“Kısa Kısa Travmada Güncel Yaklaşımlar” yazı dizisinde, travma yönetiminin temel başlıklarını, en güncel yaklaşımlarla kısa, öz ve sahaya yönelik ipuçlarıyla ele alacağız. Her bölüm, hem yeni başlayanlar hem de sahada deneyimli olanlar için tekrar niteliğinde sade ama etkili bilgiler sunmayı amaçlıyor.
Bu bölümümüzde Travma Sistemleri, Çatışma Bölgelerinde ve Zorlu Ortamlarda Yaralanma yönetiminden bahsediyoruz.
Bölüm Yazarları: İbrahim Sarbay, Sena Özge Aslan
Travma Sistemleri
Travma sistemleri, sağlık sisteminin hayati bir bileşenidir. Amaç; yaralı hastalara koordine ve kapsamlı bakım sunarak mortalite ve morbiditeyi azaltmak, ayrıca travma sonrası yaşam kalitesini artırmaktır. Bir travma sisteminin temel hedefi, doğru hastanın doğru zamanda doğru bakımı almasını sağlamaktır. Bölgesel travma sistemlerinin uygulanması, travma bakımında önemli gelişmelere ve mortalitenin azalmasına yol açmıştır. Journal of Trauma and Acute Care Surgery dergisinde yayımlanan bir çalışma, travma merkezlerinde tedavi gören hastaların, travma merkezi olmayan hastanelerde tedavi görenlere kıyasla ölüm riskinin %25 daha düşük olduğunu ortaya koymuştur.
TRAVMA SİSTEMLERİNİN TANIMI VE AMAÇLARI
Travma sistemi; tanımlanmış bir coğrafi bölgede, ırk, etnik köken, cinsiyet, din, yaş veya ödeme gücü fark etmeksizin tüm yaralı hastalara bakım sağlayan, organize ve koordine bir yapıdır ve yerel halk sağlığı sistemi ile entegredir. Temel hedef, doğru hastanın doğru zamanda doğru bakımı almasıdır. Hastane öncesi bildirim ve tedavi, akut hastane bakımı ve gerektiğinde rehabilitasyona erişimi kapsar.
TRAVMA SİSTEMLERİ VE BİLEŞENLERİ
Yaralanma Önleme
Travma sistemleri, yaralanmaların önlenmesine yönelik organize ve etkili bir yaklaşım geliştirmeli, bu çabaları yerel travma kayıtları ve epidemiyolojik verilere göre önceliklendirmeli ve en önemlisi, toplumdaki yaralanma önleme uzmanları ve kaynaklarıyla iş birliği yapmalıdır.
Acil Sağlık Hizmetleri
Acil Sağlık Hizmetlerinin hedefleri; ek yaralanmaları önlemek, resüsitasyona başlamak ve yaralı hastaların güvenli ve zamanında naklini sağlamaktır. Yüksek kaliteli ve tutarlı acil bakım için, travma bölgesindeki tüm hastane öncesi personelin travma triyaj kriterlerini, hasta yönlendirme protokollerini, tedavi algoritmalarını, ulaşım seçeneklerini ve travma merkezlerinin kapasitelerini bilmesi gerekir.
Travma Bakım Tesisleri
Bir travma sisteminin gelişiminde en temel unsur, definitif travma bakım tesislerinin belirlenmesidir. Travma sistemi, tüm yaralı hastalara bakım sunan bu tesislerin oluşturduğu bir ağdır. Yaralanma yükünü azaltmak için, coğrafi bölgede organize ve koordine çalışan akut bakım tesisleri, personel ve organizasyonel yapılar geliştirilmelidir. Bu tesisler ve sağlık çalışanları, sistemin aktif ve katılımcı unsurları olmalıdır.
TRAVMA MERKEZLERİ
ABD’de travma merkezleri kaynaklarının büyüklüğüne göre sınıflandırılır: Seviye I en kapsamlı, Seviye IV en sınırlı kaynağa sahip merkezdir.
