Küba, ‘Bir Gün Mutlaka Gideceğim…‘ diye planlar yaptığınız renkli evleri, sıcak kanlı insanları, farklı kültürü ve atmosferi ile hayalleri süsleyen bu fantastik ülkenin “sendromu” bile güzel olur diye düşündünüz değil mi?

Ama üzgünüm, ne “Castro’nun ayağı” ne de “purosunun dumanı” öyle değil…

Küba’da ne oldu?

İlk olarak bundan tam beş yıl önce 2016 yılının yakıcı bir Ağustos sıcağında Havana’da ABD büyükelçiliğinde CIA adına çalışan bir diplomatik ataşede baş ağrısı, bulantı, kusma, halsizlik, yorgunluk vb şikayetleri ortaya çıkar. Bir acil tıpçı için bile son derece can sıkıcı olan bu semptomlar için hastaya Havana’da gerekli rutin tanısal tetkikler yapılır; ancak spesifik bir tanı konamaz, semptomatik tedavi ile taburcu edilir. Ancak şikayetleri bir türlü tam olarak geçmez; dahası, sonraki iki ay içerisinde aralıklarla toplam 16 ABD Konsolosluk çalışanı ve 2 Kanada vatandaşı da benzer şikayetlerle sağlık kuruluşlarına başvurur^​1​. Durum ABD Dışişlerinin dikkatini çeker ülkede hasta olan diplomatlar Amerika’ya geri çağrılır ve kapsamlı bir sağlık taramasından geçirilir. Sonuçlar bugüne kadar tanımlanmamış, yepyeni ancak kaynağı belirsiz bir hastalığı işaret etmektedir .

2018 yılında JAMA’da bu yeni hastalığın semptomlarını gösteren 21 kişinin bulguları yayınlanır ^​2​. Şikayetlerin ilk başlangıcından yaklaşık üç ay sonra bile hastalarda bilişsel bozukluk (n = 17, %81), denge (n = 15, %71), görsel (n = 18, %86) ve işitsel (n = 15, %68) bozukluk, uyku bozukluğu (n = 18, %86) ve baş ağrısı (n = 16, %76) şikayetlerinin devam ettiği saptanır. Hastalarda bilişsel (n = 16, %76), vestibüler (n = 17, %81) ve okülomotor (n = 15, %71) açıdan objektif bulgular vardır. Farmakolojik müdahale gereken kalıcı uyku bozukluğu (n = 15, %71) ve baş ağrısı (n = 12, %57) şikâyeti yüksek orandadır. Sonuçta bu hastalardan 14’ü emekli edilir ve sadece 7’si sıkı bir iş, ev egzersiz programları ve bilişsel rehabilitasyon sonrası işe geri dönebilir.

Çin’de ne oldu?

Bu bilinmeyen hastalıkla ilgili araştırmalar sürerken Çin’in Guangzhou kentindeki ABD konsolosluğunda çalışan bir görevlinin 2018 yılı başlarında “çeşitli fiziksel semptomlar” yaşadığını öğrenilir. Bu kişinin de “hafif ve belirsiz, ancak anormal, ses ve basınç hissi” yaşadığı anlaşılır. Bu kişiye hafif travmatik beyin hasarı teşhisi konarak Amerika’ya geri çağrılır ancak ABD Dışişleri tüm personeline şu uyarıyı yapar: “Çin’deyken, olağandışı seslerin veya delici gürültülerin eşlik ettiği herhangi bir olağandışı akut işitsel veya duyusal fenomen yaşarsanız, bunların kaynağını bulmaya çalışmayın. Bunun yerine, ses ve basınç hissinin bulunmadığı bir yere gidin”. Buna rağmen ABD-Çin Dışişleri yetkileri tarafından “olayın büyütülmemesi ve daha fazla politize edilmemesi” konusunda açıklamalar yapılır^​3​.

ABD Dışişleri tüm dünyaya yayılmış diplomat ve ajanlarına “Havana Sendromu” olarak tanımlanan belirti ve bulguları da içeren “açıklanamayan sağlık olaylarını” bildirmeleri için 2020 yılının Aralık ayında bir bilgilendirme yapar.

Avusturya’da ne oldu?

Sonrasında ilk olası Havana sendromu vakası 2021 yılının ilk aylarında Viyana’daki ABD konsolosluğunda çalışan bir görevlide rapor edilir. Bu ve ardı ardına gelen yeni vakalar Washington’a bildirildi ama yetkililer Viyana salgınını duyurmamaya karar verir ^​4​. Ancak basına sızan bilgilerden bugüne kadar düzinelerce ABD personelinin etkilendiği söylenmektedir.

Havana sendromu nedir?

Havana Sendromu, ilk olarak 2016 yılında Küba’da ve daha sonra diğer bazı ülkelerdeki Amerikan diplomat ve ajanlarında görüldüğü iddia edilen bir dizi nörolojik, vestibüler ve oküler klinik belirti ve semptomlardır. Etkilenenlerde, üç aydan daha uzun süre devam eden kronik baş dönmesi, baş ağrısı, yorgunluk, mide bulantısı, denge kaybı, işitme kaybı, kulak çınlaması, görsel bozukluklar, artmış kaygı, uyku bozuklukları, bilişsel zorluklar ve değişen şiddette hafıza kaybı gibi bir dizi semptom görüldüğü bildirildi. Bu şikayetlerin kaynağına ulaşılamazken, bunun toplumsal paylaşılmış psikotik bir fenomen mi yoksa etiyolojisi henüz belirsiz tıbbi bir hastalık mı olduğu konusunda fikir birliğine varılmış değil.

