Skabies, halk arasında bilinen adıyla uyuz, Sarcoptes Scabiei isimli bir artropodun insan cildinde infestasyonu ile ortaya çıkan bir hastalıktır. Uyuz, klasik olarak şiddetli kaşıntılı döküntüler ve kendine özel tutulum dağılımı ile tanınır. El ve parmaklar, el bilekleri, aksilla (koltuk altı), areola (meme halkası) ve genital bölge en sık tutulum alanları arasındadır. Kurutlu skabies (pullu uyuz ya da Norveç uyuzu) ise daha nadir olup bağışıklık sisteminin zayıfladığı durumlarda görülen ve daha yüksek parazit yükü ile ilişkili bir formdur. Uyuz tanısı mikroskopik olarak Sarcoptes scabei’nin yumurtalarının veya dışkısının tespiti ile konur.

Epidemiyoloji ve Yaşam Siklusu

Uyuz tüm dünyada yaygın olarak görülen, toplumun her seviyesinden her yaş ve cinsiyette insanları etkileyebilen bir hastalıktır. Dünya geneli prevelansı yaklaşık 100 milyon olarak tahmin edilmektedir. Yatılı yurtlar, hapishaneler, askeriye gibi kalabalık alanlar uyuz için riskin yüksek olduğu yerlerdir ve buralarda salgın oluşturma ihtimali daha yüksektir.

Sarcoptes Scabiei, 8 bacaklı, beyaz-kahverengi renkte bir artropottur. Boyutları yaklaşık olarak 0.4 x 0.3 mm civarındadır ve dişileri erkeklerinden büyüktür. Çiftleşmeden sonra dişi akar epidermise yuvalanır. Proteolitik enzimlerin salgılanması nedeniyle keratinosit (cilt hücresi) hasarı ortaya çıkar. Dişi akarlar epidermiste tünel oluşturarak ilerlerler ve günde 2-3 adet yumurtlarlar. 4-6 hafta kadar süren ilerleme sonrasında dişi akarlar hayatlarını kaybeder. Akarlar konak dışındaki ortamda yaklaşık 24-36 saat canlı kalabilmektedir.

Hastalarda genellikle akar yükü düşük seyreder, ilk atakta yaklaşık 10-15 adet akar vücutta bulunur. Kurutlu skabieste ise bu sayı milyonlar seviyesindedir.

Bulaşma ve Klinik

Bulaş genellikle direkt ve uzamış temas ile gerçekleşir. Aile üyeleri arasında veya cinsel temas ile bulaş yaygındır. Kısa süreli temas ile bulaşması olası değildir. Elbiseler, havlular, yatak örtüleri gibi nesneler aracılığıyla bulaş çok nadirdir ancak kurutlu uyuzda akar yükü çok yüksek olduğu için bulaş olabilir. Hayvandan insana ise bulaş görülmez.

Klinik, klasik ve kurutlu uyuz olarak ikiye ayrılır. Klasik uyuzun en temel bulgusu kaşıntıdır. Genellikle geceleri artan şiddetli kaşıntı olur. Kaşıntı, akarlara, yumurtalarına ve dışkılarına karşı ortaya çıkan gecikmiş tipte hipersensitivite reaksiyonundan dolayı ortaya çıkar. Semptomlar genellikle bulaş olduktan sonra 3-6 hafta arasında başlar.

Cilt bulguları, çoklu küçük genellikle ekskoriye eritematöz papüllerdir. Parazitin ilerlediği tünel bazen görülebilir. Bu tünellerin uç kısmında parazitin bulunduğu bölgeye delta yada jet bulgusu denirken onu takip eden genellikle beyaz renkli tünele ise jet izi bulgusu denir.

Lezyonların sıklıkla görüldüğü bölgeler, el-ayak parmakları ve çevreleri, el bileğinin fleksör yüzeyleri, dirseklerin ekstensör yüzeyleri, aksiller bölge, özellikle kadınlarda periaerolar bölge, periumblikal bölge, erkeklerde genital bölge, dizlerin ekstensör yüzeyleri, ayakların lateral ve posterior bölgeleridir.

