi aşağıdaki durumlarda tekrar endoskopik değerlendirme ihtiyacı olabilir.^​23​ Bu işaretleri gözden kaçırmamak için iyi bir anamnez ve kapsamlı bir fizik muayene şarttır.

• Artan rektal kanama ya da melena
• Sebebi bilinmeyen kilo kaybı
• İlerleyen karın ağrısı
• Açıklanamayan demir eksikliği anemisi
• Gece semptomları
• Ailede; kolorektal kanser, inflamatuar barsak hastalığı veya çölyak hastalığı dahil olmak üzere seçilmiş organik hastalıkların öyküsü

Son Söz

Huzursuz bağırsak sendromu(IBS); fibromiyalji, kronik yorgunluk sendromu, gastroözofageal reflü , fonksiyonel dispepsi dışında majör depresyon, anksiyete ve somatizasyon gibi psikiyatrik bozukluklar gibi diğer durumlarla da ilişkilidir. Günlük hayatı etkileyen ve kronik bir durum olan sendrom ülkemizde de sıklıkla görülmektedir. Acil servislere sık başvuru şikayetlerinden biri olan karın ağrıları değerlendirilirken; tanıya giderken IBS’nin akılda tutulması faydalı olacaktır.