2019 yılında JAMA da yayınlanan başka bir çalışmada, Havana’da nörolojik belirti ve semptomlar yaşayan kişilerin MRG bulgularında tüm beyin beyaz cevher hacminde, bölgesel gri ve beyaz cevher hacminde, serebellar doku mikroyapısal bütünlüğünde ve işitsel ve görsel-uzaysal alt ağlarda fonksiyonel bağlantıda önemli nörogörüntüleme farklılıkları bulundu ^​5​.    

Havana sendromuna yol açan nedir?

Tıp camiasında bu belirti ve bulguların kesin nedenini ortaya koyan bir hipotez olmasa da FBI ve CIA yetkilileri bunun sıradan bir hastalık olmadığı konusunda kendinden çok emin hatta bu semptomların bir “saldırı” sonucu olduğuna dair çok kesin konuşmaktalar^​6​. ABD Dışişleri son beş yıldır diplomatlarının toplu olarak benzer kronik şikayetlerle görev yapamaz hale düşmesinin ardında dış güçler olduğunu düşünüyor. Ortaya atılan iddia ise bu rahatsızlıklara “sonik silah” denen ultrasonik ya da infrasonik ses dalgaları yayan cihazlar ile diplomatlara saldırı yapıldığı şeklinde.

Sonik (ses) silahı nedir?

Ses dalgalar halinde yayılan bir enerji şeklidir. Sesin tanımı ‘kulak tarafından algılanabilen, katı, hava, su ya da benzeri bir ortamdaki basınç değişimi’ olarak verilebilir. Ses, titreşim yapan bir kaynak aracılığı ile hava basıncındaki değişmelerin oluşturduğu ve insanda işitme duyusunu uyaran fiziksel bir olaydır. Bu basınç değişiklikleri kulak tarafından elektrik sinyallerine çevrilir ve beyin tarafından ‘ses’ olarak algılanır. Ses nesnel bir kavramdır; yani ölçülebilir ve özellikleri kişiye bağlı olarak değişmez. İnsan kulağı 20 Hz ile 20.000 Hz (20kHz) frekans aralığındaki sesleri duyabilir. 20Hz altındaki seslere infrasonik, 20.000 Hz üstündeki seslere de ultrasonik sesler denir. Konuşma sesi aralığı da 500-2000 Hz arasında değişir. Bu sınır 500, 1000 ve 2000 Hz frekanslarda ortalama 25 dB değerine karşılık gelmektedir ^​7​.

Eğer insanlar duyamayacakları kadar düşük frekanslarda 20Hz’nin altında çok yoğun infrasonik ses dalgalarına maruz bırakılırlarsa kişilerde baş dönmesi, kusma ve hatta istemsiz dışkılama görülebilir. Benzer şekilde insanlar duyamayacakları kadar yüksek frekanslarda ultrasonik ses dalgalarına maruz kalmanın aşırı yorgunluk, baş ağrısı ve işitme kaybı gibi semptomlarla ilişkili olabileceğine dair çalışmalar vardır ^​8​. Ancak bilim insanları insanı etkileyecek kadar güçlü infrasonik veya ultrasonik ses dalgası üretecek bir ses cihazının hoparlör ve ampfilikatörlerinin boyutlarının şu anki teknoloji ile çok büyük olacağından fark edilmeden kullanılmasının pek mümkün olmayacağı görüşündeler ^​9​.

Bununla beraber İngiltere’deki bazı dükkan sahipleri, ergenleri ve gençleri dükkanlarının girişinden uzak tutmak için 25 yaşından büyük kişiler tarafından duyulamayan işitme aralığının az altındaki bir düşük frekansta (15-18 kHz) ses dalgası yayan ve asıl amacı “Sivrisinek kovucu” olan cihazları kullanmaktadırlar.

LRAD nedir?

Sonuç

Havana Sendromu olarak isimlendirilen, nonspesifik ancak tutarlı klinik şikayetlerin kaynağı bulunamadı. Bu klinik tabloyu dikkate değer kılan özellik bu şikayetlerin ABD’nin başka ülkelerde çalışan konsolosluk görevlileri gibi son derece spesifik ve sınırlı bir popülasyonda benzer şekilde görülmesiydi. Bu kliniğe yol açan olay gizli bir ses silahı saldırısı mıdır yoksa başka bir bilinmeyen elektro manyetik saldırı mıdır henüz ispatlanabilmiş değil. Kimilerinin iddiasına göre de bu bir “toplu histeri” tablosu mudur, bunu da bilemiyoruz. Geçmiş deneyimlerimiz gösterdi ki ister diplomasi ve politikanın karmaşık labirentlerinde de yaşayan bir diplomat olun ister havana sokaklarında aylak aylak dolaşan bir turist, açıklanamayan baş dönmesi, baş ağrısı, ağırlık hissi, kusma hatta istemsiz altınıza kaçırma şikayeti bile olsa ilk gidilecek yer bir acil servis olacaktır. Biz acil tıp uzmanlarını da orada her türlü sendroma alışık ve hazır bulacaksınız.