Son yıllarda, enfeksiyon hastalıkları sahasında sürekli bir hareketlilik gözlemlenmekte. COVID-19 pandemisi ile mücadele ederken; diğer viral enfeksiyonların da ne denli önemli olduğu bir kez daha anlaşıldı. Gün be gün , adenovirüs ve diğer virüslerin neden olduğu enfeksiyonlar da giderek daha fazla dikkat çekiyor.

Özellikle çocuklarda ve bağışıklık sistemi zayıf bireylerde ciddi hastalıklara yol açabilen adenovirüsler, çeşitli klinik tablolara neden olabilmekte. bu yazımızda; adenovirüslerin yayılımı, belirtileri, tanı yöntemleri ve tedavi yaklaşımlarına dair en güncel bilgileri sizlerle paylaşmayı hedefliyoruz. Pandemi sonrası dönemde, adenovirüsler gibi göz ardı edilebilen fakat büyük sağlık sorunlarına yol açabilen virüslerin önemini bir kez daha vurgulamak istiyoruz. İyi okumalar diliyorum.

Giriş

Adenovirüsler; solunum yolu hastalıkları, gastroenterit, konjonktivit ve sistit gibi çeşitli enfeksiyonlara neden olan bir grup DNA virüsüdür. Bu virüsler; özellikle çocuk popülasyonlarında yaygın patojenlerdir, ancak her yaştan bireyi etkileyebilirler. Adenovirüs enfeksiyonlarının klinik sunumu hafiften şiddetliye kadar değişebilir ve bazı durumlarda; özellikle bağışıklığı baskılanmış bireylerde, hayatı tehdit edici olabilir. Acil servis (AS), adenovirüs ile ilişkili hastalıklarla başvuran hastaların ilk değerlendirilmesi, teşhisi ve yönetiminde kritik bir rol oynar.

Epidemiyoloji

Adenovirüsler, dünya genelinde endemik ve salgın enfeksiyonlara neden olabilen yaygın virüslerdir. Adenovirüslerin 50’den fazla serotipi vardır ve bunlar yedi türe (A’dan G’ye) ayrılır. Adenovirüs enfeksiyonları, özellikle beş yaşın altındaki çocuklarda yaygındır ve bu yaş grubunda en yaygın serotipler 1, 2 ve 5’tir.^​1​ Adenovirüs enfeksiyonlarının salgınları, okullar ve askeri eğitim kampları gibi topluluk ortamlarında ve sağlık kuruluşlarında meydana gelebilir, bu da önemli bir halk sağlığı sorunu oluşturur^​2​ .

Patofizyoloji

Adenovirüsler; reseptör aracılı endositoz yoluyla konakçı hücrelere giren zarfsız, çift sarmallı DNA virüsleridir. Konakçı hücre içine girdikten sonra, adenovirüsler çekirdekte çoğalır; hücre lizisine ve yeni virüslerin salınmasına neden olur. Adenovirüs enfeksiyonuna karşı bağışıklık yanıtı, hem doğuştan hem de kazanılmış bağışıklık sistemlerini içerir. Başlangıçtaki doğuştan gelen bağışıklık yanıtı interferonlar ve doğal öldürücü (NK) hücreler tarafından yönetilirken, kazanılmış bağışıklık yanıtı T hücrelerinin aktivasyonu ve antikorların üretimini içerir.^​3​

Klinik Bulgular

Solunum Yolu Enfeksiyonları

Solunum yolu enfeksiyonları, özellikle çocuklarda, adenovirüs enfeksiyonlarının en yaygın klinik belirtisidir. Bu enfeksiyonlar hafif üst solunum yolu enfeksiyonlarından (ÜSYE) bronşiolit ve pnömoni gibi ciddi alt solunum yolu enfeksiyonlarına (ASYE) kadar değişebilir.

