TANIM

Sentetik opioiddir ve oldukça lipofiliktir .

Etkileri: Mü (µ) ve kappa (ƙ) gibi opiyat reseptörleri üzerinden güçlü aktivite gösterir.

Etki Başlangıcı: <1 dk’dır. 2 – 5 dk’da zirve etki oluşur .

Etki süresi: 0.5 – 1.5 saattir .

Yarılanma Ömrü (t½): 3 – 3.5 saattir .

Metabolizma: Karaciğerde, sit P450 sistemi aracılığı ile olur .

Ticari İsim:

                    Fentanyl 0.05 mg/ml 10 ml

                    Fentanyl 0.05 mg/ml 2 ml

                    Fentanyl Mercury 100 mcg/2 ml

                    Talinat 0.1 mg/2 ml

                    Talinat 0.5 mg/10 ml

ENDİKASYON

Acilde En sık: Analjezide ve prosedürel sedasyonda,

Acilde Ayrıca: Anestezi premedikasyonu, RSI ve ICED (defisitleri önlemek için indüklenen soğutma) terapisinde kullanılır.

UYGULAMA

I.V., transmukozal veya transdermal verilebilir .

Analjezide;

Başlangıç parenteral doz: 1.5 mcg/kg i.v.’dir .

(Tintinalli’de; 1 mcg/kg i.v. olarak geçer)

Başlangıç oral doz: 3 mcg/kg’dır.

  * Çocuklarda: Aynı i.v. doz uygulanabilir .

  * Acil doğumda, kısa etkili opiyat analjezisi isteniyorsa; 50 mcg/ml i.v. yapılabilir .

  * Nebulize veya intranazal fentanil, 3 mcg/kg dozunda, i.v. yol sağlanamayan hastalarda kullanılabilir .

Anestezi premedikasyonunda;

Akut kan basıncı yüksekliği riskindeki hastalarda, ön tedavi sırasında: 3 mcg/kg i.v.;

Artmış intrakranial basınçta, ön tedavi olarak: 3 mcg/kg i.v.

şeklinde uygulanabilir .

RSI’da;

1 – 10 mcg/kg i.v. ( tercihen 1-2 mcg/kg) uygulanır .

 * Entübasyon sonrası yönetimde; 3 – 5 mcg/kg i.v. dozunda, hasta konforunu arttırmak ve sempatik deşarjı azaltmak için, kullanılır .

 * Çocuklarda: 1 – 2 mcg/kg i.v. .

Girişimsel Sedasyonda;

İşlem öncesi ağrı yönetiminde: 1 – 2 mcg/kg i.v. yapılır .

 * Ağrı kontrolü sağlanana kadar her 2 – 3 dk’da bir 0.75 mcg/kg i.v. tekrarlanır .

ICED Terapisinde;

1-2 mcg/kg i.v., her 30 dk’da bir tekrarlanır ya da

1 – 2 mcg/kg’lık i.v. bolustan sonra, 2 mcg/kg/sa i.v. infüzyon şeklinde verilebilir .

GEBELİK – LAKTASYON

Gebelik Kategorisi: Kısa süreli kullanım için güvenli (C), term gebelik için D .

Emzirme: Süte geçer, kullanımı önerilmez .

YAN ETKİ – TOKSİSİTE

Yan Etki: Kaşıntı (yüz ve burunda). Çok az oranda bulantı, kusma, hipotansiyon ve diğer kardiyovasküler değişiklikleri yapabilir .

Toksisite: Uzamış infüzyonlarda ortaya çıkabilir ama bunun akut terapi sırasında oluşması pek mümkün değildir . Yüksek veya tekrarlayan dozları, solunum depresyonu ve apneye sebep olan, kas rijiditesine (Rijid Göğüs Sendromu) yol açabilir .

Antidot: Nalokson. Rijid göğüs duvarı sendromunda, ventilasyon sağlanamıyorsa; hipnotik + paralitik ajanla paralize edip entübe edilebilir.

DİKKAT!

* Morfine göre 100 kat daha potenttir .

   ! Subkutan morfine eş değer oral doz 0.125 mg, parenteral doz 0.100 mg (100 mcg)’dır .