Seviye I
- Bölgesel kaynak travma merkezi, üçüncü basamak bir sağlık kuruluşudur.
- Büyük şehirlerde veya yoğun nüfuslu bölgelerde bulunur.
- Tüm yaralanma basamaklarında (önleme, tedavi, rehabilitasyon) liderlik sağlar.
- Araştırma, eğitim ve önleme programları zorunludur.
- Yılda en az 1200 travma hastası kabul etmeli veya 240 hasta Injury Severity Score (ISS) >15 olmalıdır.
- Çoğunlukla üniversite hastaneleridir.
Seviye II
- Akademik, kamu veya özel hastaneler olabilir.
- Şehir, kırsal veya banliyö bölgelerinde bulunabilir.
- Yaralanmanın şiddeti ne olursa olsun ilk definitif travma bakımını sağlamalıdır.
- Seviye I merkezleriyle klinik olarak eşdeğerdir, ancak bazı karmaşık vakaları (ör. replantasyon) yönlendirmesi gerekir.
Seviye III
- Seviye I veya II merkeze erişimi olmayan bölgelerde hizmet verir.
- Yaralı hastaların çoğunu başlangıçta yönetebilir, ciddi hastaları üst merkeze transfer eder.
- Sürekli genel cerrahi hizmeti olmalıdır.
- Kırsal alanlarda eğitim ve liderlik rolü üstlenebilir.
Seviye IV
- Genellikle kırsal bölgelerde bulunur.
- Yüksek seviyeli merkeze nakil öncesinde ileri travma yaşam desteği sağlar.
- Yaralı hastaların çoğu üst merkeze gönderilir.
- 24 saat hekim veya hekim dışı ileri düzey sağlık profesyoneli (midlevel clinician) bulunmalıdır.
- Travma sistemiyle veri paylaşımı, performans geliştirme ve transfer protokollerine katılım zorunludur.
Travma Bakım Koordinasyonu
Her sistemde bir lider hastane olmalıdır. Bu genellikle en yüksek seviyedeki merkezdir. Diğer akut bakım hastaneleri de sisteme entegre edilmelidir.
Rehabilitasyon
Yaralı hastaların rehabilitasyonu, ilk hastane günü başlamalıdır. Amaç, hastayı mümkün olduğunca yaralanma öncesi durumuna döndürmektir. Bu hem hasta yararınadır hem de maliyet-etkindir.
Afet Hazırlığı
Travma sistemleri, afet hazırlığının öncüsüdür. Kitle yaralanma olaylarından edinilen deneyimler, sistemleri gelecekteki afetlere hazırlıklı hale getirir. Planlama, tehlike ve risk analizleriyle başlamalıdır.
Travma Kaydı (Registry)
Travma kayıt sistemi; yaralanma olayı, demografi, hastane öncesi bilgi, tanı, bakım, sonuçlar ve maliyetleri içeren standart veri unsurlarından oluşan bir veritabanıdır.
Performans Gelişimi
Olgun travma sistemlerinde kalite geliştirme programları temel unsurdur. Bu programlar mortaliteyi azaltır, bakım kalitesini artırır ve maliyetleri düşürür. ABD’de bu çalışmalar PIPS (Performance Improvement and Patient Safety) programı olarak bilinir.
Araştırma
Yüksek seviyeli travma merkezlerini ayıran özelliklerden biridir. Araştırma, yaralı hastaların bakımını optimize etmek için şarttır.
Toplum Eğitimi
Travma merkezleri, bilgi ve güvenlik liderliği açısından topluma hizmet etmelidir. Halk eğitimleri, farkındalık oluşturur ve politika desteği sağlar.
- İlkyardım kursları
- Temel hava yolu yönetimi eğitimleri
- ACS Stop the Bleed® programı ile 4 milyona yakın kişi tüm dünyada eğitilmiştir.