Hastalarda sırt ve kafa bölgesi genellikle korunmuştur. Çocuk hastalarda genellikle avuç içleri ve ayak tabanı tutulur. Çocuklarda tutulumlar genellikle daha inflamatuar görünümlüdür ve veziküller veya büller görülebilir.

Kurutlu uyuz, özellikle AIDS, HTLV-1 enfeksiyonu, lepra ve lenfoma gibi hücresel bağışıklığın baskılandığı durumlarda görülür. Yaşlılarda ve Down sendromlu insanlarda da görülebilir. Vücutta bulunan toplam parazit sayısı çok yüksektir.

Kurutlu uyuz, sınırları belirsiz eritematöz lezyonlar ile başlar ve hızlıca kabuklu bir yapıya dönüşür. Cildin her yerini tutabilir ancak saçlı deri, eller ve ayaklar özellikle etkilenir. Lezyonlar tedavi edilmezse hızla büyür. Özellikle kemik çıkıtılarının üzerindeki bölgelerde siğil benzeri görüntü oluşturur. Lezyon içerisinde fissürler oluşabilir. Kurutlu uyuzda kaşıntı görülmez veya çok hafif görülür.

Komplikasyonlar

İkincil stafilokokal veya streptokokal enfeksiyonlar klasik uyuza sıklıkla eşlik edebilir. Kurutlu uyuzda görülen fissürler bakteriyemi oluşması için bir kapı görevi görür ve yaşlı hastalarda sepsise yol açabilir.

Tanı

Uyuz tanısı parazitin veya yumurtalarının mikroskopik olarak gösterilmesi ile konur ancak özellikle klasik uyuzda akar sayısı çok az olduğu için bu her zaman olanaklı değildir. Bu nedenle uyumlu bir öykü ve destekleyici bir fizik muayene ile tanı konabilir. Dermoskopi yardımcı bir teknik olarak tanıda kullanılabilir. Cilt biopsisine ise genellikle gerek kalmaz.

Kafa ve sırt bölgesini tutmayan, geceleri kötüleşen vücutta yaygın kaşıntı ve hane halkında da benzer şikayetlerin olması gibi durumlarda lezyon görünümü de uyuz lezyonlarına benziyor ise tanı konabilir.

Ayırıcı tanıda birçok hastalık düşünülebilir. Atopik dermatit, kontakt dermatit ile sıklıkla karışabilir. Dermatitis herpetiformis ve Büllöz pemfigoid ayırıcı tanıda düşünülmesi gereken diğer hastalıklardır.

Uyuz Tedavisi

Uyuz tedavisi etkilenen hastadan parazitin yok edilmesi, parazit ile ilişkili semptom ve komplikasyonların tedavi edilmesi, tedavi edilmesi gereken diğer kişiler varsa belirlenmesi ile bulaşı ve yeniden enfekte olmayı önlemeye yönelik alınacak olan önlemleri içermektedir.

Klasik uyuz tedavisinde permetrin kerem/losyon uygulaması veya oral ivermektin önerilmektedir (Grade 2b).

Kurutlu uyuzda ise permetrin krem/losyon ve oral ivermektin kombinasyonu önerilmektedir (Grade 2c).

Başarılı tedavi ile 1 hafta içerisinde cilt lezyonlar geriler ve kaşıntı sonlanır. Kaşıntı şikayeti bazen 4 haftaya kadar uzayabilir.

Hastanın parazit ile enfekte olduğu tahmini zamandan itibaren yakın temasta olduğu herkesin eşzamanlı olarak tedavi edilmesi önerilmektedir (Grade 2c).