* Morfine göre daha derin sedasyon yapabilir ama intrinsik, anksiyolitik ya da amnestik özellikleri yoktur .

* Daha potent olması ve daha kısa sürede etki göstermesi; kısmen ilacın yağda çok iyi çözünebilmesine bağlıdır. Bu durum kan-beyin bariyerinden geçişi kolaylaştırır .

* Diğer analjezik ve sedatiflerin uygulanmasında olduğu gibi bu ilacın uygulanmasında da, solunum depresyonu yönünden çok dikkatli monitörizasyon yapılmalıdır . Morfine göre daha sık solunum depresyonu yapar. Dolayısıyla; direkt gözlem, pulse oksimetri ya da kapnograf monitorizasyonunda verilmelidir .

* Rijid göğüs sendromu, 15 mcg/kg i.v.  dozun üzerinde verilen anestezik dozlarda görülür (Tintinalli’ye göre >5 mcg/kg) ve respirasyon ile araya girilmezse ölüme yol açabilir .

* Rijid göğüs sendromu gelişirse opioid antagonistlerle (Nalokson) geri döndürülemez ve ventilasyon için farmakolojik paralizi ve RSI ile entübasyon genellikle gereklidir .

* I.V. olarak yavaş ve dikkatli flaş edilerek uygulanması (5 dk içinde 1 – 3 mcg/kg), rijid göğüs sendromu gelişimini engelleyebilir .

* Kritik hastaların analjezisinde kullanılırken, morfinle kıyaslandığında, morfinin aktif metabolitleri böbrekten atıldığı için, böbrek yetmezliği olan hastalarda, Fentanil tercih edilebilir .

* Morfine göre daha az histamin salınımına yol açar ve eşit analjezik dozlarda daha az periferik etki görülür. Bu nedenle; bronkospastik akciğer hastalığı olanların ağrı tedavisinde mükemmel bir tercihtir .

* Ciddi komplikasyonları yüzünden, acil servislerde kullanımı çok azdır (%1.1) .

* Minimal sedasyon için tek başına kullanıldığında çok kolay titre edilebilir, orta ve derin girişimsel sedoanaljezi için sıklıkla Midazolam ile birlikte kombine edilebilir .

* Çocuklarda; sedasyon da yaptığı için; bazı klinisyenler, ağrılı girişimlerde, birlikte bir sedatif ajan kullanmamayı tercih etmektedirler .

* Çocuklar için lolipop şeklinde hazırlanmış oral transmukozal formları da vardır .

* Yenidoğanda, AV nodda refraktör periyod uzaması ve santral vagal stimülasyona sekonder olarak bradikardi yapabilir .

* Çocuklarda, karın ağrısının opiyat ile yönetiminin, sonuç ya da yönetimde değişikliğe yol açtığını gösteren kanıt yoktur .

* Obez hastalarda girişimsel sedasyon için Fentanil kullanıldığında dikkatli olunmalıdır. Lipofilik olduğu için, obez hastalardaki yarı ömrü uzundur. İlk doz verilirken total vücut ağırlığı üzerinden hesaplamak gerekir ama ek doz verilecekse ideal vücut ağırlığına göre hesaplanmalıdır .

* Hastada ciddi alkol intoksikasyonu, hipovolemi veya birlikte ilaç alımı yoksa; ciddi hastalık ya da yaralanmada, fentanil ideal bir analjezik ajandır .

* Transdermal fentanil preparatları, kronik ağrılarda ve onkolojide kullanılır. Akut ağrı tedavisinde transdermal fentanilden uzak durulmalıdır .

KAYNAKLAR

1. Rosen’s Emergency Medicine, 8. Baskı, 2014

2. Tintinalli Acil Tıp, 7. Baskı, 2010

3. http://www.drugs.com/pregnancy/fentanyl.html

4. http://reference.medscape.com/drug/sublimaze-fentanyl-343311#6

5. Ward KR, Yealy DM: Systemic Sedation and Analgesia for Procedures. In Roberts JR, Hedges JR (eds): Clinical Procedures in Emergency Medicine. 3rd ed. Philadelphia: WB Saunders Company, 1998, pp:516-531.

6. Tarascon Erişkin Acil Cep Kitabı, 2012