Solunum yolu adenovirüs enfeksiyonlarının semptomları arasında ateş, öksürük, boğaz ağrısı ve burun akıntısı bulunur. Şiddetli vakalar, solunum sıkıntısı, hipoksi ve göğüs radyografisinde bilateral infiltratlar ile kendini gösterebilir.^​1​

Gastroenterit

Adenovirüs serotipleri 40 ve 41, özellikle küçük çocuklarda, esas olarak gastroenterit ile ilişkilidir. Semptomlar arasında sulu ishal, kusma, karın ağrısı ve ateş bulunur. Adenovirüs gastroenteriti genellikle kendi kendine sınırlıdır, ancak şiddetli dehidrasyon ortaya çıkabilir ve bu da hızlı rehidrasyon tedavisini gerektirir.^​5​

Konjonktivit

Adenovirüs, viral konjonktivitin yaygın bir nedenidir ve tek başına enfeksiyon olarak veya solunum yolu hastalığı ile birlikte ortaya çıkabilir. Adenoviral konjonktivit genellikle kızarıklık, gözyaşı, göz ağrısı ve yabancı cisim hissi ile kendini gösterir. Bazı durumlarda, adenovirüs, kornea tutulumuna ve görme bozukluğuna yol açabilen daha şiddetli bir konjonktivit formu olan salgın keratokonjunktivite neden olabilir.^​6​

Hemorajik Sistit

Adenovirüs serotipleri 11 ve 21, özellikle kemik iliği nakli yapılanlar gibi bağışıklığı baskılanmış bireylerde hemorajik sistit ile ilişkilidir. Hemorajik sistit, hematüri, dizüri ve sık idrara çıkma ile kendini gösterir. Şiddetli vakalar önemli kan kaybına yol açabilir ve ürolojik müdahale gerektirebilir.^​7​

Tanı Yöntemleri

Adenovirüs enfeksiyonlarının acil servis ortamında tanısı, diğer viral ve bakteriyel enfeksiyonlarla semptomların örtüşmesi nedeniyle zor olabilir. Acil servislerde kullanımasa da, birkaç tanı yöntemi mevcuttur.

Yönetim ve Tedavi

Çoğu adenovirüs enfeksiyonu için spesifik antiviral tedavi yoktur ve yönetim esas olarak destekleyicidir. Acil servis, hastaların başlangıç stabilizasyonu ve semptomatik tedavisinde kritik bir rol oynar.

Solunum Desteği

Şiddetli solunum adenovirüs enfeksiyonları olan hastalar, ek oksijen, bronkodilatörler ve şiddetli vakalarda mekanik ventilasyon gerektirebilir. Yüksek akışlı nazal kanül (HFNC) veya non-invaziv ventilasyonun (NIV) kullanımı, entübasyon ihtiyacını azaltmada faydalı olabilir.^​8​

Rehidrasyon

Adenovirüs gastroenteriti olan hastalar için hızlı rehidrasyon esastır. Hafif ve orta derecede dehidrasyon için oral rehidrasyon tedavisi (ORT) tercih edilirken, şiddetli dehidrasyon veya oral alımı tolere edemeyen hastalar için intravenöz sıvılar gerekebilir.^​9​

Ağrı ve Ateş Yönetimi

Adenovirüs enfeksiyonlarıyla ilişkili ateş ve ağrıyı yönetmek için Parasetamol veya ibuprofen gibi antipiretikler ve analjezikler kullanılabilir. Çocuklarda Reye sendromu riski nedeniyle aspirin kullanımından kaçınılmalıdır.^​10​

Antiviral Tedavi

Cidofovir

Cidofovir , in vitro olarak adenovirüse karşı diğer antiviral ilaçlardan daha etkilidir^​11​ ve adenoviral yükteki azalmalarla in vivo olarak da etkilidir.^​12,13​ Cidofovir’in insanlarda adenovirüs enfeksiyonuna karşı etkinliği, vaka raporları ve küçük randomize olmayan çalışmalardan elde edilmiştir.^{​12–14​} Hematopoietik kök hücre ve akciğer nakli alıcılarında, cidofovir tedavisi klinik iyileşme ve artmış yaşam süresi ile ilişkilendirilmiştir.^{​12–14​}

Cidofovir’in majör doz sınırlayıcı faktörü nefrotoksisitedir. Bu nedenle, standart tedavi dozu olan haftada 5 mg/kg yerine, her diğer gün veya haftada üç kez 1 mg/kg dozları kullanılmaktadır.^​15​ Cidofovir, Fanconi tipi sendroma neden olabilir ve bu yüzden probenecid ve agresif hidrasyon ile birlikte verilmelidir. Renal fonksiyon, idrar proteini ve elektrolitler yakından izlenmelidir. Çeşitli dozlama programlarındaki etkinlik ve nefrotoksisiteyi değerlendirmek için daha fazla klinik çalışmaya ihtiyaç vardır.

