Hepinize merhabalar. Yazımızın başlığından da anlaşılacağı gibi sizlere egzersiz sonrası gelişebilen kompartman sendromundan bahsedeceğim. Konuyu sizlere aktarmaya başlamadan önce gelin olgu üzerinden gitmeye çalışalım. Böylelikle acil servise benzer şikayetlerle başvuran birçok hastada ayırıcı tanılarımız arasında spor ilişkili kompartman sendromunun da olması gerektiğini düşüneceğinize inanmaktayım.

Acil servis nöbetinize halı saha sonrası bacağında ağrı şikayetiyle bir hasta geldiğini düşünün. Hasta, vermiş olduğu anamnezde herhangi bir travmaya maruz kalmadan alt ekstremite dış tarafta aniden başlayan bir ağrı tarifliyor. Ağrının halı saha bitimi sonrası başladığını da özellikle belirtiyor. Acil hekimi yapmış olduğu muayenesinde alt ekstremite lateralinde kızarıklık ve şişlik farketmesi üzerine 2 yönlü direkt grafi istiyor. Grafide fraktür, dislokasyon ve enfeksiyonlehine bulgu saptanmıyor. Yumuşak doku travması tanısıyla hastaya non steroid anti inflamatuar (NSAİ) reçete edilip buz uygulaması önerilerek taburcu ediliyor. Ancak hasta ertesi gün yürüyüş sırasında ağrılarının artması ve düşük ayak gelişmesi üzerine yeniden acil servise başvuruyor.

Hastanın anamnezi ayrıntılı bir şekilde yeniden alındığında ağrısının yaklaşık 1 aydır olduğu öğreniliyor. Olgumuzdaki bilgiler ışığında hepimizin aklına muhtemelen basit bir yumuşak doku travmasına sahip hasta profili gelmektedir. Ancak düşük ayak gelişmesi beklediğimiz bir durum değil. Şimdi gelin hep birlikte çok sık rastlamadığımız bu sendroma yakından bakalım.

Kompartman Sendromu Nedir?

Kompartman sendromu kas ve sinirleri içeren belli bir alanda doku basıncının artması sonucu gelişen patolojik bir durumdur. Normal basınç istirahat halinde 0-4 mmHg’dır. Dinlenme sırasında 15 mmHg’nın üzerinde olması ve egzersiz sonrası 35 mmHg’nın üzerinde olması kompartman sendromunu düşündürür^​1​. Ancak 40 mmHg ve üzerinde ise kesin tanı koyulabilmektedir^​2​. Bu basınç, ilgili kas yapısına 18 gauge’luk iğne batırılıp manometri vasıtasıyla ölçülmektedir^​3​.

Kompartman sendromu   sıklıkla ekstremite kompartmanlarında gelişmektedir. Bu sendrom akut gelişmekle beraber nadiren de olsa kronik olarak ta karşımıza çıkmaktadır. Akut kompartman sendromu genellikle kırık, sıkı bandaj, sıkı atel, postop ve yanıklar sonrası oluşabilmektedir. Kronik veya bir başka deyişle spor ilişkili kompartman sendromu yoğun içerikli spor yapan kişilerde daha çok görülmektedir. Bu sendrom daha çok alt ekstremitede ve özellikle kruris üzerinde görülmektedir. Sitemizde kompartman sendromu hakkında daha ayrıntılı bilgiye yakın zamanlı yayınlanan bu yazımızı okuyarak edinebilirsiniz.

Alt Ekstremite Kompartman Yapıları

Kompartman yapıları alt ekstremitede 4 grup halinde bulunmaktadır. Bunlar anterior, lateral, yüzeyel posterior ve derin posteriordan oluşmaktadır^​4​.

• Anterior kompartman tibialis anterior, ekstensör digitorum longus, ekstensör hallucis longus ve peroneus tertius kaslarından oluşmaktadır. Nörovasküler yapılardan anterior tibial arter ve derin peroneal sinir interosseöz membranın hemen üzerinden geçmektedir.
• Lateral kompartman peroneus longus ve brevis kaslarını içermektedir. Peroneal sinir ise peroneus longus ile ekstansör digitorum longus arasında seyreder.
• Derin posterior kompartmanda tibialis posterior, fleksör digitorum longus ve fleksör hallucis longus kasları bulunmaktadır. Posterior tibial arter ve peroneal arter burada bulunan nörovasküler yapılardır.
• Yüzeyel posterior kompartmanda gastroknemius, soleus, popliteus ve plantaris kasları yer almaktadır. Bu yapıda ise nörovasküler yapılardan sadece sural sinir bulunur.

