Acil servis başvuruların önemli bir bölümü psikiyatrik hastalıklara ait başvurulardan oluşmaktadır. İstatistiksel olarak, Amerika’da altı yılı kapsayan 2000 yılının ikinci dekadı içerisinde psikiyatrik nedenlerle başvuruların, çocuklarda %56.5, yetişkinlerde %40.8 oranında arttığı saptanmış ve acil serviste kalış sürelerinin de yatarak tedavi gören hasta grubunda, artmakta olduğu belirtilmiştir^​1​. Yapılan başka bir çalışmada ise psikiyatrik nedenli başvuruların %12’si iki ve daha fazla sayıda başvuruya sahip hastalardan oluşmaktadır^​2​.

Yataklı psikiyatri servislerinin az olması, her hastanede karşılanamayan psikiyatri konsültasyonu ihtiyacı ve psikiyatrik değerlendirme için sevk ihtiyacı dolayısı ile acil servislerde kalış sürelerinin uzun olması, tekrar başvuruların acil servis kalabalıklığına katkıda bulunması ve özellikle COVID-19 pandemisi sonrası kısıtlamalar nedeni ile başvuru zorluğuna yönelik geliştirilen telepsikiyatri uygulamaları kanıta dayalı sonuçlarla desteklenerek yaygınlaştırılmaya başlanmıştır.

Bu yazıda acil serviste telepsikiyatri uygulamalarının etkinliği hakkındaki derlemeler konu alınmıştır.

Telepsikiyatri Nedir?

Amerikan Psikiyatri Derneği (APA)’nin yaptığı tanıma göre telepsikiyatri, psikiyatristlerin yanı sıra birinci basamak sağlık hizmeti sağlayıcıları ve danışmanların da dahil olduğu psikiyatrik değerlendirmeler, psikoterapi (bireysel terapi, grup terapisi, aile terapisi), hasta eğitimi ve ilaç yönetimi dahil olmak üzere bir dizi hizmet sağlama, hizmete dair bilgilerin kaydedilmesi ve gönderimini de içeren teletıbbın bir alt dalıdır^​3​.

APA özellikle kırsal alanda, birinci basamakta ve acil serviste psikiyatri hastalarının başvuru sıklığının azaltılması, ulaşım zorluğunun giderilmesi, gecikme süresinin azaltılması, hastane kalış süresi ve takibinin iyileştirilmesi konusunda telepsikiyatrinin avantajları olduğunu belirtmektedir^​4​. Sözel değerlendirme üzerine olan bu branşın en büyük sorunlarından bazıları hekim ile aynı odada olamama ve bazı hastaların ekranda konuşma konusunda isteksiz olması ya da “garip hissetmesi” olarak belirtilmiştir. APA ayrıca telepsikiyatrinin etkinliğinin, özellikle travma sonrası stres bozukluğu, depresyon, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu tedavilerinde de etkili olduğu konusunu kanıta dayandırmaktadır^​5–8​.

Acil Serviste Telepsikiyatri

Acil servislere ruh sağlığı sorunları ile başvuran hasta sayısının artması nedeniyle acil hekimleri için de faydalı olabilecek bu sistem ile danışman bir doktor tarafından teşhis ve değerlendirme, ilaç yönetimi ve grup terapisine izin vererek tedavi süreci hızlandırabilir, hasta akışı iyileştirebilir, takip gerektiren durumlar için tekrarlayan acil servis başvuruları önlenebilir. Bu faydaları literatürde destekleyen çalışmalar bulunmaktadır.

COVID-19 öncesi ve sonrasının karşılaştırıldığı 2021 yılına ait İsveç’te yürütülen bir zaman aralıklı seri analizde, COVID-19 döneminde cinsiyet farketmeksizin psikiyatrik nedenli başvurularda azalma saptanmıştır. Acil psikiyatriye başvurularda afektif bozukluklar ve anksiyete bozukluklarında anlamlı bir azalma fark edilirken, psikotik hastalıklar, madde kötüye kullanımı ve bağımlılık ünitelerine başvuruların değişmediği görülmüştür. Yazarlar, acil durumlarda artan teletıp müdahalelerine duyulan ihtiyacı vurgulamakta, aynı zamanda telepsikiyatrik müdahalelerin daha net bir rol oynayabileceği, ayaktan tedavi gören acil olmayan durumların aksine, değerlendirme ihtiyacı veya intihar riski, şiddet riski, bilinç bulanıklığı veya psikoz durumları ile yoksunluk tedavisine ihtiyaç duymanın, dijital olarak yerine konmasının zor olduğunu belirtmişlerdir^​9​.

