Tarihin her döneminde insanlar ve doğa; doğal ya da insan sebepli afetlere maruz kalmıştır. M.S. 6’da İmparator Agustus bilinen ilk itfaiye teşkilatını kurmuştur^​1​. İlk kurtarma ekipleri M.Ö döneme dayanırken ilk triyaj sistemi 1700’lerde Napolyon’un baş cerrahı tarafından geliştirilmiştir.^​2​ Nuh tufanından Pompei Yanardağ patlamasına, Çernobil Felaketi’nden büyük Marmara depremine, tarih boyunca afetlerle mücadele etmeye çalışmışızdır.

Afet (isim) : Toplumun tamamı veya belli kesimleri için fiziksel, ekonomik ve sosyal kayıplar doğuran, normal hayatı ve insan faaliyetlerini durduran veya kesintiye uğratan, etkilenen toplumun baş etme kapasitesinin yeterli olmadığı doğa, teknoloji veya insan kaynaklı olay. Afet bir olayın kendisi değil, doğurduğu sonuçtur.^​3​

Oluş hızına göre afetler ; Yavaş gelişenler (İklim değişiklikleri ve küresel ısınma, Kuraklık, Kıtlık ve açlık, Erozyon ve çölleşme) ve Hızlı gelişenler (Depremler, Sel ve su taşkınları, Toprak kaymaları ve heyelan, Çığ, Fırtına, hortum ve kasırgalar, Yanardağ patlamaları, Büyük yangınlar, Taşımacılık ve ulaşım kazaları) olarak ikiye ayrılır. Yavaş gelişen afetler şüphesiz önümüzdeki yıllarda maalesef acil servis konusu haline gelecek olsa da şimdilik hızlı gelişen afetler ön plandadır. Acil tıp uygulamasının ayrılamaz bir parçası olan afet tıbbı ile daha ayrıntılı bilgiye Mehmet Ali Aslaner’in Afet Tıbbı ve Acil Tıp yazısından ulaşabilirsiniz.

Depremler ve terör saldırıları gibi hem insan yapımı hem de doğal afetler, insanların enkaz ve çökmüş yapılar altında kalmasına neden olabilir. Bu kritik durumlarda, zamanında ve etkili bir müdahale çok önemlidir ve zayiat riskini önleyebilir veya önemli ölçüde azaltabilir. Bu nedenle, ilk müdahale ekipleri ve kurtarma ekiplerinin yeteneklerini, yani doğruluk, hızlı yer belirleme ve yanlış alarmların azaltılması açısından geliştirmek için en yeni araçlar ve özel enstrümantasyonlarla donatılması gerekir.

Arama ve Kurtarma

Genel Bakış

Başbakanlık Afet ve Acil durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) tarafından yayımlanan Açıklamalı Afet Yönetimi Terimleri Sözlüğü ’ne göre Arama; afet ve acil durumlarda afetzede veya kazazedenin yerinin belirlenmesine yönelik yapılan çalışma anlamına gelir. Arama ve Kurtarma (İng. search and rescue) ise afet sebebiyle zor durumda kalmış kişilerin, özel olarak eğitilmiş ve donatılmış resmî veya özel ekipler tarafından aranması, bulunması ve kurtarılmasına yönelik çalışma olarak tanımlanmaktadır. Aynı zamanda bu afetzedelere acil müdahale yapılarak, zarar görmeden en yakın sağlık merkezine nakledilmesi de bu kapsamdadır.^​3​

Medikal Kurtarma ise; afet esnasında ihtiyacı olan kimselerin yerlerinin özel olarak eğitilmiş ve donatılmış resmi veya özel ekipler tarafından bulunduktan sonra ihtiyaç halinde afetzedelere gerekli tıbbi yardım uygulanması ve daha kapsamlı tıbbi hizmet alabilecekleri güvenli bir yere nakledilmesi faaliyetleri olarak tanımlanabilir.^​1​