Profesyonel Eğitim
Travma bakım ilkeleri tıp, hemşirelik ve sağlık eğitiminin temel parçasıdır.
- ATLS® (Advanced Trauma Life Support®) temel eğitimdir.
- TEAM® (Trauma Evaluation and Management) tıp öğrencileri için geliştirilmiştir.
- Cerrahlar için ileri kurslar: ATOM® (Advanced Trauma Operative Management) ve ASSET® (Advanced Surgical Skills for Exposure in Trauma).
DÜNYADA TRAVMA SİSTEMLERİ
Travma sistemi prensiplerinin uygulanma derecesi dünyada oldukça değişkendir. Birçok yerde sağlık hizmetleri için kaynak ve altyapı eksikliği temel sınırlayıcı faktörlerdir. Ancak güçlü bir travma sistemi için, sağlık yönetim yapısının desteği, yasalar, kurallar, düzenlemeler ve sistemi çalıştıracak denetim mekanizmaları da gerekir.
Ülkenin gelir düzeyi arttıkça travmaya bağlı mortalitenin azaldığı gösterilmiştir. Ölümlerin çoğu ekonomik düzeyden bağımsız olarak hastane öncesi dönemde gerçekleşmektedir. Başarılı olabilmek için, travma sistemi geliştirme çabaları mevcut kaynakları, yönetim yapısını ve politik desteği dikkate almalıdır. Her bölge için özel bir yaklaşım gerekse de küresel prensipler yol gösterici olabilir.
YÜKSEK KAYNAKLI ORTAMLAR
Dünyada yüksek kaynaklı ortamlarda işleyen birçok güçlü travma sistemi örneği vardır. Ortak özellikleri:
- Yerel, bölgesel veya ulusal düzeyde güçlü politika desteği, yönetim ve finansman
- İyi tanımlanmış travma merkezi standartları ve bu standartların korunmasını sağlayan doğrulama programları
- EMS için net kurallar: travma hastalarının sahada tanınması, hastane yönlendirme, ambulans ekipman düzeyleri ve eğitim standartları
- Güçlü veri toplama, paylaşma ve kalite geliştirme süreçleri
KISITLI KAYNAKLI ORTAMLAR
Dünyanın birçok yerinde sağlık sistemleri ciddi kaynak eksiklikleri nedeniyle temel ihtiyaçları bile karşılamakta zorlanmaktadır. Ancak bu koşullarda bile travma bakımı için temel prensipler geçerlidir:
- Politika düzeyinde destek ve yönetim yapısı kritik öneme sahiptir.
- Travma merkezi kaynakları ve süreçleri için standartlar oluşturulmalı, ancak bunlar yerel koşullara uygun, gerçekçi ve ulaşılabilir olmalıdır.
- İlerleme, standartların kademeli olarak yükseltilmesiyle sağlanır.
- EMS sistemleri için de yerel şartlara uyarlanmış, ancak evrensel ilkeleri temel alan standartlar ve stratejiler tanımlanmalıdır.
- En kısıtlı koşullarda bile temel veri toplama ve analiz yöntemleri geliştirilmelidir. Çünkü veriler değişim için yol göstericidir.
Çatışma Bölgelerinde ve Zorlu Ortamlarda Yaralanma
Zorlu veya savaş ortamlarında sağlık hizmeti planlarken tehditler, yaralanma tipleri, personel yetersizliği ve malzeme kıtlığı dikkate alınmalıdır.
GÜVENLİK, İLETİŞİM VE ALTYAPI
Kısıtlı ve dinamik ortamlarda tehdit düzeyi sürekli değişir; hem iç hem dış güvenlik önlemleri hem hasta hem de personel için önemlidir. Bu önlemler arasında silahlı güvenlik, giriş-çıkış kısıtlamaları, kimlik kontrolleri, araç ve kişi aramaları yer alabilir. Ayrıca elektrik, aydınlatma ve iletişim gibi altyapı unsurları da güvenliği etkileyebilir. Bu ihtiyaçlar özellikle savaşta belirgin olsa da, doğal afet, ayaklanma veya kitlesel yaralanma gibi durumlarda da planlamaya dahil edilmelidir.