Uyuz için Genel Önlemler

Bir kişinin uyuz aldığında genellikle hiçbir semptom olmaz. Semptomlar, istila edildikten sonra tipik olarak 4-8 ​​hafta sonra gelişir. Bu süre zarfında da kişi uyuzu yayabilir. Enfekte kişiye ek olarak, hane halkı üyeleri ve cinsel temaslılar, özellikle de enfekte olan kişiyle uzun süreli doğrudan cilt teması olan kişilerin tedavi edilmesi önerilir. Bir önceki ay içinde enfekte olan kişiyle doğrudan uzun süreli cilt (ten) teması olan, hem cinsel hem de yakın kişisel temaslar incelenmeli ve tedavi edilmelidir. Yeniden bulaşmayı önlemek için tüm kişiler aynı anda tedavi edilmelidir. Uyuz bazen yetişkinlerde cinsel yolla bulaşabilir, ancak nadiren çocuklarda cinsel yolla bulaşır.

Bununla birlikte, kurutlu (Norveç) uyuzu olan bir kişi, kısa süreli cilt-cilt teması veya kullandığı yatak takımlarına, giysilere ve hatta mobilyalara maruz kalmasıyla istilayı yayabilir.

Tedaviden önceki üç gün boyunca herhangi bir zamanda enfekte kişiler veya ev halkı, cinsel ve yakın temas (yukarıda tanımlandığı gibi) tarafından kullanılan yatak takımları, giysiler ve havlular, sıcak suda yıkanarak ve sıcak kurutucuda kurutularak, kuru temizleme ile veya en az 72 saat boyunca plastik bir torbada kapatarak dekontamine edilmelidir. Uyuz akarları genellikle insan derisinden uzakta 2 ila 3 günden fazla hayatta kalamazlar.

Çocuklar ve yetişkinler genellikle tedaviden sonraki gün çocuk bakımına, okula veya işe dönebilir.

Kurutlu uyuzlu bir hasta tarafından kullanılan odalar, kullanımdan sonra iyice temizlenmeli ve vakumlanmalıdır. Pestisit spreyleri veya sisleri kullanarak çevresel dezenfeksiyon genellikle gereksizdir ve önerilmez.

Uyuz İlaç Tedavisi

Uyuz tedavisinde kullanılan ürünler, uyuz akarlarını öldürdüğü için uyuz ilacı olarak adlandırılır; bazıları akar yumurtalarını da öldürür.

İnsan uyuzunu tedavi etmek için kullanılan uyuz ilaçları sadece doktor reçetesiyle alınabilir. Uyuz tedavisi için reçetesiz hiçbir ürün test edilmemiş ve onaylanmamıştır. Kutuda yer alan veya etiket üzerinde yazılı olan talimatlara her zaman dikkatle uyulmalıdır. Belirli bir ilacı nasıl kullanacağınızdan emin değilseniz her zaman bir doktor veya eczacı ile iletişime geçin.

Boyundan ayak ve ayak parmaklarına kadar vücudun tüm bölgelerine uyuz losyonu veya kremi uygulanmalıdır. Ayrıca, bebekleri ve küçük çocukları tedavi ederken, uyuz yüzlerini, kafa derisini ve boynunu ve vücudun geri kalanını etkileyebileceğinden, tüm baş ve boyuna uyuz öldürücü losyon veya krem ​​de uygulanmalıdır. Bebeklerde sadece permetrin veya kükürt merhem kullanılabilir.^​1​ Losyon veya krem ​​temiz bir vücuda uygulanmalı ve yıkanmadan önce önerilen süre boyunca bırakılmalıdır. Tedaviden sonra temiz giysiler giyilmelidir. Bir önceki ay içinde enfekte olan bir kişiyle doğrudan uzun süreli cilt tene teması olan hem cinsel hem de yakın kişisel temaslar incelenmeli ve tedavi edilmelidir. Yeniden bulaşmayı önlemek için tüm kişiler aynı anda tedavi edilmelidir.

Uyuz semptomları, akarlara ve dışkılarına (scybala) karşı aşırı duyarlılık reaksiyonundan (alerji) kaynaklandığından, tüm akarlar ve yumurtalar öldürülse bile kaşıntı tedaviden birkaç hafta sonra devam edebilir. Tedaviden 2 ila 4 hafta sonra hala kaşıntı varsa veya yeni oyuklar veya sivilce benzeri döküntü lezyonları ortaya çıkmaya devam ederse, yeniden tedavi gerekebilir.