Ülkemizde AFAD, afet ve acil durumlarda tek yetkili devlet kurumu olup; afet veya acil durumun niteliği ve büyüklüğüne göre Genelkurmay Başkanlığı, Dışişleri, Sağlık, Orman ve Su İşleri ile ilgili diğer bakanlıklarla gerektiği durumlarda sivil toplum örgütleri ile iş birliği içerisinde koordineli olarak faaliyetlerini yürütmektedir. Başkanlık, illerde doğrudan valiye bağlı İl Afet ve Acil Durum Müdürlükleri ve 11 ilde bulunan Birlik Müdürlükleri vasıtasıyla çalışmalarını sürdürmektedir.^​1​ Medikal kurtarma için ise UMKE (Ulusal Medikal Kurtarma Ekibi), ulusal ve uluslararası her türlü afet ve olağandışı durumlarda afetzedelere medikal kurtarma yapmak amacıyla kurulmuş özel donanım ve özel eğitimlere sahip, tamamı sağlık çalışanlarından oluşan ekiplerdir. UMKE’nin diğer kurtarma ekiplerinden farkı; personelinin sağlık çalışanlarından oluşması, resmi olarak Sağlık Bakanlığı tarafından desteklenmesi ve Sağlık Bakanlığı tarafından oluşturulan yönergeye esas olarak çalışması ancak tamamen gönüllülük esasına dayanmasıdır.^​4​

Arama Kurtarma Operasyonlarının Aşamaları

Uluslararası Arama Kurtarma örgütleri sürekli gelişen ve artan sayıdaki operasyonları organize etmek için ortak bir yaklaşım geliştirmişlerdir. Amerika Birleşik Devletleri’nde bu sistem ICAO ve IMO tarafından ortaklaşa geliştirilen Uluslararası Havacılık ve Denizcilik Arama ve Kurtarma (IAMSAR) El Kitabında belgelenmiştir.^​5​

Farkındalık Aşaması

Bir arama kurtarma organizasyonu, birinin yardıma ihtiyacı olduğunun farkına varana kadar bir olaya müdahale edemez. Bu aşamada, kişinin tehlikede olduğu veya olacağı bilgisi alınır. Eylemi başlatmak için yeterli bilgi olmayabilir veya henüz eylem gerekli olmayabilir.

İlk Eylem Aşaması

Yeterli bilgi mevcut olduğunda, acil eylem gerekli olabilir. İlk eylem her zaman mevcut bilgileri değerlendirmek, daha fazlasını elde etmeye çalışmak ve acil durumun derecesini belirlemektir. IAMSAR Kılavuzu, üç acil durum aşamasını tanımlar: belirsizlik(şüphe), alarm ve tehlike.^​5​

Planlama Aşaması

Planlama operasyonları, arama özellikle tehlike durumunun yeri bilinmediğinde önemlidir.

“Uygun ve doğru planlama, arama kurtarma görevinin başarısı için kritik öneme sahiptir. Eğer yanlış alan aranırsa, arama tekniklerinin kalitesi veya arama çabalarının miktarı ne olursa olsun; arama personelinin hayatta kalanları bulması konusunda hiçbir umut yoktur.”^​5​

Kılavuz özellikle yapay zeka ile donatılmış sistemleri kullanmayı önerse de, her olay ve kişi bireysel olarak de değerlendirilmeli; planlama buna uygun olarak yapılmalıdır.

Operasyon Aşaması

Operasyon aşaması, tehlikedeki insanları bulma, yardım sağlama ve kurtarma ile ilgili tüm fiziksel aktiviteleri kapsar. Kısacası bu aşama planların gerçeğe dönüştüğü aşamadır.

Sonuç Aşaması

Sonuç aşamasına, kimsenin tehlikede olmadığı belirlendiğinde, arama veya kurtarma işlemi tamamlandığında veya hiçbir şey bulunamadığında ve arama sonlandırıldığında girilir. Bu aşama, tüm arama kurtarma kaynaklarına görevin sonlandırıldığının bildirildiği aşamadır.

Arama Taktikleri

Bir olay söz konusu olduğunda ilk aşama arama olacaktır; özenle planlanmış bir operasyon hayata geçer. Arama taktikleri doğrudan (örneğin, arama yapanların sahaya yerleştirilmesini gerektiren) ya da dolaylı (örneğin, gerçek alan araştırması gerektirmeyen) olabilir. Dolaylı taktik örnekleri arasında; kişinin ve diğerlerinin alan içine ve dışına hareketini sınırlamak için arama alanını sınırlamak, son görülen noktayı veya bilinen son konumu belirlemek ve korumak ve eğer tepki vermesi bekleniyorsa kişinin dikkatini çekmek gelir.^​6​ Dolaylı teknikler genellikle daha hızlı ve uygulanması daha kolaydır, bu nedenle önce başlarlar.