İletişim güvenilirliği zorlu ortamlarda büyük bir sorundur. Telefon hatları, bilgisayar ağları veya cep telefonu sistemleri gibi kırılgan altyapılara bağımlılık problemlere yol açar. Askerî veya afetle ilişkili nedenlerle veya kırsal alanlarda iletişimin kesilmesi sık görülür, bu nedenle önceden alternatif planlar hazırlanmalıdır.
Savaş zamanlarında yaralıların taşınması güvenlik, mesafe, hava şartları veya araç eksikliği nedeniyle zorlaşabilir. Bu durum küçük sağlık tesislerini aşırı yükleyebilir ve bakım süresini uzatabilir. Ayrıca sağlık personeli kaybı, altyapı yıkımı ve tıbbi kaynakların hedef alınması veya zarar görmesi de sık rastlanan sorunlardır.
Özel Durumlar
Savaş zamanlarında siviller, özellikle çocuklar yaralanma, hastalık ve yerinden edilme riski altındadır. Bu gruplarda fiziksel ve psikolojik travmalar ve ayrıca cinsel ve toplumsal cinsiyete dayalı şiddet daha sık görülür. Durumu ağırlaştıran diğer etkenler ise toplumsal altyapının bozulması ve sağlık hizmetlerinin kaybıdır.
Tablo-1. Sivil Kentsel, Sivil Kırsal ve Operasyonel/Afet Ortamlarında Travma Bakımını Etkileyen Faktörlerin Karşılaştırılması
| Sivil Kentsel | Sivil Kırsal | Operasyonel/ Afet | |
| Tehdit Düzeyi | Yok | Yok | Yüksek |
| Kaynaklar | Kolayca ulaşılabilir | Sınırlı | Ciddi şekilde sınırlı |
| Personel | Fazla | Sınırlı ama arttırılabilir | Sabit ve sınırlı |
| Malzeme/ Ekipman | Tam donanımlı, ikmal kolay | Yeterli donanım, ikmalde gecikme | Sınırlı malzeme, ikmal ciddi gecikir |
| Uygun Uzmanlık | Tüm yan dal hizmetleri mevcut | Yerelde sınırlı uzmanlık mevcut | Hemen ulaşılabilir yan dal hizmeti yok |
| Nakil İmkanı | Hemen mevcut | Mevcut ama ulaşım süresi uzun | Çok değişken, bazen nakil imkânı olmayabilir |
| Çoklu veya Kitlesel Yaralanma Olayları | Nadir | Çok nadir | Sık görülür |
ÖZEL YARALANMA MEKANİZMALARI
Savaş Yaraları
Savaş silahları, özellikle yüksek hızlı ateşli silahlar ve yüksek enerjili patlayıcılar, kendine özgü ciddi yaralanma örüntüleri oluşturur. Yüksek hızlı mermiler, yalnızca geçtiği dokuda değil, çevresinde de yaygın doku tahribatına yol açar. El yapımı patlayıcılar (EYP) savaş alanlarında sık görülmekle birlikte, giderek daha fazla kitlesel kayıp amacıyla da kullanılmaktadır.
Bu silahlardan kaynaklanan patlamalar, dört mekanizmada çok boyutlu yaralanmalarına neden olur: Süpersonik basınç dalgasından kaynaklanan birincil yaralanma, parçalardan kaynaklanan ikincil yaralanma, ortamdaki künt veya delici darbeden kaynaklanan üçüncül yaralanma ve yanık, ezilme yaralanması veya enfeksiyonlardan kaynaklanan dördüncül yaralanma.
Yaralanmanın şiddeti; patlayıcıya olan mesafe, koruma düzeyi ve acil sağlık hizmetine erişim ile ilişkilidir. Irak ve Afganistan’da sık rastlanan bir tablo olan kompleks patlama yaralanması, çoklu ampütasyon, pelvik travma ve travmatik beyin hasarını içerir.
