Bilgi o kadar çabuk güncelleniyor ki bazen yetişmekte, kendimizi güncel tutmakta zorlanıyoruz. 125 yılı aşkındır kullanılan aspirin ile ilgili bilgilerde bile halen yeni sonuçlar elde edilebilmekte, yüksek kaliteli veriler sonucu bilgilerimiz değişebilmektedir. Geçtiğimiz aylarda US Preventive Services Task Force (USPSTF) tarafından aspirinin kardiyovasküler hastalıklarda rutin kullanımıyla ilgili bilgiler güncellenmişti. Bu önerilere göre düşük doz aspirin 40-59 yaş aralığındaki ve kardiyovasküler hastalık riski 10 yıl içerisinde %10’dan yüksek olan kişilerde Grade C (hasta bazında selektif olarak düşünülerek profesyonel hüküm verilmeli) olarak önerilirken, 60 yaş üzerindeki hastalarda düşük doz aspirinin kardiyovasküler hastalıkların korunmasında birincil koruma olmaması gerektiği Grade D (hastaya faydası olmayacağı ya da oluşacak zararların faydadan fazla olacağı) seviyesindeki bir öneri ile vurgulanmıştı.¹ Bu kısa ama önemli bilgiye değindikten sonra ise esas olarak özellikle son zamanlarda kullanımı artan vitaminlere değinmek istiyorum.

2021 CDC verilerine göre ABD’de 20 yaşın üzerindeki bireylerde son 30 gün içerisinde vitamin kullanımı %57.6’ya ulaşmıştır. Bu kadınlarda daha da yüksektir (%63.8). Yaşla birlikte bu oran hem kadın hem erkekler için daha da artmaktadır. 60 yaş üzerindeki kadınlarda ise %80.2’ye ulaşmaktadır. En çok kullanılan diyet takviyeleri multivitamin-mineral preparatlarıdır, bunu D vitamini preparatları ve omega 3 yağ asitleri takip etmektedir.²  Bu işin mali boyutuna bakıldığında ise ABD’de yıllık 30 milyar dolarlık bir market ağına sahip olduğu görülmektedir. Bütün bunlar konunun ne kadar önemli ve büyük olduğunu ortaya koymaktadır.

Yine USPSTF tarafından vitamin, mineral ve multivitamin destekleriyle ilgi öneriler geçtiğimiz günlerde yenilendi. Konuyla ilgili kapsamlı yazı JAMA’da 21 Haziran 2022 tarihinde yayınlandı, yazının tamamına buradan ulaşabilirsiniz.³ Bu yazı içeriğimizde esas olarak bu makaleden esinlenerek vitamin, mineral desteklerinden bahsedeceğiz. İyi okumalar.

Bu konu ele alınırken esas çıkış noktaları şunlardı;

• ABD’deki ölümlerin yarısından çoğu kanser ve kardiyovasküler hastalıklar nedenli olmakta,
• Vitamin seviyeleri düşük olan kişiler kanser ve kardiyovasküler hastalık açısından yüksek riskli.

Dolayısıyla vitamin düşüklüğü; kardiyovasküler ve kanser gibi en önemli ölüm sebeplerinin etiyolojisinde var ise, vitamin destekleriyle (özellikle anti inflamatuar ve antioksidan efektleri ile) bu eksiklikler yerine konularak sonlanımlar iyileştirebilir mi sorusu ortaya çıktı.

Tek tek vitaminlerin ve mineraller konusunda yapılan önerileri inceleyecek olursak;

Beta Karoten ± Vitamin A

Beta karoten preparatları sıklıkla A vitamini ile birlikte sunulmaktadır. Bu yüzden çalışmaların bazıları A vitaminiyle kombine formlarını incelemiştir. Bütün çalışmalar sonuçları (n=112.820 kişi) sentezlenerek incelendiğinde beta karoten kullanımının 4-12 yıl içerisinde bütün sebeplere bağlı mortalitede belirgin artışa sebep olmadığı (odds ratio , 1,06 gözlenmiş. 4-12 yıllık takibi içeren 5 randomize kontrollü çalışma (RKÇ) sonuçları sentezlenerek incelendiğinde ise kardiyovasküler hastalığa bağlı ölümlerde artmış risk (OR, 1,10 ; 5 RKÇ, n=94.506) gözlenmiş. 2 adet RKÇ’de sigara kullanan ve asbest maruziyeti olan kişiler akciğer kanseri riski açısından incelemiş. Bu çalışmalara göre beta karoten kullanımı (risk ratio , 1,18 ) ve beta karoten ile A vitamini kombinasyon desteği kullanımının (RR, 1,28 akciğer kanseri riski açısından belirgin artışa neden olduğu görülmüş.

Vitamin A

Vitamin A’yı inceleyen bir adet RKÇ’de bütün sebeplere bağlı mortalide değişiklik olmadığı (OR, 1,16 ) gözlenmiş.

