Hiyozin N-bütilbromid (HBB), ülkemizde ve Dünya’da en bilinen marka ismi ile Buscopan olarak antispazmodik etkisi ile acil servislerde en sık kullanılan ajanlardan biri. Dünya Sağlık Örgütü’nün temel sağlık hizmetleri için gerekli olan ilaçlar listesinde de bu ilaca ağrı kontrolü ve palyatif bakım başlığı altında diğer ajanlar bölümünde yer verilmiş.¹

Buna rağmen Birleşik Devletler’de ilacın insan kullanımı için FDA onayı bulunmuyor. İngiltere ve bir çok Avrupa ülkesinde ise yaygın olarak faydalanılan bir ajan.

Ülkemiz acil servis pratiğinde ise endikasyon haricinde, neredeyse tüm karın ağrılarının ve renal koliklerin semptomatik tedavisinde adeta bir mucizevi ilaç olarak kullanılmakta.

Daha da ileri gidecek olursak sıklıkla bir ilaç kokteyli olarak daha tanısı koyulmamış karın ağrılarının tedavisinde veriliyor. Hatta bu kokteyle yanıt veren ağrılar ile incelemeye gerek duyulmadan taburcu ediliyor.

Acil müdahale yapmak her ne kadar tüm doktorların aldığı tıp eğitiminin bir parçası olsa da, kanıta dayalı acil tıp uygulamaları ve bu uygulamalar ile ilgili acil servis çalışanlarını bilgilendirmek acil tıp hekimlerinin işi. 500 ml serum fizyolojik içerisinde BUM diye kısaltılan bir ilaç kokteyli vermek neredeyse rutin uygulamaya girmiş halde. Bu order bir el alışkanlığı halini almış ve kariyerinin başındaki acil servis doktorları da kıdemlilerinden gördükleri bu uygulamayı sorgusuz olarak benimsiyor.  Bize düşen de bu harika (!) tedavinin arkasındaki kanıtları tartışmak.

Hiyozin N-Bütilbromid yani Buscopan nedir?

HBB (Buscopan) antikolinerjik etkinliğe sahip bir kuarterner amonyum bileşiği. Kolinerjik etkinliği baskılayarak abdominal ve parainguinal parasempatik gangliyonlar üzerinden spazmolitik etki gösteriyor. Abdominal, biliyer, üriner ve kadın genital sistemdeki düz kaslar üzerine etkili. Oral biyoyararlanımı oldukça düşük olup parenteral kullanımı öneriliyor.²

İlacın intravenöz formunun prospektüsünde GİS ve ürogenital sistem spazmlarına ve buna bağlı koliklere etkili olduğu belirtiliyor. Parasetamol ile kombine tablet formu, draje formu irritable barsak sendromu, çölyak gibi kronik karın ağrısı ile seyreden durumlarda etkili bir ağrı palyasyonu sağlıyor. ³

Renal Kolik

HBB’nin belki de en sık kullanıldığı endikasyon renal kolik.  Üreterlerdeki düz kasların spazmını çözmek ve hatta taşın üriner sistemde distale ilerlemesini sağlamak gibi etkilerinin olduğu savunulsa da bu konu ile ilgili çalışmalar pek ikna edici değil.

2014 yılına ait bir derlemede⁴ taşların üreterde ilerlediği ile ilgili bu teoriye ait kanıt bulunamamış. Alfa-1 adrenerjik blokörlerin etkisinin daha üstün olduğu bildirilmiş.

Aynı derlemede renal kolik üzerinde monoterapi olarak HBB, opiyoid ile kombinasyon olarak HBB ve NSAİD’ler  karşılaştırıldığında HBB’nin hiçbir gruba karşı üstün olmadığı bildiriliyor. HBB’nin opiyoidlerle aynı etkinliğe sahip olduğunu bildiren bir çalışmanın sonuçları ise kolik ağrının periyodik olmasına bağlanmış.

Yani, HBB analjezik ve antispazmik etkiye sahip, ancak bu etki diğer alternatiflere göre daha kısa ve yanında bir de antikolinerjik yan etki ihtimali mevcut. Ancak NSAİD ilaçların kardiyak, GİS ve nefrolojik yan etki profilinin de göz önünde bulundurulması gerekiyor.

Bu bağlamda HBB’nin renal kolikte taşın distale ilerlemesi için endikasyonu yok, ağrı palyasyonu için diğer analjeziklere göre daha zayıf etkili bir alternatif olabilse de kesinlikle ilk seçilecek ilaç değil.

Abdominal Ağrı

Acil serviste de HBB’nin tedavide en sık yer aldığı diğer bir hastalık grubu karın ağrısı olarak sayılabilir. Karın ağrısı ile başvuran hastalarda etyolojik sebeplerin sıklığı bir çalışmaya⁵ göre şu şekilde: apandisit (%19), kolesistit (%3), renal kolik (%6), jinekolojik problemler (%5%), ince barsak tıkanıklığı (%3), peptik ulcus perforasyonu (%3), pankreatit (%2), divertiküler hastalık (%1.4) ve reflü/gastrit. Geri kalanları ise non spesifik karın ağrıları (NSKA) oluşturuyor.

NSKA 7 günden önce başlayan, muayene ve ilk basamak tahliller sonrasında kesin tanısı koyulamamış tüm hastalıkları kapsayan bir durum.

Bir randomize kontrollü çalışmada⁶  132 hafif – orta şiddetli karın ağrısı olan hastada parasetamol ve HBB’nin etkinliği karşılaştırılmış. Sonuçlara göre parasetamolün ağrıyı azaltma gücü daha fazla bulunmuş, hemen her yaşla uygulanabilmesi, kolay ulaşılabilen ve ucuz bir analjezik olarak ilk tercihte kullanılması önerilmiş.

Kolonoskopi sırasında pasajı ve poliplerin tespit edilmesini kolaylaştığı ve hasta konforunun arttığı düşünülse de bu endikasyonlarda da faydalı olmadığı sonucunda varılmış.⁷,⁸ 

Karın ağrıları için de HBB’den ziyade analjezik merdivenine bağlı kalınarak hafif  – orta şiddette ağrılar için parasetamolün, daha şiddetli ağrılarda ise opioidlerin ilk seçenekte kullanılması daha makul görülüyor.

Dismenorede etkin olsa da diğer analjezikler üstün değil. Oral formu yan etki profili daha az olduğu için tercih edilebilir.

Sonuç

Genitoüriner sistem ağrılarını da içine alsak bile HBB tüm karın ağrılarının ancak %10 kadar bir kısmına etkili olabiliyor. Etkili olduğu grupta da seçilebilecek diğer ajanlara etkinlik, fiyat ve yan etki açısında üstün gözükmüyor. Acil serviste renal kolik de dahil olarak akut karın ağrıları için intravenöz hyosin betilbromür kullanmanın kanıtlanmış bir üstünlüğü bulunmuyor.