Tablo-2. Savaş Alanında Görülen Yaygın Patlama Yaralanma Örüntüleri
| Patlama Mekanizması | Yaygın Yaralanmalar | Başlıca Ölüm Nedeni |
| Araç içi | Kapalı ekstremite kırıkları, omurga kırıkları, travmatik beyin hasarı | Kapalı ekstremite kırıkları, omurga kırıkları, travmatik beyin hasarı |
| Araç dışı, düşük enerji | Açık ve kapalı ekstremite kırıkları, ampütasyonlar, çoklu açık yaralar, damar yaralanmaları | Hemoraji |
| Araç dışı, yüksek enerji | Çoklu travmatik ampütasyonlar, açık ve kapalı pelvik kırıklar, omurga kırıkları, travmatik beyin hasarı, ezilme yaralanmaları | Travmatik beyin hasarı, hemoraji, yaralanmaların gecikmiş komplikasyonları veya çoklu organ yetmezliği |
Düşük enerjili patlayıcılar genellikle küçük bir alanda parçacıklardan kaynaklanan ikincil patlama yaralanmaları oluşturma eğilimindedir. Ancak, bu tür patlamalara yakın olanlar, birincil patlama yaralanması, kapsamlı penetrasyonlar ve ampütasyonlar yaşayabilir.
İlk müdahale, acil kanama kontrolü ve resüsitasyonu içerir; bunu, kontaminasyon için erken yara irrigasyonu ve cansız dokunun debridmanı takip eder. Yüksek enerjili patlamalar genellikle, ağır travmatik ampütasyonlardan, penetrasyon ve yara rotası çok değişken olan ve ek görüntüleme olmadan değerlendirilmesi son derece zor olan çok sayıda küçük delici yaralara kadar karmaşık bir yara kombinasyonuyla sonuçlandığı için, damar yaralanmaları da dahil olmak üzere iç hasar için son derece dikkatli olmak gerekir.
Radyasyon ve Kimyasal Maddeler
Radyolojik ve kimyasal maddeler; çatışmalarda, endüstriyel kazalarda, terör saldırılarında veya Fukuşima’daki gibi doğal afetlerin bir sonucu olarak da bulunabilir. Görevlendirilen tıbbi birimler, ilişkili yaralanmaları değerlendirip ilk müdahalesini gerçekleştirmeden önce, bu maddeleri tespit etme ve gerektiğinde hastaları dekontamine etme yöntemleri sunmalıdır.
Durumu daha da karmaşık hale getiren şey, bu maddeler savaşta kullanıldığında, yaralanma tablosunun sadece radyasyon veya toksinden kaynaklanan hasarı değil, aynı zamanda politravma ve yanık yaralanmalarının diğer yönlerini de içermesidir. Toksin ve maruziyet derecesine bağlı olarak, bu durum beklenen prognozu ve tedavi seçeneklerini etkileyebilir.
Ortak Travma Sistemi ve Taktik Savaş Yaralı Bakımı
Savaş yaralarından kaynaklanan ölüm oranları son yıllarda sürekli olarak azalma göstermiştir. Bu iyileşme, koruyucu ekipmanlardaki gelişmelerden, savaş bölgesinde bir travma bakım sisteminin kurulmasından, turnikelerin kullanımından, hasar kontrol cerrahisi ve resüsitasyonunun uygulanmasından ve en ağır yaralılar için uzun menzilli yoğun bakım naklinin kullanılmasından kaynaklanmaktadır.
Tüm savaş personelinin yetkin ilk müdahale ekipleri olarak TCCC (Taktik Savaş Yaralı Bakımı) eğitiminden geçmesi ve bu eğitimin yaygın bir şekilde uygulanması, savaş alanındaki önlenebilir ölümlerde gözle görülür azalmalara yol açmaktadır.