Travma Mekanizması

Spor ilişkili kompartman sendromu yaralanma mekanizması akut kompartman sendromundan farklıdır. Yoğun egzersizler sonrası myofibrillerde hasar gelişir. Aynı zamanda gelişen hasar sonrası protein bağlı iyonlarda artış gerçekleşir. Bu nedenle kompartman içi osmotik basınç yükselir. Böylelikle bu hasar mekanizmaları kısır döngü halinde devam eder ve kas perfüzyonunu bozar. Sonuçta perfüzyon bozukluğu sonrası kas iskemiye gider ve nekroza yol açar^​5​.

Günümüzdeki sporcuların oldukça sık kullandığı takviye maddeler başlıca anabolizan steroid ve kreatindir. Her iki madde de kullanıma bağlı kas hacmini arttır ve kompartman sendromuna zemin hazırlayabilir^​5​.

Anamnez ve Fizik Muayene

Yazımızın başında da belirttiğimiz üzere bu sendrom nadir görülmektedir. Ancak tanı koymadaki gecikme ve tanı konulamaması rabdomyoliz gibi ciddi sonuçlara yol açabilir^​6​. Erken tedavi başlanılamaması sonrası fasyotomi ihtiyacı gelişebilir. Fasyotomi ihtiyacı olabilecek klinik durumlarla ilgili daha önceki yazılarımıza buradan ve buradan ulaşabilirsiniz.

Öncelikle alınan anamnez ve yapılan fizik muayene tanı koyma sürecinde oldukça önemlidir. Özellikle bu hastalarda ağrı ön plandadır. Bununla birlikte anterior kompartman sendromunda parmak ekstansiyon kaybı, parmaklarda pasif dorsifleksiyon ile ağrı ve 1.parmak üzerinde duyu kaybı görülebilir. Aynı zamanda posterior kompartman sendromunda ise parmaklarda fleksiyonda zayıflık ve ayak tabanında duyu kaybı görülebilmektedir. Son olarak lateral kompartman sendromunda da anterior kompartman sendromuna ek olarak peroneus longus ve brevis hasarı görülebilmektedir^​7​.

Radyolojik Değerlendirme

Tanıda Ultrasonografi (USG) ve Manyetik Rezonans Görüntüleme (MRG) yardımcı olabilmektedir. Ancak yine de altın standart test kompartman içi basınç ölçümüdür. USG’de tutulan kas yapılarındaki artmış ekojenite görülebilirken, MRG’de yaygın ödem ve  nekroze alanlar saptanabilmektedir.

Ayırıcı Tanı

Biz acilciler için ayırıcı tanıları sıralamak ve aciliyet sıralamasına göre tanı dışlamaya çalışmak alışkanlığımızdır. Ancak bu klinik durumda ayırıcı tanı yelpazesi oldukça geniştir. Bu tanılara başlıca örnekler aşağıdaki gibidir^​4​. Bunun yanında bu hastalarda öncelikle derin ven trombozunun fizik muayene ve endikasyon durumunda görüntülemeler eşliğinde ekarte edilmesi gerektiği unutulmamalıdır.

• Stres kırığı
• Tenosinovit
• Periostit
• Derin Ven Trombozu
• Sinir Sıkışma Sendromları
• Poplitel Arter Sıkışma Sendromu 

Spor İlişkili Kompartman Sendromu Tedavisi

Spor ilişkili kompartman sendromu tedavisinin başlangıç aşamasında konservatif yaklaşım ön plandadır. Bu yöntemde anti-enflamatuar ilaçlar, fizik tedavi ve özel tabanlıklar yer almaktadır. Bunun yanında egzersiz temposunun düşürülmesi de gerekmektedir. Konservatif tedaviye yanıt alınamayan ve iyileşme görülemeyen hastalarda ise cerrahi tedavi gerekebilmektedir. Kesin tedavi ise hepimizin de bildiği üzere fasyotomidir^​4​. Ancak basınç ölçümünün gerçekleştirilemediği ve tanının kesin olarak koyulamadığı durumlarda ise konservatif tedavi uygulanabilmektedir (egzersiz kısıtlama, NSAİ, manuel terapi, germe egzersizleri).

Spora Dönüş

Spor ilişkili kompartman sendromu konservatif tedavide egzersiz kısıtlanması oldukça önemli bir yere sahiptir. Başlangıç aşamasında egzersiz temposunun düşürülmesi, tabanlıklarla adaptasyon ve fizik tedaviden sonra ileri aşamalarda ağrı eşiğinde egzersizler planlanır. Konservatif tedaviye cevap vermeyen, ağrıları geçmeyen, eski performansına dönemeyen ve cerrahi uygulanan hastalarda ise cerrahinin erken döneminde fizik tedavi uygulamalarına başlanır. Sporcuların ortalama olarak 2-3 ayda spora yeniden dönmesi beklenmektedir^​8​.