Olay ilerledikçe, doğrudan taktikler başlatılır. Bir olayı yönetirken, hızlı yanıt kaynakları genellikle erken başarının en olası olduğu alanlarda başlatılır; yani en iyi, en etkili arama kaynakları, olayın gerçekleşme olasılığının en yüksek olduğu alanlara mümkün olduğunca erken dağıtılır. Ek olarak, son görülen veya bilinen son konumun belirlenmesi ve korunması, tüm çabanın başarısı ve başarısızlığı arasındaki fark anlamına gelebilecek önemli dolaylı tekniklerdir.

Olay yeri biliniyorsa deneyimli bir arama kurtarma ekibi olay yerine öncü ekip olarak gönderilir. Ekip olay yerine uygun ekipman ve eğitim ile donatılmış olmalıdır. Olay yeri bilinmiyor ise son görülen noktadan itibaren çeşitli taktikler uygulanır.

Arama Kaynakları

Kaynaklar, arama işlemini desteklemek için görevlendirilmek üzere mevcut ya da potansiyel tüm personel ve ekipman olarak tanımlanır. Köpek ekipleri, insan izleyicileri, yer arama ekipleri ve uçaklar gibi belirli aktif taktik türleri, bunları uygulayan kaynağa göre kategorilere ayrılır. ^​6​ Diğer yaygın kaynaklar arasında yönetim ekipleri (ör. korucular, kamu görevlileri), su konusunda eğitimli müdahaleciler (ör. dalgıçlar, kurbağa adamlar), soğuk hava müdahale ekipleri (ör. dağcılar, çığ uzmanları, kayak devriyeleri), özel araç müdahale ekipleri (örn. örneğin kar motosikletleri, dört çeker kamyonlar, arazi araçları, dağ bisikletleri, atlar) ve teknik uzmanlar (örneğin, kaya tırmanışçıları, doktorlar, madenciler) yer alır. Bunlara ek olarak, diğer daha az yaygın kaynaklar da mevcut olabilir. Bunlar, çekim cihazları (kornalar, gecikmeler, ışıklar, sirenler gibi), mayın detektörleri (askeri), gürültüye duyarlı ekipmanlar (süper mikrofonlar), kızılötesi cihazları (uçakta ileriye dönük kızılötesi teknolojisi, gece görüş ekipmanı, termal kameralar) içerebilir.

Bir arama kurtarma olayında; akla hemen hemen her kişi veya şey gelebilir. Kullanımları yalnızca sorumlu kişilerin yaratıcılığı ile sınırlıdır. Yardımcı olabilecek her kaynak ile kişi ya da kişilere güvenli bir biçimde ulaşmak asıl amaçtır. Kimi bölgelerde köpekler kullanılırken, kimi bölgeler insansız hava araçları için uygun coğrafyaya sahip olabilir. Bazı yurt dışı kaynakları eski Kızılderili gelenekleri ile yaşamaya devam eden “iz sürücüler” ve yöresel “medyumlar” ile çalıştıklarını belirtmiştir.^​6​

Felaket başa gelmeden evvel önleyici ve koruyucu tedbirleri düşünmek lazımdır. Geldikten sonra dövünmenin bir yararı yoktur.

Mustafa Kemal ATATÜRK

Son Söz

“Sesimi duyan var mı?” hem duymak istemeyeceğimiz hem de söylemek istemeyeceğimiz o sözcük öbeği…

İnsanoğlu başına gelen felaketlerden ders çıkarmayı yavaş yavaş öğrense de kayıplar devam etmekte. Arama kurtarma alanında yapılan çalışmalar ve gelişen teknoloji ile artık kayıp kişilere ulaşmak (eskiye göre) daha kolay. İnsansız hava araçları ile arama, uydu üzerinden yer belirleme, iz takip köpekleri ile arama ve kayıp şahsın davranışlarını inceleme üzerine yapılan araştırmalar sonucunda kişilere ulaşma süreleri kısalmıştır.^​7​ Ancak hala en önemli basamak önleyici ve koruyucu tedbirler almaktır. Afete Hazır Türkiye Projesi ile ülke genelinde okullara, kurum ve kuruluşlara, ailelere afet bilinci ve ilk 72 saat eğitimleri verilmekte; böylece hem koruyucu tedbirler açısından halk bilgilendirilmekte hem de olası bir afet durumu için bilinçlendirilmektedir.

Hala afet bilinci eğitimi almadıysanız, size en yakın AFAD’a bir uğrayın derim. Afetsiz günlere…