Yabancı cisimler (YC) ultrasonla, ister direkt görüntü alınarak (metal), ister gölgelenme efekti (tahta, taş, plastik) veya ödem bulgusu yardımıyla (enflamasyon ve sekonder doku efektleri) tespit edilebilir. Bir çok YC (ör. tahta) direk grafi ile görülemeyebilir ve standart görüntüleme yöntemleriyle  küçük bir YC’ nin yerini belirlemeye çalışmak acil serviste zor ve zaman alıcı olabilir.

Ultrasonun YC’nin  tam yerini belirleyebilmesinin yanında, YC’ ye yakın damar, sinir, kas, kemik ve organları da girişim sırasında gösterebilmesi önemli bir avantajıdır. Yüzeyel yumuşak dokuyu görüntülemek için yüksek frekanslı (5-10 MHz) lineer prob kullanılmalıdır.

Şüpheli yabancı cisim alanı üzerinde görüntüleme yapılırken, parlak yansıma ve/veya gölge efekti bulgusu aranmalıdır. YC tespit edildiğinde, çıkarmak için birden çok teknik vardır. En pratik yöntemlerden biri, YC’ ye ultrason eşliğinde bir kılavuz tel yerleştirilip, sonrasında tel etrafından diseksiyon yapılmasıdır. Alternatif olarak,  YC tüm işlem boyunca sadece ultrason kullanılarak da çıkarılabilir. Önce, YC’ nin uzun aksını belirleyin ve görüntüyü ekranın tam ortasına getirin. Anestetik ajan çekilmiş enjektör ucunu YC’ye doğru ilerletin ve YC ile iğne ucu temas edince anestetiği enjekte edin. Çoğu zaman, çözelti YC’nin tüm yüzeyini kaplayacaktır, bunun üç avantajı vardır.

• YC artık anekoik bir sıvı ile sınırlandığından görülmesi daha kolay olacaktır.
• İşlem bölgesinde iyi bir anestezi sağlanmış olduğundan birden fazla enjeksiyona gerek kalmayacaktır.
• YC ekstra sıvı tarafından bir miktar ‘gevşetilmiş’ olacaktır.

Artık YC direkt görüntü altında çıkarılabilir. Cilde giriş yerine küçük bir çentik atın (ya da YC’nin girdiği noktayı kullanın). Probun uzun aksını kullanarak, enjektörün ilerletildiği traseden forsepsi ilerletin.  Forsepsin ultrasonun görüntü alanının dışına çıkmamasına dikkat edin. YC ile forseps temas edince, forsepsi yavaşça açın ve YC’nin ucundan yakalayın. Artık daha önce anestetik ajan verilmiş olan traseden YC’yi çıkarabilirsiniz.

Sonografik değerlendirme, YC’nin derinliği, büyüklüğü ve komşu anatomik yapılarla olan ilişkisi hakkında önemli bilgi sağlar. Bilgisayarlı tomografi (BT) duyarlılığı, düz grafiden 5-15 kat fazla olmasına rağmen, ultrason (US) ya da MRI kadar duyarlı değildir. Ek olarak;  masraf, radyasyon maruziyeti, ve ulaşılabilirlik açısından BT daha az optimal olabilmektedir. Özellikle radyolüsan cisimleri saptayabilmesi ve girişim sırasında eş zamanlı görüntü sağlayabilmesi, ultrasonu diğer görüntüleme yöntemlerinin önüne geçirmektedir.  Eksplorasyon süresini ve iyatrojenik yaralama oranını da önemli ölçüde azaltarak hasta konforunu da artırmaktadır.

Nwawka ve ark. ‘nın 2014’te yayınlanan vaka sunumlarında, pediyatrik hasta grubunda, alt ekstremitede görülmesi zor ve küçük YC’lerin çıkarılmasında ultrasonun başarısına dikkat çekilmiştir. Ultrasonun, insizyon büyüklüğünü ve derinliğini azalttığına, çevre dokuya hasar riskini de en aza indirdiğine değinilmiştir.

Graham’ın 2002’de sadece tahta YC olan hastaları dahil ettiği yayında, tahtanın radyolüsan oluşu nedeniyle düz grafide görülmemeyeceğine, bu nedenle hastaların sağlık kurumlarına defalarca kez ağrı şikayetiyle başvuru yaptıklarına, tahtanın enflamatuvar etkisinin fazla olmasından kaynaklı zaman içinde yumuşak dokuda abse ve pürülan akıntıya, selülite kadar gidebilen doku enfeksiyonlarının oluşabildiğine dikkat çekilmiştir. Ultrasonun bu hastalarda ilk tanı ve tedavi yöntemi olarak kullanılmasının hasta konforunu artırdığına, iş gücü kaybı ve yüksek sağlık masraflarının önüne geçildiğine değinilmiştir.

Morteza ve ark’nın 2016’da yaptıkları bir çalışmaya radyolüsan YC nedeniyle acil servise başvuran 51 vaka dahil edilmiş, sonuç olarak ultrasonun %97,9 sensitivite ile radyolüsan cisimleri tespit ettiği görülmüştür. Yüksek rezonanslı US’nin olduğu merkezlerde, ulaşılabilirliği, yüksek sensitivitesi ve radyasyona maruz bırakmaması nedeniyle ilk görüntüleme ve tedavi yöntemi olarak seçilmesi önerilmiştir.

Sizin de acil servisinizde ultrasonunuz varsa, yabancı cisimlerde probunuzu kullanın;  hem hastanızın konforu, hem sizin el beceriniz ve klinik tecrübeniz artsın, yüzler gülsün. Bir sonraki yazımıza dek probunuz sizinle olsun…

KAYNAKÇA

1. Noble VE, Nelson BP. Manual of Emergency and Critical Care Ultrasound.
2. Mohammadi A, Ghasemi-Rad M, Khodabakhsh M. Non-opaque soft tissue foreign body: sonographic findings. BMC Medical Imaging. 2011; 11:9.
3. Nwawka OK, Kabutey NK, Locke CM , Aragon IC, Kim D. Ultrasound- guided Needle Localization to Aid Foreign Body Removal in Pediatric Patients. Journal of Foot&Ankle Surgery. 2014; 53: 67-70.
4. Graham DD. Ultrasound in the Emergency Department: Detection of Wooden Foreign Bodies in the Soft Tissues. J of Emergency Medicine. 2002; 22:75-79.
5. Tahmasebi M, Zareizadeh H, Motamedfar A. Accuracy of ultrasonography in detecting radiolucent soft-tissue foreign bodies. Indian J Radiol Imaging 2014;24:196-200.

Editör: Yusuf Ali Altuncı