TCCC, yaralanma anındaki bakımı üç farklı aşamaya ayırır:
- Ateş Altında Bakım
- Taktik Saha Bakımı
- Taktik Tahliye
Ateş Altında Bakım
Ateş Altında Bakım, yaralının ve ilk müdahaleyi yapan kişinin hâlâ etkili bir doğrudan veya dolaylı düşman ateşi altındayken, diğer askerler veya birlik sağlıkçısı tarafından olay yerinde uygulanan bakımdır.
Temel odak noktası, ateş üstünlüğü ve devam eden saldırı kaynağının bastırılmasıdır. Bu aşamada uygulanan tek tıbbi müdahale, genellikle turnike ve/veya hemostatik pansuman kullanılarak, devam eden kanamanın hızlı bir şekilde kontrol altına alınmasıdır. Bu müdahale, yaralı tarafından kendi kendine veya bir silah arkadaşı ya da muharebe sağlıkçısı tarafından uygulanabilir.
Taktik Saha Bakımı
Taktik Saha Bakımı, etkili düşman ateşinden uzaklaşıldığında sağlıkçı veya sıhhiyeci tarafından sağlanan bakımdır. Bu bakım aşaması, duruma göre büyük farklılıklar gösterebilir ancak cerrahi yeteneklere sahip ileri bir tıbbi tedavi tesisine ulaşmak için yaralanma anından itibaren geçen süreyi en aza indirmek için tüm çabalar harcanmalıdır. Ayrıca, düşmanla yeniden çatışmaya girme olasılığı her zaman mevcuttur ve bu durum önceden tahmin edilmelidir.
Bu bakım aşamasında, standart kritik hastane öncesi travma değerlendirmeleri ve müdahaleleri gerçekleştirilir. Yeni xABCDE yaklaşımı, önce kanama kontrolünü (“x”) vurgulayan TCCC ile uyumludur. Bunu havayolu ve solunum takip eder. Modern savaş alanında potansiyel olarak önlenebilir ölümlerin en yaygın nedeni (%90’a kadar) kontrolsüz kanamadır.
Bu bakım aşamasında, mevcut kan ürünleri ve traneksamik asit ile resüsitasyon başlanır ve ayrıca ek kanamalar turnike veya basınçlı pansumanlarla kontrol altına alınır. Bu aşamada öne çıkan diğer müdahaleler arasında havayolunun açılması veya korunması, tansiyon pnömotoraksının dekompresyonu, ağrı kontrolü, antibiyotik verilmesi ve bir sonraki bakım aşamasına nakil için hazırlık yapılması yer alır.
Taktik Tahliye Bakımı
Taktik Tahliye Bakımı, yaralının tıbbi tahliye aracına yerleştirildikten sonra uygulanan bakımdır ve yaralanma noktasından en uygun daha üst düzey tıbbi tesise nakil sırasında sağlanan bakımı içerir. Bu aşamadaki bakım, Taktik Saha Bakımı aşamasında gerçekleştirilen ilk müdahalelerin devamına, yaşamı veya uzvu tehdit eden ek yaralanmaların değerlendirilmesine ve müdahalesine, ayrıca (daha önce başlanmadıysa) sıvı resüsitasyonuna, ağrı kontrolüne ve antibiyotik tedavisine odaklanır. Amaç acil olmayan müdahaleleri en aza indirmek ve daha üst düzey bir bakıma hızlı nakli sağlamaktır.
Özel Yardımcılar ve Tedaviler
TURNİKELER
Kanayan ekstremiteden dışarı akan kanı bir turnike ile anında durdurmak, “Ateş Altında Bakım” aşamasında uygulanan en önemli hayat kurtarıcı müdahaledir ve hastane öncesi ortamda standart bakım olarak kabul edilir.
“Ateş Altında Bakım” sırasında ekstremitedeki kanamanın tam yerini belirlemek genellikle zor olduğundan, TCCC, hemen omuz veya kasık hizasına “yüksek ve sıkı” bir turnike yerleştirilmesini önermektedir.
