Giriş

Yaşamsal bulgular acil serviste veya yoğun bakımdaki kritik hastaları belirlemede en önemli göstergelerdir ve vücut kompansasyon mekanizmaları yetersiz kaldığı zaman değişmeye başlar. Bu mekanizmaların devreye girmesinden önce bozulmaya başlayan doku perfüzyonunun durumunu hızlı, non- invaziv bir şekilde belirlemeyi amaçlayan yöntemler (brakial indeks, torasik impedans gibi) üzerinde çalışmalar yapılmaktadır. Bu nedenle doku perfüzyon durumunun hızlıca değerlendirilmesi; acil ve kritik hastaları öngörmede yön göstericidir.

Günümüzde yüksek enerjili travma, şok, sepsis gibi mortalitesi yüksek durumların prognoz tahmininde “Şok İndeksi (Şİ)” kullanılmaktadır. Şİ’nin prognoz tahmininde yalnızca sistolik kan basıncı (SKB) ya da yalnızca nabız ölçümüne üstün bulunduğu birçok çalışmada gösterilmiştir^​1​. Şİ hesaplarken hastanın diyastolik kan basıncının (DKB) hesaba katılmaması bir noksanlık olarak değerlendirilmiş ve “Modifiye Şİ” geliştirilmiştir. Daha sonra yaşlı hastaların komorbiditeleri ve kullandığı ilaçlar nedeniyle nabız ve kan basıncı değerlerini etkilediği öne sürülerek “Yaş Şİ” tanımlanmıştır.

Girişte bahsettiğimiz bu şok indekslerini genel bir bakış olarak ele alacağız.

Şok İndeksi(Şİ)

Şİ, kalp atım hızının SKB’ye bölünmesiyle elde edilir. Sağlıklı erişkin bireylerde normal değerleri 0,5-0,7’dir ve hemodinamik stabiliteyi gösterir^​2​.

Travma, sepsis, kanama gibi sol ventrikül (LV) atım hacminin azaldığı durumlarda artmaktadır^​3​. Tedaviye rağmen Şİ’nin yüksek seyretmesi LV fonksiyonunun kötü olduğunu göstermektedir. LV iş yükü, LV preload, afterload, diyastolik kompliyans ve sistolik kontraktilitesinden etkilenmekte olup bu faktörlerden herhangi birinde ya da birkaçında kötüleşme olması Şİ’nin artmasına katkıda bulunmaktadır^​4​.

1994’de, Rady ve arkadaşları, Şİ ≥ 0,9 olan hastaları triyajda kritik hasta olarak değerlendirmişler. Bu grupta hastane yatış oranlarının ve yoğun bakım gereksinimlerinin daha yüksek olduğunu göstermiştir^​4​.

Acil servise başvuran kritik hastalıkların erken tanınması ve değerlendirilmesinde, Şİ’nin önemli bir belirteç olabileceği gösterilmiştir. Ayrıca klinik izlem esnasında, resüsitasyon sırasında ve sonrasında yol gösterici olabileceğini göstermektedir^​4​.

Modifiye Şok İndeksi

Şİ hesaplanırken sadece SKB kullanılır, ancak hastanın klinik ciddiyetini belirlerlemede DKB da yadsınamaz bir önemi vardır. Liu ve arkadaşları, her hastalık grubundan hastaların AS’ye başvurduğunu belirterek SKB’ye ek olarak DKB’nin de kullanılmasının, bu hastaların ciddiyetinin tahmininde hayati önemi olduğunu bildirdiler. Bu nedenle DKB’nin de dahil edildiği ve kalp atım hızının, ortalama arteriyel basınca (OAB) bölünmesiyle elde edilen modifiye şok indeksi (MŞİ) geliştirmişlerdir^​5​.

OAB= ((DKB×2) + SKB)/3

MŞİ=    Nabız / OAB

OAB değeri doku perfüzyonunun en iyi göstergelerinden biri olup, MŞİ’yi hesaplarken OAB’nin kullanılması, MŞİ’yi daha anlamlı kılmakta ve mortalite tahmininde daha etkili bir belirteç yapmaktadır.

Son yıllarda yapılan pek çok çalışmada, MŞİ’nin Şİ’ye kıyasla AS şartlarında kullanılmasının prognoz tayininde daha uygun olduğu bildirilmiştir. MŞİ, acil servis hastalarının kan basıncı ve nabız hızına göre mortalitelerinin erken dönemde fark edilmesinde çok daha kullanışlı bir belirteçtir. Singh ve arkadaşlarının yaptığı retrospektif bir çalışmada, DKB’nin de hastaların klinik durum ciddiyetinin bir göstergesi olarak göze alınması gerektiğini ve MŞİ’nin <0,7 veya >1,3 olması durumunda daha yüksek mortalite oranlarına sahip olduğunu göstermişlerdir ^​6​.

Yaş Şok İndeksi

Yaş ile beraber şoka karşı verilen sistemik yanıt değişebilmektedir. Özellikle geriatrik populasyonda kullanılan çoklu ilaçlar, sistemik fizyolojik yanıtın değişmesi ve sahip olunan ek hastalıklar şok yanıtını etkileyebilmekte ve Şİ’nin yanlış hesaplanmasına neden olabilmektedir. Bu yüzden geriatrik hastalarda şokun ciddiyetini daha iyi değerlendirmek adına hesaplamaya hastanın yaşı da dahil edilmiştir ve yaş Şİ tanımlaması gündeme gelmiştir. Zarzaur ve arkadaşları yaptıkları çalışmada, özellikle 55 yaş üstü popülasyonda, Şİ’ne göre yaş Şİ hesaplanmasının mortaliteyi tahmin etmede daha üstün olduğu gösterilmiştir^​7​.

Yaş Şİ= Yaş x Şİ