Vitamin E

Vitamin E ile ilgili 9 adet RKÇ incelenmiş. Bu RKÇ’lerin sentezlenmiş analizleri vitamin E kullanımının bütün sebeplere bağlı mortalide değişikliğe sebep olmadığını (OR, 1,02 , 9 RKÇ, n=107.772) göstermiş. Benzer şekilde kardiyovasküler hastalık ve kansere bağlı mortalitede değişiklik olmadığı görülmüş.

Multivitaminler

Multivitamin kullanımıyla ilgili 9 adet RKÇ incelendiğinde, sentezlenmiş analizler bütün sebeplere bağlı mortalitede belirgin değişiklik olmadığını (OR 0,94 ; 9 RKÇ; n=51.550) göstermiş. Benzer şekilde kanser ve kardiyovasküler hastalığa bağlı ölümlerde de değişiklik gözlemlenmemiş. Bu çalışmalar detaylı olarak incelendiğinde ise çeşitli limitasyonlarla karşılaşılmış. Multivitamin preparatları çoğu çalışmada farklı olarak tanımlanması, takip edilen grupların farklılıkları (bir çalışmada sadece erkek hekimler incelenmiş) gibi çeşitli limitasyonlar görülmüş. Çalışmalardan en kapsamlı olanı 21.442 hasta içeren COSMOS çalışmasıdır; bu çalışmada kardiyovasküler risk ve kanser açısından hastalar ortalama 3,6 yıl takip edilmiştir. Kanser ve kardiyovasküler hastalık gelişimi açısından bu sürenin kısa olması en büyük kısıtlılık olarak gösterilmiştir. Bu kısıtlılıkların vitamin preparatlarının faydasını göstermeye engel olmuş olabileceği düşünülmüştür.

Vitamin D ± Kalsiyum

Vitamin D preparatları ile ilgili 32 RKÇ incelenmiş. Vitamin D kullanımı, bütün sebeplere bağlı mortalite açısından incelendiğinde belirgin farklılık olmadığı (OR, 0,96 ; 27 RKÇ; n=117.082) gözlenmiş. Sentezlenmiş analizler kanser ve kardiyovasküler hastalık açısından farklılık olmadığı gözlenmiş. Fakat iki büyük çalışma (VITAL, n=25.871 ve D-Health, n=23.310) incelendiğinde ise birbirine zıt olmakla birlikte iki farklı sonuç (OR; 0,82 ve 1,15) çıkmıştır. Dolayısıyla vitamin D etkileri hakkında net yorumlar yapılamamıştır, bu farklılığın popülasyon karakteristikleri gibi durumlardan etkilenebileceği öne sürülmüştür.

Kalsiyum

Kalsiyum kullanımını inceleyen 7 adet RKÇ incelenmiş ve bu çalışmaların sentezlenmiş analizlere göre bütün sebeplere bağlı mortalite, kardiyovasküler hastalık mortalitesi veya kanser insidansında değişiklik gözlemlenmemiş.

Folik asit ± Vitamin B₁₂

Gebe olmayan kadınlarda folik asit kullanımını inceleyen 5 adet RKÇ incelenmiş ve bir adet çalışma da B₁₂ ile kombinasyon formunu incelemekteymiş. Sentezlenmiş analizler 2-6,5 yıllık takiplerde bütün sebeplere bağlı ölümlerde değişiklik olmadığını göstermiş. Sentezlenmiş analizlerde folik asit kullanımının 2-6 yıllık takipte herhangi bir kanser insidansında daha yüksek oranlarla ilişkilendirilmiş. Fakat bu çalışmalarda birisi yüksek homosistein seviyesi olan popülasyonu değerlendirirken bir diğeri ise kolorektal adenom öyküsü olan bireyleri incelemekteymiş; bu sonucun bütün popülasyonlarla genellenmesinin mümkün olmadığı vurgulanmıştır.

Folik asitten bahsederken gebelik planlayan kişilerden bahsetmezsek olmaz. Gebelik planlayan herkes için günlük 0,4-0,8 mg folik asit takviyesi önerilmeye devam edilmekte.

Vitamin C

Vitamin C ile ilgili 2 adet RKÇ incelenmiş ve bütün sebeplere bağlı mortalite, kardiyovasküler mortalitede değişikliğe sebep olmadığı gösterilmiş.

Vitamin B₃ ve B₆

Bu vitaminlerle ilgili olarak mortalite sonlanımı açısından yeterli veri bulunamamış.

Selenyum

Bazı bireysel çalışmalar çelişkili sonuçlar gösterse de sınırlı genel kanıt, selenyum takviyesinin tüm nedenlere bağlı ölümler, kardiyovasküler hastalık mortalitesi, kardiyovasküler hastalık olayları veya kanser mortalitesi üzerinde hiçbir etkisi olmadığını göstermektedir.