Ancak, potansiyel nefrotoksisite nedeniyle kullanımı sınırlıdır ve genel olarak sağlıklı bireyler için rutin olarak önerilmez.^​16​

Brincidofovir

Brincidofovir, cidofovir’in oral lipid esteri olan ve adenovirüs enfeksiyonlarının tedavisi için araştırılan bir ajandır.^​17,18​ Bu ajan sınıfı, adenovirüslere karşı in vitro aktiviteyi artırır^​19​ ve cidofovir’e göre daha düşük nefrotoksisite potansiyeline sahiptir.^​20​ En yaygın yan etki ishal olarak bildirilmiştir.^​21​

Diğer

Gansiklovir, adenovirüse karşı in vitro ve hamster modelinde sınırlı aktiviteye sahiptir.^​22​ Ribavirin ve vidarabin ise adenovirüse karşı in vitro tutarlı bir aktivite göstermez.^​23​ Bu ajanlarla tedaviye yanıt veren hastalar hakkında vaka raporları bulunmaktadır, ancak in vivo etkinlik için kanıtlar anekdot niteliğindedir.^​24,25​

Enfeksiyon Kontrolü ve Önleme

Acil serviste, özellikle salgınlar sırasında adenovirüsün yayılmasını önlemek için enfeksiyon kontrol önlemleri kritiktir.

El Hijyeni

Uygun el hijyeni, adenovirüsün bulaşmasını önlemenin en etkili yoludur. Sağlık çalışanları, hasta temasından önce ve sonra alkol bazlı el ovucuları veya sabun ve su kullanmalıdır.^​26​

Kişisel Koruyucu Ekipman (KKE)

Şüpheli veya teyit edilmiş adenovirüs enfeksiyonları olan hastalara bakım verirken; eldiven, önlük ve maske gibi uygun KKE kullanımı esastır. Sıçrama veya damlacık maruziyet riski olduğundan göz koruması da kullanılmalıdır.^​27​

Çevresel Temizlik

Adenovirüsler yüzeylerde uzun süre hayatta kalabilir, bu nedenle çevresel temizlik bulaşmayı önlemede çok önemlidir. Sık dokunulan yüzeyler ve paylaşılan tıbbi ekipmanlar, adenovirüslere karşı etkili EPA kayıtlı dezenfektanlarla düzenli olarak dezenfekte edilmelidir.^​28​

Aşı Geliştirme

Halen, genel halk için lisanslı adenovirüs aşıları bulunmamakla birlikte; salgın riski yüksek olan askeri personel için adenovirüs serotipleri 4 ve 7 için bir aşı kullanılmaktadır.^​29​ Daha geniş kullanım için güvenli ve etkili aşılar geliştirmeye yönelik araştırmalar devam etmekte olup, bu enfeksiyonların insidansını önemli ölçüde azaltabilir.

Sonuç

Adenovirüs enfeksiyonları, geniş klinik belirtileri ve özellikle savunmasız popülasyonlarda ciddi hastalık potansiyeli nedeniyle acil servis kaynakları üzerinde önemli bir yük oluşturmaktadır. Hızlı ve doğru tanı, destekleyici bakım ve sıkı enfeksiyon kontrol önlemleri, Acil servislerde adenovirüs enfeksiyonlarının yönetiminin temel bileşenleridir. Aşılar ve antiviral tedavilere yönelik devam eden araştırmalar, sonuçları iyileştirme ve bu enfeksiyonların insidansını azaltma vaat etmektedir. Acil servislerde artırılmış farkındalık ve hazırlık, adenovirüs enfeksiyonlarının halk sağlığı üzerindeki etkisini azaltmaya yardımcı olabilir.