Amerika’da buna benzer yapılan 2019-2020 yıllarının karşılaştırıldığı bir çalışmada, psikiyatrik hastalıklara bağlı başvuru sayıları, 2019 Ocak-Mart dönemine kıyasla 2020 Ocak-Mart döneminde istatistiksel olarak daha yüksek saptanmıştır. Tüm ilaç kötüye kullanımlarının, opioid kötüye kullanımlarının, intihar girişimlerinin ve çocuk istismarlarının da istatistiksel olarak arttığı saptanmıştır^​10​. 2019 Mart-Ekim aylarındaki başvuru sayıları ise 2020 Mart-Ekim sayılarına göre daha yüksek olsa da, istatistiksel olarak anlamlı saptanmamıştır. Yazarlar bu değişimin istatistiksel olarak yansımamasının nedenlerinden birini de sorunlarla başa çıkmada tele sağlık hizmetlerinin yaygınlaşmasının neden olabileceği görüşünü belirtmişlerdir.

Yüz Yüze vs Telepsikiyatri

2016’da ABD acil servislerinin %20′ sinin acil psikiyatride uzmanlığa sahip psikiyatri sağlayıcılarına uzaktan erişim sağlayan telepsikiyatri hizmetleri aldığı rapor edilmiştir^​11​. Acil telepsikiyatri hizmeti almayan hastaların tedavi veya yatış için daha fazla zaman harcadıkları, başvurularının yatarak tedaviyle sonuçlanma olasılıklarının daha yüksek olduğu ve ayakta tedavi takibine katılma olasılıklarının daha düşük olduğu görülmüştür.

New York’ta 18 telepsikiyatriye sahip acil servis ve 115 telepsikiyatri olmayan acil servislerin karşılaştırıldığı bir çalışmada^​11​ 8 milyona yakın acil servis başvurusu içerisinde %2’lik psikiyatrik başvuruların %75’i yüz yüze, %11’i telepsikiyatri başvurusu olarak değerlendirilmiştir. Telepsikiyatrinin, daha çok kentsel alanda ve yıllık 40.000’in üzerinde başvuru alan acillerde, kamu ya da özel sigortalı hastalar tarafından kullanım eğilimine sahip olunduğu tespit edilmiştir. Yüz yüze değerlendirmelerde sevk (%2 vs %5) ya da hospitalizasyon (%83 vs %78) eğilimi telepsikiyatriden az bulunmuştur. Ayrıca telepsikiyatri ile gözlem ihtiyacı 3 kat daha düşük olarak tespit edilmiştir. Her ne kadar yapılan çalışma imkanlar dahilinde olan merkezleri incelese de telepsikiyatri kullanımı ile acil servis gözlem süresinde azalma saptanmıştır.

Geçtiğimiz ay yayınlanan “Beam Me Out” derlemesinde 2019-2021 yılları arasında acil servislerde telepsikiyatri kullanımının hasta sonlanımları üzerine etkisinin değerlendirildiği 12 makalelik bir çalışmada, acil servis telepsikiyatri uygulaması veya kullanımı ile hastaların, acil serviste daha az bekleme süresine (örn: Daha çok taburculuk, daha az gözlem altında kalma ve daha az yatan hasta kabulü) ve azalmış tekrar başvuru oranlarına sahip oldukları ve kendine zarar verme eğilimindekilerin kontrol başvurularının azaldığı gösterilmiştir^​12​.

Telepsikiyatrik değerlendirme doğruluğunun araştırıldığı güvenirlik ve geçerlilik çalışması örneği^​13​ ile yüz yüze değerlendirme ile telepsikiyatri ile değerlendirme karşılaştırılmıştır. Görüşmeciler ve her iki görüşmeyi de gözlemleyen kıdemli bir psikiyatri asistanı, tanı, önerilen sonlanım ve yatış endikasyonunu belirleyerek hastalar ve psikiyatristlere değerlendirme sonrası kabul edilebilirlik anketleri uygulanmıştır. Önerilen sonlanım/yatış endikasyonu/tanı için bakıldığında telepsikiyatri ile yüz yüze psikiyatrik değerlendirme için Cohen’s kappa 0.84 /0.81/0.81; gözlemci ile yüz yüze değerlendirme için 0.95/0.87/0.85 ve gözlemci ile telepsikiyatri için 0.89 /0.94/0.85 olarak saptanmıştır. Çok güçlü tutarlılıkla acil servislerde psikiyatrik değerlendirmede telepsikiyatrinin güvenilir ve geçerli olabileceği görüşü sunulmuştur^​13​

Sonuç

Acil servis koşullarında psikiyatrik hastaların değerlendirilmesinde telepsikiyatri, hem erişimi uzak hem de psikiyatri kaynağı kısıtlı olan yerlerde erişimi kolaylaştıran ancak aynı zamanda acil servis başvurularını ve kalış sürelerini azaltmada kullanılabilecek bir seçenek olarak değerlendirilebilir.   

Kaynaklar