“Taktik Saha Bakımı”nın ilerleyen aşamalarında veya bir sonraki bakım basamağına varıldığında, aceleyle takılan bu turnikelerin değerlendirilerek, yaranın 2-3 inç yukarısına yeniden yerleştirilmesi, bir basınçlı pansumana dönüştürülmesi veya gerekli değilse çıkarılması gerekmektedir.
Tablo-3. Turnike Tuzakları ve Azaltılma Yolları
| Tuzak | Azaltılma Yolu |
| Kanayan yara için “yüksek ve sıkı” bir turnike uygulayın | Turnikenin en kısa sürede yerini değiştirin (yaranın 5-7,5 cm yukarısında) veya turnikeyi çevirin. Turnikenin hala yerinde olup olmadığını ikincil muayene sırasında değerlendirin. |
| Derin şokta turnikeyi değiştirme | Kan ver ve tekrar değerlendir. Klinik olarak düzeldiğinde, mümkün olan en kısa sürede turnikeyi değiştirmeyi veya turnikeyi daha az kısıtlayıcı bir bandaja çevirmeyi düşün. |
| Travmatik amputasyon için “yüksek ve sıkı” turnike yerleştirin | Şok düzeldiğinde turnike değişimini gerçekleştirin. |
Son yirmi yılda hem askeri hem de sivil ortamlarda turnikelerin yaygın bir şekilde benimsenmesi hastane öncesi ölüm oranlarını düşürmenin önemli bir parçası olsa da, her iki ortamda da yapılan çalışmalar, acil durumlarda uygulanan turnikelerin yaklaşık yarısının, sonradan bakıldığında kanama kontrolü için gerekli olmadığını ortaya koymuştur. Bu durum, turnikenin mümkün olan en erken fırsatta değiştirilmesinin veya daha farklı bir yönteme dönüştürülmesinin önemini bir kez daha pekiştirmektedir.
Uzun süreli turnike kullanımında, turnike değişikliği, hipotansiyon, asidoz ve akut böbrek yetmezliğini içeren sistemik turnike sonrası sendromu‘na yol açabilir.
Turnike değişimi yapılabilse de, şiddetli şok durumundaki hastalarda resüsitasyona başlanana kadar turnikeyi farklı bir yönteme dönüştürmeye çalışılmamalıdır. Ayrıca, travmatik ampütasyonlarda bir cerrah tarafından değerlendirilene kadar turnikeler asla basınçlı bir pansumana çevirilmemelidir.
En İleri Noktada Kan Tedavisi
Dış kanama kontrolüne ek olarak, hastane öncesi ortamda en iyi hayatta kalma oranı, yeterli resüsitasyon kaynaklarının bulunmasına bağlıdır. Birçok askeri ve sivil çalışma, kanaması olan hastalarda erken, hastane öncesi kan naklinin ölüm oranlarını düşürmede fayda sağladığını göstermektedir.
Kısa Kısa Travmada Güncel Yaklaşımlar Serisinde Önceki Yazılar
- Bölüm 1 – Birincil Değerlendirme: Primer Bakı
- Bölüm 2 – Birincil Değerlendirme (devam), Masif Kanamanın Kontrolü, Havayolu (giriş)
- Bölüm 3 – Havayolu (devam), Solunum ve Ventilasyon
- Bölüm 4 – Dolaşım ve Volüm Resüsitasyonu
- Bölüm 5 – Nörolojik Değerlendirme ve Yönetim
- Bölüm 6 – Soyulma, Çevresel Tehditler, İkincil Bakı, Transfer
- Bölüm 7 – Kas ve İskelet Travmaları
- Bölüm 8 – Toraks, Abdominopelvik ve Genitoüriner Travma
- Bölüm 9 – Oküler, Termal ve Penetran Yaralanmalar
- Bölüm 10 – Pediatrik Hastada Travma