Enfekte olan cilt yaraları, doktor tarafından reçete edilen uygun bir antibiyotik ile tedavi edilmelidir.

Permetrin krem %5

Permetrin, en az 2 aylık kişilerde uyuz tedavisi için ABD Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) tarafından onaylanmıştır. Permetrin, krizantem çiçeğinden elde edilen doğal olarak oluşan piretrinlere benzer sentetik bir piretroiddir. Permetrin, belirtildiği şekilde kullanıldığında güvenli ve etkili olup uyuz akarlarını ve yumurtalarını öldürür, uyuz tedavisi için ilk tercih edilen ilaçtır. Tüm akarları yok etmek için her biri yaklaşık bir hafta arayla iki (veya daha fazla) uygulama gerekli olabilir. 2 aylık veya daha büyük çocuklar permetrin ile tedavi edilebilir.^​1​

Topikal Permetrin, yetişkin hastalarda %5’lik solüsyonun boyun bölgesinden ayak parmaklarına kadar tüm vücudu kaplayacak şekilde sürülmesi ve bu şekilde 8-14 saat bekledikten sonra duş alınması şeklinde uygulanır. Çocuklarda kafa bölgesi de tutulduğu için göz ve ağız çevresi hariç kafaya da sürülür. İlk uygulamadan 1 hafta sonra ikinci bir doz daha uygulanabilir. Tedavi genellike gece uygulanır. Etkinliği %90’ın üzerindedir ve genellikle iyi tolere edilir.

Krotamiton %10’luk losyon ve krem

Krotamiton, yetişkinlerde uyuz tedavisi için ABD Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) tarafından onaylanmış olup belirtildiği şekilde kullanıldığında güvenli kabul edilir. Krotamiton, çocuklarda kullanım için FDA onaylı değildir. Krotamiton ile sık tedavi başarısızlığı bildirilmiştir.

Kükürt (%5-10) merhem

Merhem bazındaki (petrolatum) kükürt, 2 aylıktan küçük bebekler de dahil olmak üzere çocuklarda topikal kullanım için güvenlidir. Koku ve kozmetik kalitesi kullanımı rahatsız edebilir.^​2​

Lindane losyonu (%1)

Lindane bir organoklorürdür. Uyuz tedavisi için FDA onaylı olmasına rağmen, birinci basamak tedavi olarak önerilmemektedir. Lindan’ın aşırı kullanımı, yanlış kullanımı veya yanlışlıkla yutulması beyin ve sinir sisteminin diğer bölümleri için toksik olabilir. Sadece, daha az risk oluşturan diğer ilaçlarla tedavisi başarısız olan, veya diğer ilaçları tolere edemeyen hastalarla verilmelidir. Lindane, prematüre bebekler, nöbet bozukluğu olan kişiler, hamile veya emziren kadınlar, ciltte uygulanacağı yer tahriş olmuş veya yaraları olanlar, bebekler, çocuklar, yaşlılar ve 50 kg’dan zayıflarda kullanılmamalıdır.

İvermektin

Oral ivermektin klasik skabieste ve kurutlu skabieste kullanılabilen antiparaziter bir ajandır. Özellikle kalabalık tesislerde görülen uyuz salgınlarında tedavide ciddi kolaylık sağlamaktadır. Ancak bu endikasyonda kullanımı FDA onaylı değildir. Uyuz tedavisi için FDA onaylı topikal ilaçlarla tedavi başarısız olan veya tolere edemeyen hastalar için oral ivermektin düşünülmelidir. Klasik uyuz için kullanılıyorsa, her biri yaklaşık bir hafta arayla iki doz oral ivermektin (200 µg/kg/doz) yemekle birlikte alınmalıdır. Gebelerde, emziren hastalarda ve 15 kg altındaki çocuklarda kullanımı uygun değildir.