Ayrıca bu çalışma vitamin desteklerinin yan etkilerini de incelemiştir;

• Beta karoten kullanımı ciltte turuncu renge dönüşüme sebep olabilmektedir. ⁴
• Orta dozlardaki A vitamini destekleri kemik mineral dansitesini düşürebilmektedir. Kadınlarda yapılan iki kohort çalışması, A vitamini takviyesi ile ilişkili istatistiksel olarak anlamlı olmayan kalça kırığı riskinde artış olduğunu göstermiştir. ^5,6
• Yüksek dozdaki A vitamini ise hepatotoksik ve teratojenik olabilmektedir.
• Günlük vitamin E takviyesi alan kişileri inceleyen iki çalışma (111 ve 200 IU/gün) artmış hemorajik inme riski gözlemlemiştir.^7,8
• Yüksek doz vitamin B₆ (>35 mg/dl) ile düşük doz vitamin B₆ (<2 mg/d) alımını karşılaştıran bir çalışma yüksek doz alan kişilerde artmış kalça fraktürü riski saptamıştır.⁹
• Yüksek dozlardaki vitamin D de hiperkalsemi yaparak böbrek taşlarına sebep olabilmektedir. ⁴
• Erkeklerde vitamin C kullanımını inceleyen iki kohort çalışma böbrek taşı açısından ilişki gözlemlemiştir. ⁴

Bu yüzden vitaminlerin sadece fayda sağlamadığını özellikle yüksek dozda destek tedavisi alınırken bu yan etkilerin mutlaka göz önüne alınması gerektiği unutulmamalıdır.

Amerika Zehir Kontrol Merkez’ine göre yıllık 50.000 civarında vitamin toksisitesi rapor edilmektedir. Vücutta daha çok depolandığı için yağda eriyen vitaminler suda eriyenlere göre daha yüksek toksisite potansiyeline sahiptir. Demir içeren vitaminler, özellikle pediatrik akut alımlarında en toksik olanlarıdır. ¹¹

Uzun lafın kısası çalışmaların bazı kısıtlılıkları ve çelişkileri olmakla beraber rutin olarak mineral ve vitamin desteklerinin kullanımının fayda sağlamadığı gözlenmiştir. Vitamin eksikliği kanser ve kardiyovasküler hastalık dışında pek çok duruma sebep olmaktadır, bunların da tedavi edilmesi elzemdir.  Dolayısı ile vitamin veya mineral takviyesi alırken bu işin uzmanına danışmak, alınacak dozu ve hangi tür preparatın ne süre ile alınacağına karar vermek önemlidir. Zira bu ayar iyi yapılamadığında yan etki veya olası zararlar ile karşılaşmak mümkündür. Ayrıca Amerikan Kalp Derneği, vitamin ihtiyaçlarının bu tür takviyelerden değil mümkünse uygun gıdalar tüketilerek alınması gerektiğini, diyet ve egzersiz programlarının düzenlenmesi gerektiğini önemle vurgulamaktadır.

KAYNAKLAR

1. Aspirin Use to Prevent Cardiovascular Disease: Preventive Medication. Erişim Adresi: https://www.uspreventiveservicestaskforce.org/uspstf/recommendation/aspirin-to-prevent-cardiovascular-disease-preventive-medication#fullrecommendationstart. Erişim Tarihi:18.08.2022.

2. Mishra S, Stierman B, Gahche JJ, Potischman N. Dietary supplement use among adults: United States, 2017–2018. 2021.

3. Mangione CM, Barry MJ, Nicholson WK, et al. Vitamin, mineral, and multivitamin supplementation to prevent cardiovascular disease and cancer: US Preventive Services Task Force recommendation statement. JAMA2022; 327 (23):2326-2333.

4. O’Connor EA, Evans CV, Ivlev I, et al. Vitamin and mineral supplements for the primary prevention of cardiovascular disease and cancer: updated evidence report and systematic review for the US Preventive Services Task Force. JAMA2022; 327 (23):2334-2347.

5. Feskanich D, Singh V, Willett WC, Colditz GA. Vitamin A intake and hip fractures among postmenopausal women. JAMA2002; 287 (1):47-54.

6. Lim L, Harnack L, Lazovich D, Folsom A. Vitamin A intake and the risk of hip fracture in postmenopausal women: the Iowa Women’s Health Study. Osteoporos Int2004; 15 (7):552-559.

7. Group A-TBCCPS. The effect of vitamin E and beta carotene on the incidence of lung cancer and other cancers in male smokers. N Engl J Med1994; 330 (15):1029-1035.

8. Sesso HD, Buring JE, Christen WG, et al. Vitamins E and C in the prevention of cardiovascular disease in men: the Physicians’ Health Study II randomized controlled trial. JAMA2008; 300 (18):2123-2133.

9. Meyer HE, Willett WC, Fung TT, Holvik K, Feskanich D. Association of high intakes of vitamins B6 and B12 from food and supplements with risk of hip fracture among postmenopausal women in the nurses’ health study. JAMA network open2019; 2 (5):e193591-e193591.

10. Trending Clinical Topic: Vitamins. Erişim Adresi: https://reference.medscape.com/viewarticle/973642. Erişim Tarihi: 18.08.2022.

11. American Association of Poison Control Centers’ National Poison Data System. Annual Reports. Erişim Adresi: http://www.aapcc.org/annual-reports. Erişim Tarihi: 18.08.2022.